Transisyonel Bakım Modelinin Sağlık Bakım Sistemi İçerisinde Kullanımı

Özetle TBM; hasta ve bakım vericisi odaklı, bütüncül hasta bakımını temel alan, hemşire liderliğinde multidisipliner ekip tabanlı, kanıta dayalı klinik protokoller rehberliğinde, bakımın devamlılığının sürdürülmesini hedef alan bir bakım modeli uygulamasıdır. Pennsylvania Üniversitesi’nde araştırma ekibinin, yaşlı yetişkinlerin bakımını üstlendiği tüm ortamlarda Transisyonel Bakım Modeli’ni genişletmeye ve değerlendirmeye yönelik çabaları devam etmektedir (57).

2.6. Transisyonel Bakım Modelinin Sağlık Bakım Sistemi İçerisinde

yürütecek uzman hemşirelerin alımı ve eğitim süreçleridir. Model kapsamında bakımın koordinasyonunu yürütecek hemşirenin en az lisans mezunu olması; model kapsamında bakım verilecek kliniklerde en az bir lisans mezunu hemşirenin yer alması gerekmektedir. Kurumlarda yürütülen oryantasyon eğitimleri ile ekip üyelerinin eğitimi gerçekleştirilmelidir.

Ülkemizde yaşlı hasta bakımında en önemli açıklardan birisi olan ve geliştirme çalışmaları devam etmekte olan evde bakım hizmetleri ile kurumların arasında iş birliğinin sağlanabilecek olması modelin en değerli özelliklerinden birisidir.

Ülkemizde evde bakım hizmetleri ilk 10 Mart 2005 tarihinde 25751 sayılı resmî gazetede yayımlanan “Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik” ile Sağlık Bakanlığı’nın özel sağlık kuruluşları aracılığıyla sağlanmakta iken; 1 şubat 2010 tarihinde yürürlüğe giren “Sağlık Bakanlığınca Sunulan Evde Sağlık Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge” ile bu hizmetler Sağlık Bakanlığı’na bağlı tüm sağlık kurum ve kuruluşları tarafından da sağlanmaktadır (77, 78). Türkiye’de başlıca bakanlığa bağlı faaliyet gösteren eğitim ve araştırma hastaneleri ile genel veya dal hastaneleri, ağız ve diş sağlığı merkezleri bünyesinde kurulan evde sağlık hizmeti birimleri, toplum sağlığı merkezi, aile sağlığı merkezi ve aile hekimleri vasıtası ile evde sağlık hizmetleri sunulmaktadır (130). Belediyeler tarafından sunulan sağlık hizmetleri de Sağlık Uygulama Tebliğine göre resmi sağlık kurumunda yer aldığından, belediyeler de mevcut yönetmelik kapsamında evde sağlık, evde bakım ve rehabilitasyon hizmeti verebilme yetkisine sahiptir (77). Özetle evde sağlık hizmetleri; 1-Aile hekimleri tarafından, 2-Aile hekimliği mevzuatı doğrultusunda, hastaneler bünyesinde kurulan evde sağlık hizmet birimleri tarafından ve 3-Periferdeki vatandaşlara sağlık müdürlükleri tarafından oluşturulan mobil ekipler vasıtasıyla olmak üzere üç şekilde uygulanabilmektedir.

Evde bakım hizmetleri mevcut yönerge kapsamında başlıca; bireyin almış olduğu tanı ve tedavi planı çerçevesinde bulunduğu ev ortamında muayene, tetkik, tedavi, ve tıbbi rehabilitasyon hizmetlerini almasını, tıbbi cihaz ve malzeme kullanımına ilişkin raporlarının çıkartılmasına destek olunmasını, hastanın ve ailesinin hastalık ve bakım süreçleri ile ilgili bilgilendirilmesini, hastalığı ile ilgili evde kullanımı gerektiren tıbbi cihaz ve ekipmanların kullanılması konusunda eğitim ve danışmanlık gibi hizmetlerin verilmesini kapsamaktadır (78). Evde sağlık hizmetleri

ile ayrıca ameliyat sonrası bakım gereksinimi olanlara, tedavisini evde sürdürebilecek yeni doğum yapan anne ve bebeklere, ortopedi ve travmatoloji, kalp, damar ve hipertansiyon, felçli, onkoloji, akciğer ve solunum, diyabet, nöroloji hastalarına ve bakıma ihtiyacı olan yaşlı ve engellilere, yara bakımı, enjeksiyon, infüzyon ve diğer kısa süreli hemşirelik hizmetlerine ihtiyaç duyanlara, hastalık ya da sağlık ihtiyaçları sonlanıncaya kadar düzenli hizmetlerin sağlık ekibi tarafından haftada en az bir kez ya da hastanın durumuna göre her gün ziyaret edildiği hizmet uygulamasını amaçlamaktadır (77, 78).

Evde bakım hizmetleri ile verilmekte olan veya hedeflenmekte olan uygulamalar göz önünde bulundurulduğunda gerek aile hekimleri ile gerekse hastaneler bünyesinde kurulan evde sağlık hizmet birimleri ile iş birliği halinde TCM’nin sisteme entegre edilmesinin aslında düşünülenden daha kolay olduğu görülmektedir. Bu noktada, hastane ve evde sağlık hizmetleri arasındaki koordinasyonun sağlanması için yasal prosedürler üzerinde değişikliklerin ve düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Ancak bu düzenlemelerle, hastanın taburculuk sonrası izlemlerinin uzman hemşirenin koordinatörlüğünde (en az yüksek lisans mezunu) evde bakım hizmetleri kapsamında yürütülmesi, bu hizmetleri sunan ekibe hastanın transferinin ve bilgi aktarımının yapılması ile bakım hizmetlerinin temel hedefi olan bakımın sürekliliğine ulaşılabilecektir.

Bu noktada evde bakım hizmetlerinin yürütülmesinde mevcut yönerge kapsamında bireylerin bakımlarının planlanması ve yürütülmesinde ilgili hasta bakım formlarının kayıt ve saklama işlemlerini hemşire yürütmektedir. Bu konuda yaşanılan veya yaşanılabilecek sorunları önlemek, kanıta dayalı uygulamalar, raporlama ve bilgi yönetimi sağlamak için hasta bakımının planlanması ve yürütülmesinde toplum sağlığı hemşireliği uygulamaları için geliştirilen Omaha Sınıflama Sistemi’nin kullanımı, sisteme entegre edilmesi de önerilmektedir (131).

2.6.1. Omaha Sınıflama Sistemi

Omaha Sistemi, Amerikan Hemşireler Birliği tarafından kabul edilen birey, aile ve toplumun sağlık bakımına yönelik olarak ayrıntılı uygulama, dokümantasyon ve bilginin yönetimini sağlayan standardize edilmiş bir sağlık bakım sistemidir (132, 133).Omaha Sınıflama Sistemi hemşirelerin, bireylerden topladıkları verileri hemşire

gözlem formlarına yazılı olarak veya bilişim teknolojileri ile bilgisayar tabanlı hasta kayıt sistemlerine çevrimiçi olarak, standart ve uluslararası ortak bir dilde kaydetme imkânı sunmaktadır (132, 133).

Omaha Sistemi, 1970'li yıllarda ilk olarak Amerika’da kullanılmış olmakla birlikte İzlanda, Yeni Zelanda, Tayland, Kore, İngiltere, Çin, Avustralya, Japonya ve Türkiye gibi birçok ülkede 20.000’nin üzerinde hemşire ve diğer sağlık profesyonelleri tarafından kullanılmaktadır. Omaha Sistemi’nin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması Erdoğan ve Esin tarafından yapılmıştır (131). Ülkemizde yapılan çalışmalar incelendiğinde Omaha Sistemi’nin halk sağlığı, hemşirelik eğitimi ve uygulama alanlarında, çalışan sağlığı, okul sağlığı, evde bakım hizmetleri ve birinci basamak olarak hizmet veren diğer toplum sağlığı merkezlerinde ve sınırlı olmakla birlikte akut bakım hizmeti veren ikinci ve üçüncü basamak yataklı hizmet veren kurumlarda kullanıldığı görülmektedir (134-136).

Omaha Sistemi’nin oluşturulmasında, hemşirelik problem çözme yaklaşımı ile temellendirilmekle birlikte Neuman’ın Sistemler Modeli, Dreyfus’un Beceri Geliştirme Modeli ve Donabedian’ın Sağlık Bakım Kalite Modeli temel alınmıştır.

Hemşirelik süreci ile uyumlu ve standart bir dil yapısına sahip olan sistem, Tanılama (Problem Sınıflama Listesi), Girişim (Hemşirelik Girişim Şeması) ve Bakım Sonuçları (Problem Değerlendirme Ölçeği) aşamalarından oluşmaktadır (132, 133, 137).

1-Problem Sınıflama Listesi: Birey odaklı hemşirelik tanılarını tanımlayan listedir. Listede bireyin problemleri ve hemşirelik tanısı eş anlamlı kullanılmaktadır.

Problem sınıflama listesinde yer alan problemler “Çevresel”, “Psikososyal”,

“Fizyolojik” ve “Sağlık Davranışları” olmak üzere dört alanda tanımlanmaktadır.

Toplam 42 problem ve 334 hemşirelik tanısı “Aktüel”, “Potansiyel” ve “Sağlığı Geliştirmeye” yönelik olarak belirlenebilmektedir. Problemler; “Aktüel” (mevcut bulunan), “Potansiyel” (risk faktörleri) ve “Sağlığı Geliştirme” olarak sınıflandırılmaktadır. Tanılanan problem “birey”, “aile” ya da “grup” düzeyinde planlanabilmektedir. Her probleme ait standart belirti ve bulgular bulunmakla birlikte yine her problem için “diğer” seçeneği de bulunmaktadır (132).

2-Hemşirelik Girişim Şeması: Bireye yönelik saptanan her bir probleme yönelik planlanan hemşirelik girişimleri 4 kategoride düzenlenmektedir. Bu kategoriler; “Eğitim, Rehberlik ve Danışmanlık (ERD)”, “Tedavi ve İşlem (Tİ)”,

“Vaka Yönetimi (VY)”, “Sürveyanstır (SV)”. Saptanan probleme yönelik uygun girişim hemşirelik girişim kategorilerinin arasından seçilmektedir. Planlanan hemşirelik girişimlerini açıklamak için standart hedefler seçilerek bireye özel girişimler planlanıp uygulanmaktadır. Toplamda 75 adet ve bir tane de “Diğer”

seçeneği ile birlikte 76 adet hedef bulunmaktadır (132).

3-Problem Değerlendirme Ölçeği: Saptanmış olan problemin düzeyini ve mevcut bakımın sonuçlarını değerlendirmekte olan beş maddeli likert tipi bir ölçme aracıdır. Bireye yönelik seçilen problemler ‘‘Bilgi”, “Davranış”, “Durum’’ boyutları ile 1'den 5'e kadar tek bir puan ile değerlendirilmektedir. Bilgi; bireyin bilgiyi hatırlama ve yorumlama yeteneğini, davranış; bireyde gözlenebilen yanıtlar ve harekete dönüşen aktiviteleri, durum; bireyin objektif/subjektif bulgularına dayandırılan durumunu göstermektedir. Ölçek, problemler arasındaki farklılıkları, problemin büyüklüğünü, öncelikleri, problemin şiddetini ve bakımın sonuçlarını değerlendirmeye yardım etmektedir (132).

3. GEREÇ ve YÖNTEM