Ardalan Bilgisi

Türkiye’de 2013 yılı Mayıs ayının son günlerinden itibaren başlayan çevre eylemleri yurdun birçok kesimine yayılarak kitlesel hareketlere dönüşmüştür. Olaylar Gezi Parkı’nda 27 Mayıs günü gece yarısında belediye tarafından ağaçların sökülmek istenmesiyle başlamıştır. Sosyal medya aracılığıyla durumdan haberdar olan birçok kişi 28 Mayıs günü ağaçların sökülmesini ve yıkımı engellemek için Gezi Parkı’na ulaşmış ve çadırlarda nöbet tutmaya başlamışladır (Ayata vd., 2013: 7;

Yiğit, 2013: 16-17).

Polis parkta kurulan çadırlarda kalanlara 30 Mayıs günü çok erken saatlerde tekrar müdahale etmiştir. Polisin bu müdahale sırasında çadırları yakması ve yoğun biber gazı kullanması parka daha fazla kişinin gelmesine sebep olmuştur. Taksim’de halka yönelik polis müdahalesi 30-31 Mayıs tarihlerinde artarak devam etmiştir.

Yoğun biber gazı kullanımı ve TOMA ile sıkılan basınçlı su nedeniyle üç kişi gözünü kaybetmiş, 10 gazeteci ve yüzlerce yaralı hastaneye kaldırılmıştır (Ayata vd., 2013: 8; Yiğit, 2013: 29).

149

İstanbul’un Anadolu yakasında toplanan binlerce kişi Taksim’e gitmek için 1 Haziran günü Boğaz köprüsünü yürüyerek geçmişlerdir. Gösteriler gün boyu diğer şehirlere yayılarak devam etmiştir. Yabancı haber kanalları Türkiye’deki olayları canlı yayında gösterirken Türkiye’deki haber kanalları olağan yayın akışlarına devam etmişlerdir. CNN Türk haber kanalının gösterdiği penguen belgeseli, Türkiye’de basının tarafsızlığı tartışmalarının sembolü olmuştur (Ayata vd., 2013: 8; Yiğit, 2013: 38 ).

Diğer şehirlerdeki gösteriler ve polis müdahalesi 3 Haziran günü devam ettiği sırada Başbakan yurt dışı gezisine çıkmıştır. İstanbul Maslak’ta Doğuş Power Center önünde toplanan kişiler, yayın akışında gösterilere yer vermeyen NTV’yi protesto etmişlerdir (Ayata vd., 2013: 9; Yiğit, 2013: 76).

İzmir’de Twitter üzerinden Gezi Parkı hakkında yaptıkları paylaşımlar nedeniyle 4 Haziran günü 29 kişi gözaltına alınmıştır. Feministler Taksim Meydanı’ndan Tünel arasında göstericilerin cinsiyetçi söylemlerini içeren duvar yazılarını silmiştir. Taksim Dayanışması temsilcileri 5 Haziran günü Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç ile bir görüşme yapmıştır. İstanbul 1. İdare Mahkemesi 6 Haziran günü Taksim Meydanı yayalaştırma projesinin ve Taksim Kışlası inşaatının önünü açan imar planı değişikliklerini iptal etmiştir (Ayata vd., 2013: 10; Yiğit, 2013: 85).

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı, 11 Haziran günü Gezi Parkı’nın alışveriş merkezi, otel ve rezidans yapılmayacağını, alanın kent müzesi olacağını

150

bildirmiştir. Öte yandan halka orantısız polis müdahalesini protesto eden avukatlar gözaltına alınarak darp edilmiştir. Gezi Parkı olaylarının devam etmesi üzerine Başbakanlık tarafından Gezi Parkı’nın bulunduğu yere Topçu Kışlası’nın inşa edilmesi ile ilgili olarak referanduma gidilebileceği duyurulmuştur (Ayata vd., 2013:

11; Yiğit, 2013: 146-147).

Gezi Parkı olaylarında halka yönelik orantısız polis şiddeti gün geçtikçe dış kamuoyunda daha fazla yankı bulmuştur. Avrupa Parlamentosu Genel Kurulu’nda 12 Haziran günü Türkiye’deki durum başlıklı bir oturum yapılmış ve orantısız güç kullanımı ile ilgili kaygılar dile getirilmiştir. Başbakan 14 Haziran günü Gezi Parkı projelerini konuşmak üzere çeşitli temsilcilerle bir araya gelmiştir. Sağlık Bakanlığı’nın 14 Haziran günü Gezi Parkı olaylarında yaralananlara acil sağlık hizmeti sunan doktorlar hakkında soruşturma açacağını söylemesi Türk Tabipler Birliği ve İstanbul Tabip Odası tarafından protesto edilmiştir. Gezi Parkı 15 Haziran günü boşaltılmış, halk polis müdahalesi ile alandan çıkartılmıştır (Ayata vd., 2013:

12-13; Yiğit, 2013: 174).

Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) ve Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) 17 Haziran günü genel greve gitmiştir. Taksim AKM önünde protesto için konuşmadan hareketsiz ayakta ‘duran adam’ eylemi başlamıştır. İstanbul Beşiktaş’taki Abbasağa Parkı’nda demokratik taleplerin ve görüşlerin paylaşıldığı forumlar gerçekleştirilmiştir (Ayata vd. 2013: 14; Yiğit, 2013:

200).

151

Ulaştırma Bakanlığı 27 Haziran günü Twitter şirketinin kullanıcı bilgilerini paylaşmayarak işbirliğini reddettiğini duyurmuştur. Çeşitli gazetelerde ve Twitter’da 100 sanatçı 29 Haziran’da demokrasinin işleyişi konusunda “Kaygılıyız” başlıklı bir yazı yayınlamışlardır (Ayata vd. 2013: 16).

Gezi Parkı’na topçu kışlası, alışveriş merkezi veya müze yapılmasını öngören çeşitli projelerde ısrar edilmesi sonucunda sokak gösterileri durmamış, olaylar diğer şehirlere yayılmış ve uzun süre devam etmiştir. Haziran’daki 1 aylık dönemde Ethem Sarısülük, Ali İsmail Korkmaz, Abdullah Cömert, Mehmet Ayvalıtaş adlı vatandaşlar hayatlarını kaybetmişlerdir. Adana’da olaylar sırasında bir polis memuru köprüden düşerek vefat etmiştir. İçişleri Bakanlığı yaptığı yazılı açıklamada Haziran olaylarında 4000’e yakın insanın yaralandığını duyurmuştur.

Emniyet birimlerinin Gezi raporuna ⁶ göre 28 Mayıs'tan Eylül’ün ilk haftasına kadar 112 günlük sürede Bayburt hariç 80 ilde 5 bin 532 eylem gerçekleşmiştir.

Emniyetin çalışmasına göre 3 milyon 600 kişi eyleme katılırken 5 bin 513 yurttaş gözaltına alınmıştır.

KONDA Araştırma ve Danışmanlık şirketinin yaptığı anket sonucunda ⁷ Gezi Parkı’na gelen vatandaşların olayları %69’u sosyal medyadan, %8’i internetten,

%7’si TV den öğrendiği ortaya çıkmıştır. Türkiye’deki iletişim sektörüne hakim

6“İşte Emniyetin 112 Günlük Gezi Direnişi Verileri”, http://haber.sol.org.tr/devlet-ve-siyaset/iste-emniyetin-112-gunluk-gezi-direnisi-verileri-haberi-83182, Erişim Tarihi: 25.11.2013.

7“KONDA Gezi Parkı Raporu”, http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/KONDA_GeziRaporu2014.pdf, Erişim Tarihi: 05.06.2014.

152

sermaye gruplarının egemenliği altındaki geleneksel medyanın olayları TV ekranlarından göstermemesi üzerine yurttaşların ülke genelinde yeni medya kullanımı hızla artmıştır.

Haziran’daki Gezi Parkı olayları döneminde bağımsız medya kuruluşlarının haber siteleri daha çok ziyaret edilmiştir. Örneğin Genel Yayın Yönetmeni Doğan Akın’ın ifadesine göre T24 bağımsız internet gazetesini ziyaret edenlerin sayısı 4-5 kat artmıştır. ⁸

Monitera kuruluşunun Şubat 2012 raporunda ⁹ Türkiye’deki Twitter kullanıcı sayısı 9.6 milyon olarak kaydedilmiştir. E-marketer kuruluşunun Ekim 2013 raporunda ¹⁰ ise Türkiye’deki internet kullanıcı sayısının 36.455.000, Twitter kullanıcı sayısının 11.337.505 olduğu tespit edilmiştir. Twitter kullanıcı oranı %31.1, toplam nüfus içinde Twitter kullanıcı oranı %6’dır. Sonuç olarak kullanıcı hesabı açılmasında Gezi Parkı eylemleri döneminde fazla artış görülmese de kullanıcıların Twitter üzerinden iletişimde bulunma oranının arttığı ifade edilebilir.

8“Gezi Olayları Türk Medyasını Sarsmaya Devam Ediyor”,

http://www.wsj.com.tr/article/SB10001424127887324399404578585543820609944.html, Erişim Tarihi: 04.07.2013.

9“Gezi Parkı Olayları Twitter Kullanıcı Sayısını Patlattı mı?”, http://sosyalmedya.co/gezi-olaylari-twitter-kullanici-sayisi/, Erişim Tarihi: 09.12.2013

10“Türkiye Twitter’da Dünya 1.si Diğer Ülkeler Hangisi?”,

http://www.turkiyegazetesi.com.tr/bilimteknoloji/86208.aspx, Erişim Tarihi: 07.10.2013.

153

Ayrıca Twitter şirketinin 1 Ocak-30 Haziran 2013 şeffaflık raporuna ¹¹ göre Türkiye’den - Gezi olayları ile ilgili olanlar dahil olmak üzere - resmi kurumların bilgi taleplerinin hepsi geri çevrilmiştir. Türkiye’den Twitter şirketine bu 6 aylık dönemde, 3’ü mahkeme kararı, 4’ü devlet kurumu tarafından olmak üzere toplam 7 içerik kaldırma talebi gitmiştir. Twitter 2013 yılında Türkiye’nin isteklerini önceki yarı yıllarda olduğu gibi geri çevirmiştir. Twitter gibi yurt dışı merkezli şirketlerden bilgi alınması ve uluslararası yazışmalar 1 yılı bulabilmektedir. Türkiye’deki istihbarat birimlerinin Twitter kullanıcılarını bulabilmesi IP adreslerinin tespit edilmesi ile gerçekleşmektedir. ¹²

Her yıl ülkelerin basın özgürlüğünü inceleyen ABD merkezli sivil toplum örgütü Freedom House 2014 raporunda ¹³ Türkiye’yi son 15 yıldır ilk kez ‘kısmen özgür ülkeler’ kategorisinden ‘özgür olmayan ülkeler’ kategorisine düşürmüştür.

Gezi olayları sonrası yaşanan işten atılmalar, sansür ve otosansür uygulamaları, şeffaf olmayan medya sahipliği nedeniyle 6 puan daha kötüleşen Türkiye 1 yıl önceye göre 17 sıra daha gerileyip dünya genelinde 134’üncülüğe gelmiştir. Böylece Türkiye, 42 Avrupa ülkesi içinde basını özgür olmayan ülke olarak nitelendirilmiştir.

11“Twitter Gezi’yle İlgili Hükümete Bilgi Vermedi”, http://www.dijitalkultur.com/twitter-geziyle-ilgili-hukumete-bilgi-vermedi/, Erişim Tarihi: 02.09.2013.

12“Twitter Türkiye’nin İsteklerine Cevap Vermedi”,

http://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/23545191.asp, Erişim Tarihi: 20.06.2013.

13“Türkiye ‘Basını Özgür Olmayan Ülkeler’ Ligine Düştü”,

http://www.radikal.com.tr/turkiye/turkiye_basin_ozgurlugu_olmayan_ulkeler_ligine_dustu-1189715, Erişim Tarihi: 01.05.2014.

154