• Sonuç bulunamadı

Dış Ticaretin Mekanlara Göre Dağılımı

verilmiştir. 1999-2004 döneminde Orta Doğu ülkeleri ile yapılan ticarette ise demir-çelikten çubuklar ve külçeler ürünlerinde Türkiye avantajlı konumdadır

Şekil 51 : Mekanlara Göre İhracat

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

(Milyon $) Geleneksel sanayi mekanları

Yeni gelişen sanayi mekanları Az gelişmiş sanayi mekanları Diğer mekanlar

Şekil 52 : Mekanlara Göre İthalat

0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

(Milyon $)

Geleneksel sanayi mekanları Yeni gelişen sanayi mekanları Az gelişmiş sanayi mekanları Diğer mekanlar

Tablo 24 : Mekanlara Göre İthalat

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Geleneksel sanayi

mekanları 39.623 44.188 41.929 37.696 50.158 38.378 47.241 63.464 89.341 106.287 Yeni gelişen sanayi

mekanları 2.348 2.670 2.295 1.771 2.370 1.836 2.708 3.781 5.195 6.429 Az gelişmiş sanayi

mekanları 248 257 235 163 276 127 163 262 277 352

Diğer mekanlar 1.408 1.443 1.462 1.041 1.699 1.058 1.441 1.832 2.728 3.486

Geleneksel sanayi

mekanları 90,8 91,0 91,3 92,7 92,0 92,7 91,6 91,5 91,6 91,2 Yeni gelişen sanayi

mekanları 5,4 5,5 5,0 4,4 4,3 4,4 5,3 5,5 5,3 5,5

Az gelişmiş sanayi

mekanları 0,6 0,5 0,5 0,4 0,5 0,3 0,3 0,4 0,3 0,3

Diğer mekanlar 3,2 3,0 3,2 2,6 3,1 2,6 2,8 2,6 2,8 3,0

Not : İl merkezinde kayıtlı firmaların ithalat rakamları

Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın verilerinden hesaplanmıştır.

Milyon $

Toplam ithalat içindeki paylar (%)

Geleneksel sanayi mekanlarında ve yeni gelişen sanayi mekanlarında ihracat artışları özellikle 2001 yılından sonra ivme kazanmıştır (Şekil 51 ve Şekil 52). İthalat ise geleneksel sanayi mekanlarında ihracata göre daha hızlı artarken yeni gelişen sanayi mekanlarında daha yavaş artmıştır. Bu gelişmelerin sonucunda dış ticaret açığı geleneksel sanayi mekanlarında artarak devam etmiştir. Yeni gelişen sanayi mekanlarında ise 2000 yılına kadar dış ticaret açığı bulunurken bu yıldan sonra dış ticaret fazlası verilmeye başlanmıştır (Şekil 53).

Şekil 53 : Mekanlara Göre Dış Ticaret Dengesi

-50.000 -45.000 -40.000 -35.000 -30.000 -25.000 -20.000 -15.000 -10.000 -5.000 0 5.000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

(Milyon $)

Geleneksel sanayi mekanları Yeni gelişen sanayi mekanları Az gelişmiş sanayi mekanları Diğer mekanlar

SONUÇ

Son 20 yılda küreselleşme süreci sadece uluslararası mekanları değil aynı zamanda ülke içindeki mekanları da etkilemektedir. Sanayisi gelişmiş ya da gelişmekte olan mekanlar ülkelerin hem sosyal hem de ekonomik gelişiminde çok büyük rol oynamaktadır. Gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye Cumhuriyet tarihi boyunca, özellikle 1980’den sonra, iktisadi yapısında önemli değişimler gerçekleştirmiştir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yapısal dönüşüm için sanayileşme en önemli amaçlardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, 1980 sonrası Türkiye’nin imalat sanayinde ve dış ticaretinde bölgesel farklılıkların ve farklı mal gruplarının, üretim komposizyonunun yapısında nasıl bir değişim meydana geldiğini araştırmak amaçlanmıştır.

Çalışmada bölgesel ayrıştırma TÜİK’in iller bazında imalat sanayi verileri kullanılarak yapılmıştır. 1980 yılından 2001 yılına kadar reel hale getirilmiş toplam imalat sanayi verilerinden il başına ortalama katma değer hesaplanmıştır. Daha sonra verilerin başlangıç yılı olan 1980 yılında bu ortalama katma değerin üzerinde kalan 10 il geleneksel sanayi mekanları olarak gruplanmıştır. Yıllar boyunca il başına ortalama katma değerin üzerinde kalan il sayısı artmış ve eklenen bu yeni iller yeni gelişen sanayi mekanları olarak tanımlanmıştır. Dış ticaret açısından ise, ticarete konu olan mallar, değişik nitelikli, teknoloji ve sermaye yoğun ve ölçek niteliklerine göre yedi sektör kategorisinde gruplandırılmıştır.

Çalışmada elde edilen bulgulara göre; yeni gelişen sanayi mekanlarında, özel sektörde en yüksek katma değer payına işgücü yoğun ve kaynak bazlı imalat sanayi grubu sahiptir. İmalat sanayinde sektörel yapı bölge gruplarına göre değişiklikler göstermektedir. Türkiye genelinde sanayi gruplarının katma değer payları açısından en büyük paya sahip olan grup, özel sektörde 1980-2001 yılları ortalamalarına göre işgücü yoğun ve kaynak bazlı imalat sanayi grubudur. Kamuda ise madencilik, elektrik üretimi gibi enerji sektörlerinin yer aldığı diğer sektörler grubu en yüksek paya sahiptir.

İmalat sanayi gruplarının katma değerlerinin 1981-2001 ortalama büyüme hızlarında en yüksek üretim artışının, yeni gelişen sanayi mekanlarında özel sektörün yüksek nitelikli ve teknoloji yoğun imalat sanayi grubunda gerçekleştiği gözlenmektedir. En büyük negatif büyüme hızı ise az gelişmiş sanayi mekanlarında kamu sektörünün yüksek nitelikli ve teknoloji yoğun imalat sanayi grubunda gerçekleşmiştir.

Mekan ayrımı olmadan özel sektörde tüm Türkiye içinde en yüksek reel ücretlerin bulunduğu grup yüksek nitelikli ve teknoloji yoğun imalat grubudur. Bunu

madencilik, elektrik üretimi gibi enerji sektörlerini kapsayan diğer grubu izlemektedir. Reel ücret artışlarının en yüksek olduğu gruplar yine bu gruplardır. En düşük reel ücretler ise işgücü yoğun ve kaynak bazlı imalat grubunda ve

sınıflandırılmamış imalat grubunda yer almaktadır. Reel ücretlerde en düşük artış işgücü yoğun ve kaynak bazlı imalat grubunda meydana gelmiştir. Toplam imalat sanayinde ve alt gruplarında özel sektörde reel ücretlerin Türkiye ortalamasının

üstünde olduğu bölge geleneksel sanayi mekanlarıdır. Reel ücretlerin en düşük olduğu bölge ise az gelişmiş sanayi mekanlarıdır.

Mekan ayrımı olmadan özel sektörde tüm Türkiye içinde en yüksek verimliliğinin bulunduğu grup sırasıyla diğer imalat grubu ve yüksek nitelikli ve

teknoloji yoğun imalat sanayi grubudur. Verimlilik artışlarının en yüksek olduğu gruplar ise diğer grubu ve sınıflandırılmamış ürünler gruplarıdır. En düşük verimlilik ise işgücü yoğun ve kaynak bazlı imalat grubunda yer almaktadır. Verimlilikte en düşük artış yine işgücü yoğun ve kaynak bazlı imalat grubunda meydana gelmiştir.

Mekan ayrımında toplam verimliliğin en yüksek olduğu mekan geleneksel sanayi mekanlarıdır. Bu mekanlarda; diğer imalat sanayi alt grubu en yüksek verimliliğe sahip olurken işgücü yoğun ve kaynak bazlı imalat grubu en düşük verimliliğe ve en düşük verimlilik artışına sahiptir. Bu mekanlarda en yüksek verimlilik artışı sınıflandırılmamış ürünler grubunda bulunmaktadır. Yeni gelişen sanayi mekanlarındaki en yüksek verimlilik yüksek nitelikli ve teknoloji yoğun imalat grubunda ve en yüksek verimlilik artışı da diğer alt grubunda meydana gelmiştir. Az gelişmiş sanayi mekanları ile diğer mekanlarda en yüksek verimlilik sırasıyla orta nitelikli ve teknoloji yoğun imalat grubunda ve yüksek nitelikli ve teknoloji yoğun imalat grubunda bulunmaktadır. Özel sektörde yeni gelişen sanayi mekanlarının ücret/katma değer oranı Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Sanayi gruplarına

bakıldığında Türkiye toplamında ücretlerin katma değer içindeki oranı en düşük olan alt grup birincil mallardır. En yüksek oran ise orta nitelikli ve teknoloji yoğun imalat sanayi alt grubunda meydana gelmiştir.

Türkiye dış ticaretinde ise; 1980-1985 arası ihracatta en yüksek paya içinde tarım ürünlerinin bulunduğu birincil mallar grubu sahipken bu malların ihracatı 1985 yılından sonra gittikçe düşmüştür. Bu grupta yer alan ürünler içinde en fazla ihracatı yapılan mal grubu kuru/taze meyveler ve kabuklu yemişler grubudur. Türkiye’nin en fazla dış ticaret açığı verdiği mal grubu yüksek nitelikli ve teknoloji yoğun imalat

sanayidir. Bunu petrol ürünleri ve madencilik ürünlerinin yer aldığı diğer grup izlemektedir. Ancak 1980-1988 döneminde verilen en büyük açık diğer kategorisinde yer almaktadır.

Birincil mallarda gelişmiş ekonomiler içinde ABD’ye ve EU(3) ülkelerine olan ticaret 1980-2004 yılları arasında artarak büyüyen açık verilmiştir. AB üyesi olan ülkelerle EU(10) ve özellikle Almanya ile yapılan bu kategorideki mallardaki ticaret fazlası toplamda 600 milyon dolara yaklaşmıştır. Çevre ekonomilerine dahil olan ülke ve ülke gruplarında en fazla ihracat Orta Doğu ülkelerine yapılmıştır.

Türkiye’nin ticaret avantajı olan işgücü ve kaynak bazlı imalat sanayi ürünlerinde Çin, Hindistan ve diğer tüm Asya ülkelerine yapılan ithalat ihracattan daha fazla olmaktadır. Özellikle Çin’e yapılan ticaret açık yaklaşık 500 milyon dolara varmaktadır.

1980 yılından beri diğer ülke grubunda ve 1999-2004 döneminde sadece İngiltere ve Orta Doğu ülkeleri karşısında fazla vermektedir. Diğer tüm ülke ve ülke gruplarında dış ticaret açığı verilmektedir. Petrol ürünlerinin dahil olduğu diğer kategorisi hariç diğer tüm kategorilerde Türkiye’nin yaptığı dış ticarette fazla verdiği ülke grupları Orta Doğu ve Afrika ülkeleridir. Türkiye, 1980 yılından beri orta ve

yüksek nitelikli ve teknoloji yoğun imalat sanayi ürünleri, petrol-madencilik-enerji ürünleriyle 1995 yılından sonrada birincil mallar ticaretinde dışa bağımlı olmuştur.

Türkiye’nin ticarette fazla verdiği mal kategorileri ise işgücü yoğun ve kaynak bazlı imalat ile 2001 yılından sonraki düşük nitelikli ve teknoloji yoğun imalat sanayidir.

Mekansal ayrımda ticaret verilerine bakıldığında, hem ihracatta hem de ithalatta en yüksek payı geleneksel sanayi mekanları almaktadır. 1996-2005 yılları arasında bu mekanlarda ithalat paylarında hemen hemen hiçbir değişiklik yokken ihracat payları düşmeye başlamıştır. İhracattaki bu mekanlardaki düşüşe karşılık yeni gelişen sanayi mekanlarının payı artmıştır. Bu gelişmelerin sonucunda dış ticaret açığı geleneksel sanayi mekanlarında artarak devam etmiştir. Yeni gelişen sanayi mekanlarında ise 2000 yılına kadar dış ticaret açığı bulunurken bu yıldan sonra dış ticaret fazlası verilmeye başlanmıştır.

EK-1 KULLANILAN VERİLERİN AÇIKLAMALARI

Çalışmada kullanılan verilerin açıklamaları, kapsamları ve tanımları kısaca aşağıda verilmektedir. Konu ile ilgili açıklamalarda Türkiye İstatistik Kurumu’nun yayınladığı 2004 yılı “Dış Ticaret İstatistikleri Yıllığı”, 2001 yılı “Yıllık İmalat Sanayi İstatistikleri” ve 1994 yılı “Gayri Safi Milli Hasıla; Kavram, Yöntem ve Kaynaklar” yayınlarından yararlanılmıştır.