75 Cİ tescili alan ürünler Erzurum özelinde değerlendirildiğinde 37 ürünün 34’ü (%91,9) gıda ve tarım ürünü grubunda yer almaktadır ve gastronomi turizminin temel ürünü olabilecek niteliktedir.
Dolayısıyla yörede önemli bir gastronomi potansiyelinin olduğu kolaylıkla söylenebilir.
Erzurum iline ait Cİ tescili almış 37 ürünü tescil ettiren kurumlar aşağıda grafik 4’te belirtilmektedir.
Grafikten de anlaşılacağı üzere Erzurum Ticaret Borsası’nın diğer kurumlara nazaran çok büyük farkla 27 ürün tesciline sahip olduğu görülmektedir. Diğer kurumlar ise 2’şer ve 1’er ürünle ilde yürütülen Cİ tescil çalışmalarına destek vermektedir.
Grafik 4. Erzurum Cİ Tescil Sahipleri
Kaynak: www.ci.gov.tr adresinden derlenmiştir (01.12.2022).
Bu durum özellikle Erzurum Ticaret Borsası’nın Cİ tescili ile yakından ilgilendiği, özel, otantik ve eşsiz olarak adlandırılan yöresel ürünlere sahip çıktığı, sürdürülebilirliğe önemli katkılar sunduğu, şehirde coğrafi işaretler için öncü görev üstlendiği şeklinde değerlendirilebilir. Ancak Tekelioğlu (2019: 56)’nun da çalışmasında belirttiği üzere AB’nin Cİ uygulamalarındaki başarısının temelinde üretici birlikleri, dernekler, konsorsiyum ve federasyon gibi bizzat üretimin içinde yer alan birliklerin iyi bir şekilde örgütlenmesi ile gerçekleştiği ifade edilmektedir. Türkiye geneline benzer şekilde Erzurum’da da bu tür üretici örgütlerinin aktif bir şekilde tescil uygulamalarında yer almadığı görülmektedir (Denk ve Sanalan-Bilici, 2021: 116). Yani aslında Cİ uygulamalarına sadece tescil uygulaması olarak bakılmamalı, alınan tescillerin niteliğiyle birlikte sürdürülebilirliğine de odaklanılmalıdır. Yine aynı çalışmada 13 tescilli ürün tespit eden yazarlar 12 tescil başvurusunda bulunan ürün belirlemişlerdir. Aynı zamanda 10 ürün için ise tescil alınabilir önerisinde bulunmuşlardır. Bu önerilerin içinden tescil alan ürünler olduğu gibi TPMK’da işlemleri devam eden ürünler de bulunmaktadır ki bunların güncel 2022 yılı Aralık ayı başı itibariyle toplam sayısı 35’tir.
4.SONUÇ ve ÖNERİLER
Cİ sistemi karakteristik özellikleri ile benzerlerinden ayrılan ürünleri tescil ile koruma altına aldığı gibi tüketiciler tarafından doğal, lezzetli ve kaliteli olarak değerlendirilmeleri sebebiyle güven de vermektedir. Ulusal ve uluslararası pazarlara ulaşan bu güven, ürün ile birlikte destinasyonun tanınmasına katkı sunmakta, yöreye ilgi artmakta ve turizmin bölgede gelişmesi ile katma değer yaratılmaktadır. Böylece ürün ve geleneksel üretim yöntemleri korunurken gelecek kuşaklara aktarılması ile sürdürülebilirliğin sağlanması için Cİ sistemi önemli katkılar da bulunmaktadır.
Çalışmada Türkiye’nin güncel Cİ tescil durumuna değinilerek en fazla tescile sahip iller arasında 7.
sırada yer alan ve Doğu Anadolu bölgesinde ise yine en fazla tescili bulunan il olan Erzurum incelenmiştir. Aralık ayı başı itibariyle Erzurum ilinin Cİ tescilli ürün sayısı 37 olarak belirlenmiş olup yine 35 ürünün ise tescil beklediği tespit edilmiştir. Tescilli ürünlerin 6 adet menşe adı, 31 adet
27
2 2 2 1 1 1 1
0 5 10 15 20 25 30
Erzurum Ticaret Borsası
(DAP)Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma
Enstitüsü
İspir Esnaf ve Sanatkarlar
Odası
Oltu Ticaret ve Sanayi Odası
Aziziye Belediyesi
Ormanağzı Köyü Muhtarlığı
Olur Kaymakamlığı
Pasinler Ticaret ve Sanayi
Odası
Denk, Erkan & Sanalan Bilici, Nilgün; Coğrafi İşaretlerin Önemi ve Erzurum’un Tescilleri
76 mahreç işareti olarak koruma altındadır. Başvurularda ise yine 4 adet menşe adı, 31 adet ise mahreç işaret alabilecek ürünler bulunmaktadır. Yine en fazla tescil 11 ürün ile yemekler ve çorbalar ürün grubunda gerçekleşmiştir. Cİ tescil alan kurum ve kuruluşlara baktığımızda ise Erzurum Ticaret Borsası’nın 27 ürünle en fazla tescil sahibi olduğu belirlenmiştir. Diğer kurumlar ise 2’şer veya 1’er ürün tesciline sahiptirler. Bu durum özellikle Erzurum Ticaret Borsası’nın Cİ konusu ile yakından ilgilendiği veya konuya önem verdiği ya da farkındalığının yüksek oluğu şeklinde yorumlanabilir.
Daha önceki çalışmalarda önerilen ürünlerin ise hemen hemen çoğunun tescil aldığı tescil almayanların ise tescil için işlemlerinin tamamlanmasını beklendiği de belirlenmiştir.
Kış turizmi ile ön planda olan yaklaşık 4-5 ay gibi kısa ve yoğun bir turizm sezonu yaşayan Erzurum destinasyonu Cİ tescili aldığı ürünlerle özellikle gastronomi ve kültür turizminin de destekleri ile turizm yoğunluğunu yıl boyuna yayabilecektir. Bu konu kapsamında paydaşlara şu öneriler geliştirilmiştir;
• İlde görevli resmi kurumların web sayfaları ve sosyal medya hesaplarında Erzurum iline ait Cİ tescili alan ürünlerin tanıtımına mutlaka yer verilmelidir.
• Ulusal alanda yapılan tescil başvuruları arttırılabileceği gibi uluslararası alanlarda da belge sahibi olabilmek için girişimler yapılabilir. Sadece Erzurum su böreği için AB başvurusu gerçekleştirilmiştir. Bu girişimler arttırılmalı ve ürünlerin dünya ile buluşmasına imkan sağlanmalıdır.
• Ana akım olarak kış turizmi ile ön planda olan Erzurum destinasyonu 2023 Türkiye Turizm Stratejisi belgesinde Kış Koridoru içinde yer alan iller arasındadır. Kış turizmi ile birlikte turizm faaliyetlerini ve gelirlerini 12 aya yayabilmek için Cİ tescili almış ürünlerden destek alarak kültür ve gastronomi turizmine yönelik etkinlikler veya festivaller geliştirilmelidir.
• Palandöken kış turizm merkezinde yer alan konaklama işletmelerinde Cİ tescili almış ürünlere turistlerin kolaylıkla ulaşabileceği alan veya stantlar oluşturulmalıdır.
• İlgili kurumlar tarafından “Coğrafi İşaretler El Kitabı” hazırlanabilir ve bu kitabın tüm paydaşlara ulaştırılması sağlanmalıdır.
• Yörede Cİ farkındalığını arttırıcı eğitimler üretici ve tüketicilere verilmelidir.
• Süpermarketlerde bu otantik ürünler için raflar belirlenebilir ve tıpkı içecek reyonu, kozmetik reyonu gibi benzer şekilde “Coğrafi İşaretler Reyonu” oluşturulması yasal düzenlemelerle sağlanmalıdır ve
• Ulusal literatürde ve ilgili kurumların raporlarında dikkat çekilen mevzuat eksikliklerinin ivedilikle yeni düzenlemelerle giderilmesi gerekmektedir. Cİ uygulamaları amacı dışına çıkmamalıdır.
Akademik olarak gelecekte yerel halkın farkındalığını belirlemeye yönelik çalışmalar yapılabileceği gibi yüksek tescil alan ürünlerin il bazlı değerlendirilmesi ya da karşılaştırılması şeklinde uygulamalar da gerçekleştirilebilir.
77 KAYNAKÇA
Aslan, B. & Kaya, H.D. (2017). Coğrafi İşaretli Ürünler ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki Durum. GAP TEYAP, Sayı:8, 2-7.
Balaban, S.T. (2016). Ekonomik Açıdan Coğrafi İşaretler. FMR Dergisi, 1, 57-62.
Bramley, C., Biénabe, E., & Kirsten, J. (2009). The Economics of Geographical İndications:
Towards a Conceptual Framework for Geographical İndication Research in Developing Countries. The economics of intellectual property, 109-142.
Çağatay, S. (2021). Coğrafi İşaretlerin Kırsal Kalkınma Etkisi, PPT Sunum. Coğrafi İşaretler ve İktisadi Katkı Potansiyeli, 3 Aralık, Ostim Teknik Üniversitesi, Ankara.
https://www.youtube.com/watch?v=ChkERm0GoNg, (Erişim Tarihi: 03.12.2021)
Çalışkan, V., & Koç, H. (2012). Türkiye’de Coğrafi İşaretlerin Dağılış Özelliklerinin ve Coğrafi işaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 17(28), 193-214.
Denk, E. ve Sanalan Bilici, N. (2021). Erzurum İlinin Coğrafi İşaret (Cİ) Almış Ürünlerinin Gastronomi Turizmi Kapsamında Değerlendirilmesi. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 5(1), 102-122.
Denk, E. (2021). Türkiye’de Gastronomi Turizmi Açısından Coğrafi İşaretli Ürünler. Journal of Silk Road Tourism Researches, 1(1), 51-61.
Dokuzlu, S. (2016). DAP Bölgesi Yöresel Ürünlerini Ticarileştirme Stratejilerinin Belirlenmesi Projesi Raporu. TÜSSİDE, TÜBİTAK Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü. 1-535.
Durlu, F. Ö., Sünnetçioğlu, S., & Can, A. (2013). Sürdürülebilir Gastronomi Turizmi Hareketliliğinde Coğrafi İşaretlemenin Rolü. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 1 (1), 13-20.
Eroğlu, A. A. (2021). Karnavas bezi. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 27 (47), 443-452. https://doi.org/10.35247/ataunigsed.987381
Esen, Ş. (2016). Bir Farklılaşma Stratejisi Olarak Coğrafi İşaretler ve Türkiye İncelemesi.
Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 7(14), 447-464.
Genç, E. (2012). Coğrafi İşaretlerin Tüketici Tercihlerine Etkileri ve Üreticilere Pazarlama Stratejileri. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 5(2), 88-95.
Hoşcan, N. (2018). Küreselleşme Sürecinde Yöresel Gastronomik Ürünlerin Üretiminde ve Pazarlanmasında Kooperatifçilik Üzerine Bir Model Önerisi. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek1), 390-413.
Kargiglioğlu, Ş., Bayram, G. E., & Çetin, Y. (2019). Gastronomi Turlarının Coğrafi İşaretli Ürünler Aracılığı ile Oluşturulması: Batı Karadeniz Turları Örneği. Gastroia: Journal of Gastronomy And Travel Research, 3(4), 624-639.
Kiremitçi, A.R., Turan, S., Özdemir, G., Engin, S., Altınörs. V., Songur, M. (2017). Doğu Anadolu’nun Gastronomi Kalesi: Erzurum Mutfak Kültürü. Erzurum’un Turizm Potansiyeline Gastronomi Kültürü ile Katkı Sağlama Projesi, Erzurum Büyükşehir Belediyesi Yayınları No: 5, Zafer Medya, Erzurum.
Kuşat, N. (2012). Bölgesel Kalkınmada Geleneksel Gıda Ürünlerinin Rolü ve Geleneksel Gıdalarda İnovasyon Belirleyicileri Üzerine Bir Çalışma: Afyon Örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 19(2), 261-275.
Mil, B., & Denk, E. (2015). Erzurum Mutfağı Yöresel Ürünlerin Otel Restoran Menülerinde Kullanım Düzeyi: Palandöken Örneği. International Journal of Social and Economic Sciences, 5(2), 01-07.
Denk, Erkan & Sanalan Bilici, Nilgün; Coğrafi İşaretlerin Önemi ve Erzurum’un Tescilleri
78 Onurlubaş, E., & Taşdan, K. (2017). Geleneksel Ürün Tüketimini Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Araştırma. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1), 115-132.
Polat, E. (2017). Turizm ve Coğrafi İşaretleme: Balıkesir Örneği. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 1(1), 17-31.
Serçeoğlu, N., Boztoprak, F., & Tırak, L. (2016). Gastronomi Turizmi ile Şehir Markalaşması İlişkisi: Atatürk Üniversitesi Öğrencileri. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 4(2), 94-114.
SMK, (2016). 22/12/2016 tarihli, 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu.
https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6769.pdf (Erişim Tarihi: 13.12.2021).
Şahin, A. (2017). Gastromilliyetçilik Kavramının İncelenmesi: Coğrafi İşaret ve Markalaşma Faktörleri. Journal of International Social Research, 10(48), 459-464.
Şahin, G. (2019). Türkiye’nin Coğrafi İşaretleri ve Bunların Türkiye Ekonomisinde Etkin Kullanımları.
(Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şengül, S. (2017). Türkiye’nin Gastronomi Turizmi Destinasyonlarının Belirlenmesi: Yerli Turistler Üzerine Bir Araştırma. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(37), 375-396.
Tekelioğlu, Y. (2010). Yöresel Ürünler, Coğrafi İşaretler ve Türkiye Uygulamaları. Gastro Dergisi, Sayı 59, s. 118-121.
Tekelioğlu, Y. (2019). Coğrafi İşaretler ve Türkiye Uygulamaları. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl:8, Sayı: 15, 47-75.
Tekelioğlu, Y. (2021). Anatolia Coğrafi İşaretler Zirvesi, 29 Kasım 2021, İzmir.
https://www.youtube.com/watch?v=asDlPFsVEaY&list=RDCMUC1qGGh33_o-Rdr92J5EBG7w, (Erişim Tarihi: 29.11.2021)
TPMK (2014). Ulusal Coğrafi İşaret Strateji ve Eylem Planı 2015-2018.
https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/0E4AD197-B9BF-4065-B548-9FEBBD47BDCF.pdf (Erişim Tarihi: 24.09.2022).
Üzümcü, T. P., & Denk, E. (2019). Erzurum ile Özdeşleşmiş Bir Lezzet: Oltu Cağ Kebabı.
Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 7 (1), 463-483. DOI: 10.21325/jotags.2019.373.
Vanhonacker, F., Verbeke, W., Guerrero, L., Claret, A., Contel, M., Scalvedi, L., ... &
Hersleth, M. (2010). How European Consumers Define The Concept of Traditional Food:
Evidence From A Survey in Six Countries. Agribusiness, 26(4), 453-476. Doi: 10.1002/agr.20241 Yenipınar, U., Köşker, H., & Karacaoğlu, S. (2014). Turizmde Yerel Yiyeceklerin Önemi ve Coğrafi İşaretleme: Van Otlu Peyniri. The Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 2 (2), 13-23.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yürekli, D. (2015). Coğrafi İşaretlerin Tescili ve Uygulama Sürecindeki Sonuçların Analizi.
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
WIPO (2021). Geographical Indications: An Introduction, 2nd edition.
https://www.wipo.int/publications/en/details.jsp?id=4562(Erişim: 10.11.2022) www.ci.gov.tr (Erişim:29.11.2022).
www.tmdn.org/giview/ (Erişim:29.11.2022).
79