Tek Taraflı Sona Erdirme

Türk hukukunda TBK m. 512 ile vekâlet sözleşmesinin taraflarına her zaman sözleşmeyi tek taraflı olarak sona erdirme hakkı tanıyarak genel kural olan haklı bir neden olmaksızın sürekli borç ilişkilerinde sözleşmenin sona erdirilemeyeceği kuralına istisna getirmiştir²⁴⁵. Tarafların bu hakkı kullanmak için herhangi bir şekle ve haklı nedene ihtiyacı yoktur. Bu hak bir zaman sınırına da tabi değildir²⁴⁶. Vekâlet verenin tek taraflı irade beyanıyla sözleşmeyi sona erdirmesine azil, vekilin tek taraflı irade beyanıyla sözleşmeyi sona erdirmesine ise istifa adı verilmektedir²⁴⁷. Doktrinde vekilin sözleşmeyi sona erdirmesini geri alma, vekâlet verenin sona erdirmesini ise fesih olarak nitelendiren görüşler de mevcuttur²⁴⁸. Ancak bu ifadenin kanunda yer almaması sebebiyle bu nitelemeyi kabul etmeyen

244 Tandoğan, C: II, s.610. Aksi görüş için bkz. Sarı, s.58.

245 Zevkliler/ Gökyayla, s.633.

246 Taraflar, yapacakları bir anlaşma ile söz konusu hakkın kullanılmasını bir şekle tabi kılabilirler (Sarı, s.87).

247 Akıntürk/ Ateş Karaman, s.316; Eren, s.755.

248 Aral/ Ayrancı, s.461; Eren, s.725.

Doktrinde Aral/ Ayrancı, bu kavramların İsviçre Borçlar Kanunu’nda kullanıldığını belirtmişlerdir.

Bu konuda bkz. Aral/ Ayrancı, s.461. Yazarlara göre kullanılan farklı terimlere rağmen her iki hâlde de vekâlet sözleşmesi, tek taraflı ve ulaşması gereken bir irade beyanı ile ileriye etkili olarak sona ermektedir.

yazarlar da bulunmaktadır²⁴⁹. Sözleşmeyi sona erdirmeye ilişkin irade beyanının karşı tarafa yöneltilmesi, diğer bir ifadeyle bu iradenin muhatabın bunu öğrenmesini sağlayacak tarzda açıklanması gerekmektedir. Sona erdirme beyanı bozucu yenilik doğuran bir hak olup karşı tarafın sona erdirme iradesi öğrenildiği anda sözleşme sona erer²⁵⁰. Yargıtay’ın da benzer yönde kararları bulunmaktadır²⁵¹. Kısaca sona erdirme iradesi, yenilik doğurucu, ulaşması gerekli, şekle bağlı olmayan bir beyanla açıklanır.

Vekâlet sözleşmesinin mutlak sürekli borç ilişkisi niteliği gereği tek taraflı sona erdirme hakkı, geçmişe etkili dönme değil; her zaman ileriye etkili fesih hakkıdır.

Doktrinde ani edimli olarak gerçekleştirilebileceği kabul edilen vekâlet sözleşmeleri bakımından TBK m. 512’de tanınan haklar dönme hakkı olarak nitelendirildiği gibi; sürekli borç ilişkisi niteliğindeki vekâlet sözleşmelerinde de henüz vekilin ifa fiilleri başlamadan önce TBK m. 512’ye göre kullanılacak hakkın da dönme hakkı niteliği taşıdığı belirtilmektedir²⁵².

TBK m. 512’de yer alan tek taraflı sona erdirme hakkının, emredici olup olmadığına yani taraflarca sona erdirme hakkının kullanılmayacağına ilişkin yapılan anlaşmanın geçerliliği hususu doktrinde tartışılmaktadır. Bazı yazarlar vekâlet sözleşmesinde her iki tarafın da sahip olduğu tek taraflı sona erdirme hakkının, yapılacak bir anlaşma ile ne sınırlandırılmasının ne de kaldırılmasının mümkün olduğu görüşünü savunmaktadır²⁵³. Bu görüşe göre sözleşmenin tek taraflı sona erdirilmesi hakkından önceden feragat mümkün değildir. Hükmün uygulanmasını engelleyecek veya güçleştirecek anlaşmalar da geçersizdir.

Örneğin sözleşmenin tek taraflı sona erdirilmesi durumunda ceza koşulu ödeneceği kararlaştırılamamaktadır²⁵⁴. Başka bir görüş ise vekâlet sözleşmesini tipik ve atipik olarak ayırarak TBK m. 512 hükmünün emredici olup olmadığını

249 Sarı, s.77.

250 Aral/ Ayrancı, s.461, Eren, s.725; Sarı, s.86; Seçer, s.884; Zevkliler/ Gökyayla, s.634.

251 Yarg. HGK., T. 25.06.2003, E. 2003/14-402, K. 2003/435 (www.kazanci.com).

252 Gümüş, Borçlar Özel, s.197.

253 Gümüş, Borçlar Özel, s.197. İsviçre Federal Mahkemesi ve Yargıtay kararlarının da bu doğrultuda olduğuna ilişkin bkz. Eren, s.725; Ürem, Müge, Vekâlet Sözleşmeleri Kısa Şerhi (Ed.

Hakan Tokbaş), İstanbul 2017, s.151.

254 Zevkliler/ Gökyayla, s.634.

belirlemektedir²⁵⁵. Bu görüşe göre vekâlet ivazlı olsun ya da olmasın şahsa sıkı sıkıya bağlı bir nitelikte ise vekâlet tipiktir ve buna bağlı olarak TBK m. 512 hükmü emredicidir. Zira bu tip sözleşmeler mutlak güven unsuruna dayanmaktadır. Eğer güven unsuru mevcut değilse vekâlet sözleşmesi atipiktir ve söz konusu ilke sözleşme serbestisi ilkesine dayanılarak tarafların aksini kararlaştırması ile ortadan kaldırılabilir²⁵⁶.

Vekâlet sözleşmesinin tek taraflı olarak sona erdirilmesi durumunda sona erdiren tarafa bir tazminat yükümlülüğü getirilmemiş olsa da TBK m. 512’de uygun olmayan zamanda sözleşmeyi sona erdiren tarafa diğer tarafın zararlarını giderme yükümlülüğü getirilmiştir. Burada önemli olan husus uygun olmayan zamanda feshin, sözleşme ihlali oluşturmadığıdır²⁵⁷. Tazminat borcu sözleşme ihlaline dayalı olarak değil, yasal sebep sorumluluğu çerçevesinde doğar²⁵⁸. Uygun olmayan zaman kavramı ile kastedilen, sözleşmeyi tek taraflı sona erdirme hakkının kullanıldığı an sözleşmenin diğer tarafı için özel bir olumsuzluk sonucuna yol açması, sözleşmenin devam edeceğine ilişkin güvenin boşa çıkmasına sebep olacak bir zamanda sözleşmenin sona erdirilmesidir²⁵⁹. Sözleşmenin uygun olmayan zamanda sona erdirilmesi hâlinde sözleşmenin ifa edileceğine dair güvenin boşa çıkmasından doğan zarar tazmin edilir; sözleşme devam etse idi ortaya çıkacak menfaatler ise korunmaz²⁶⁰. Kısaca tazminatın konusunu menfi zararlar oluşturur²⁶¹. Ancak doktrinde atipik vekâlet sözleşmesinin uygun olmayan zamanda sona erdirilmesi hâlinde müspet zararların tazmin edileceğini savunanlar olduğu gibi²⁶² tüm vekâlet sözleşmelerinde uygun olmayan zamanda sona erdirilmesi hâlinde müspet zararların tazmin edilmesi gerektiğini savunanlar da mevcuttur²⁶³. Söz konusu

255 Eren, s.726.

256 Aral/ Ayrancı, s.462; Eren, s.726; Sarı, s.92.

257 Akipek, s.245; Sarı, s.131; Tandoğan, s.639-640; Ergüne, Mehmet Serkan, Olumsuz Zarar, İstanbul 2008, s.271-272.

258 Gümüş, Borçlar Özel, s.199.

259 Eren, s.726.

260 Sarı, s.139; Tandoğan, C: II, s.640; Zevkliler/ Gökyayla, s.636.

261 Eren, s.726.

262 Ürem, s.154, dn.286’da adı geçen yazar.

263 Gümüş, Borçlar Özel, s.200.

tazminat borcu yasal borçtur²⁶⁴. Ayrıca uygun olmayan zamanda sona erdirilen sözleşme sebebiyle başka bir ivazlı sözleşmeyi yapmadığı ve bu sözleşme yerine yeni bir sözleşme yapması gerektiğini ispatlar ise yoksun kalınan kâr da sözleşmeyi uygun olmayan zamanda fesheden tarafça tazmin edilecek zararlar kapsamına girer²⁶⁵.

Uygun olmayan zamanda sözleşmeyi fesheden taraftan tazminat talep edilebilmesi için ilk şart sözleşmeyi sona erdirmek için haklı sebebin olmamasıdır.

Fesih hakkının kullanılması haklı bir sebebe dayanıyorsa, yani sözleşmenin devamı dürüstlük kuralı gereğince artık beklenemiyorsa bu hak, her zaman kullanılabilir. Fesih hakkını zamansız olarak kullanan sözleşme tarafı, zamansız sona erme sebebiyle TBK m. 512’ye göre karşı tarafa tazminat ödemekle yükümlü olmaksızın vekâlet sözleşmesini ileriye etkili olarak sona erdirebilir.

Hatta haklı sebebin oluşmasında kusuru olan diğer taraftan uğramış olduğu zararların tazminini de talep edebilir ²⁶⁶.

Vekâlet sözleşmesini tek taraflı fesheden vekil ücretin tamamına değil yalnızca hakkaniyetin gerektirdiği kadarına hak kazanır. Bununla birlikte bu kuralın istisnası Av. K. m. 174 ile getirilen düzenlemedir²⁶⁷. Bu düzenlemeye göre vekil, haklı bir nedenle sözleşmeyi feshetmiş veya haksız olarak azledilmiş ise ücretin tamamına hak kazanır.

Uygun olmayan zamanda sözleşmenin sona erdirilmesi hâline ilişkin olarak ceza koşulu kararlaştırılabileceğini savunan yazarlar mevcuttur²⁶⁸. Bu durumda zarar oluşmasa dahi ceza koşulu talep edilebilecektir.

Bir işin görülmesi için birden çok vekil ile ortak bir sözleşme yapılmışsa aralarında adi ortaklık ilişkisi söz konusu olmaktadır²⁶⁹. Bu durumda TBK m. 624-625 uyarınca sözleşmeyi oybirliği ile alınan karar doğrultusunda sona

264 Aral/ Ayrancı, s.463; Ergüne, s.272; Seçer, s.898.

265 Eren, s.726.

266 Gümüş, Borçlar Özel, s.199.

267 Zevkliler/ Gökyayla, s.637.

268 Sarı, s.182. Aksi görüş için bkz. Seçer, s.901.

269 Ürem, s.158.

erdirebilmektedirler²⁷⁰. Ancak her bir vekil ile ayrı ayrı sözleşme yapılmış ise sona erdirme yetkileri de birbirlerinden bağımsızdır²⁷¹.