Tarımda Çocuk İşçiliği

Meksika’da gündelik tarım işçisi olarak çalışanlar çoğunlukla yerliler ve göçmenlerdir.

Tarım yapılan bölgeye göre göçmen, iç göçle gelenleri ve/veya güney sınırında Guatemala’dan gelenleri ifade etmektedir. Bu gruplarda yer alan kadın, erkek ve her yaş grubundan çocuk gündelik tarım işçisi olarak çalışmaktadır. Çocuklar 4-5 yaşlarından itibaren aileleriyle birlikte çalışmaya başlamaktadırlar. Tarımda çalışan gündelikçi işçiler açısından kuşaklararası yoksulluk döngüsünün olduğu görülmektedir. Ailelerin %46’sı 6-14 yaş aralığında çocuk işçi olarak çalıştıklarını ifade etmişlerdir (SEDESOL ve UNICEF, 2006; aktaran, Pleic vd., 2009: 400). Her hasat döneminde 6-14 yaş aralığında yaklaşık 300 bin çocuk, tarlalarda çalışmak üzere gelen aileleriyle birlikte Meksika’nın kuzeyine göç etmektedirler. Yaklaşık 10 yaşındaki çocukların yarısı çalışmaktadır,

49 https://www.dol.gov/sites/dolgov/files/ILAB/child_labor_reports/tda2019/Mexico.pdf Erişim Tarihi:

çalışma durumu yaşların büyümesiyle artış göstermektedir. Oransal olarak 10 çocuğun 1’i okula gidebilmekte ve daha azı ilköğretimi bitirebilmektedir.⁵⁰ Çocuklar, uzun saatler boyunca, gelişimlerini olumsuz etkileyecek çalışma koşullarında çalıştıkları için tarımda çalışma çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri içerisinde yer almaktadır.

INEGI 2017 verilerine göre, Meksika’da tarımda çocuk işçiliği genel olarak tüm ülkede gözlenmekle birlikte merkez ve güney eyaletlerinde (Nayarit, Campeche, Tabasco ve Colima) daha fazladır. Bu eyaletlerde yaşayan yerli toplulukların çocukları daha yoğun olarak çalışmaktadırlar (ILAB, 2019; 3).

Bey (2003), çalışmasında Meksika’nın güneybatısındaki Guerrerolu Mikstek yerlilerini konu almaktadır. Bölgede domates hasadı gibi özen isteyen işlerde kadın ve çocuk işçiler tercih edilmektedir. Ayrıca erkek, kadın ya da çocuk ayrım yapılmaksızın her işçiye aynı tutarda ödeme yapılmaktadır (günlük 27 peso).⁵¹ Domates hasadının doğası gereği çocuk işçiler de yetişkinler kadar çalışabilmektedir. Çocukların çalışmasındaki temel neden tarımda da yoksulluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Yetişkinlerin kazandıkları günlük yaşam için harcanırken, ileriki aylar için birikim çocukların kazandıklarıyla mümkün olabilmektedir. Dolayısıyla ailelerin içinde bulundukları ekonomik koşullar çocuklarını çalıştırmaktan başka bir seçenek bırakmamaktadır. Ailelerde mevsimlik hasadın bitmesi sonucu evlerine geri dönüp hayatlarını idame ettirebilmek için çocuklarının çalışmalarını umarlar. Çocuklarının da çalışması sayesinde gerekli olan birikimin yapılabildiğini ifade ederler (Bey, 2003: 291-297).

Meksika’da mevsimlik tarım işçiliğinin yaşandığı bir diğer bölge, San Quintin, Baja California’dır. Bölge en verimli tarım arazilerine ve en modern sulama sistemlerine sahiptir. Ayrıca toprak mülkiyeti, 8-10 sermayedarın elinde toplanmış, monopol bir

50 https://www.unicef.org/infobycountry/mexico_38520.html Erişim tarihi: 10.12.2020

51 2003 yılı başında 27 Peso, 2.58 Amerikan Dolarına tekabül etmektedir.

https://www.cifa.mx/docs/tcene_dic_2003.pdf

özellik taşımaktadır. Bölgede küçük toprak sahiplerinin var olabilmesi, kârlılık açısından mümkün olmamaktadır. Bölgede tarım yüksek teknolojili araçlarla yapılmakta ve işgücü büyük ölçüde güneyde yaşayan yerli halktan temin edilmektedir (PRONSJAG-UNICEF, 1992: 8, aktaran; Taracena, 2003: 304).

Taracena (2003), yukarıda sözü edilen modern tarım işletmelerinde çalışan Oaxaca eyaletindeki iki Zapotek (Meksika’nın yerli halkı) köyünden mevsimlik tarım işçileri ile görüşmeler yapmıştır. Bölgede tarım işçisi olarak çalışan işçilerin çalışma koşullarının 19. yüzyıl haciendalarında çalışan işçilerden çok farklı olmadığını ifade etmektedir.

Sözleşme yapılmamaktadır, ücretler oldukça düşüktür ve bazı durumlarda çocuklar da aileleriyle birlikte çalışmaktadır. Çalışmada, tarım bölgelerinde çocukların bedenlerinin özellikle bazı ürünlerin hasadında daha elverişli olduğu için işverenlerce tercih edildiği ifade edilmiştir. Çocuklar da yetişkin işçiler gibi 7-17 saat arasında çalışmaktadırlar. En önemli sorunlardan biri de eğitimdir. Eğitim döneminde göç eden ailelerin çocukları, 4-5 ay boyunca eğitimden uzak kalmaktadırlar. Kamplarda eğitim olanakları sunulsa da çocuklar çalıştıkları için yorgun olmakta veya evde yapmaları gereken ek işler olmaktadır. Örnek olayda çocukların çalışması, sosyalleşme biçimi olarak görülemez.

Küreselleşmenin getirdiği rekabet ve tarım alanlarının modernleşmesi çocukların uzun saatler boyunca, zor şartlar altında çalışmalarına neden olup, sömürülmelerine yol açmaktadır. Ayrıca tarım alanlarında kullanılan kimyasal ilaçlarla temas çocukların sağlıklarını da olumsuz etkileyebilmektedir. Fakat bununla birlikte içinde bulunulan koşullar nedeniyle yerli halk için çocuğun çalışması doğal bir durumdur. Çünkü hayatta kalabilmenin başka bir yolu mümkün görünmemektedir (Taracena, 2003: 314).

Meksika’da çocuk işçiliğinin yaşandığı bölgelerden biri de Nayarit eyaletidir. Nayarit, Meksika’nın kuzeybatı kıyısında yer almaktadır ve ülkenin başlıca tütün üreten bölgesidir. Gamlin (2011), çalışmasında Nayarit’te tütün tarımında çalışan çocuk işçileri ele almıştır. Nayarit’te tütün üretimi büyük oranlarda çok uluslu şirketlerce (çalışma

özelinde; British American Tabacco ve Philip Morris şirketleri tarafından) gerçekleştirilmektedir. Tütün toplayıcıları diğer tarım işçilerinden farklı olarak konaklama alanlarına sahip değillerdir. Tütün tarlalarının yanına palmiyeden barınaklar yaparlar. Sıcaktan korunmak, yemek yapıp yemek, uyumak gibi tüm ihtiyaçlar bu alanlarda giderilmektedir (Gamlin, 2011: 340).

Gamlin vd. (2007), Nayarit eyaletinde yapılan tütün tarımında organoforforlu (OP) ve karbamik kimyasal böcek ilaçlarının yoğun olarak kullanıldığını belirtmişlerdir.

Kimyasal böcek ilaçları kolayca solunup, cilt yoluyla emilir. Tarımda çalışan çocuk işçiler gerek fiziksel gelişimleri gerekse korunma yollarına başvurma noktasında daha savunmasız konumdadırlar. Ayrıca hem yetişkinler hem de çocukların kimyasaldan ve güneşten korunmak amacıyla özel giysileri ya da korunacak alanları yoktur. Tütünün elle toplanması, kurutulmak için asılması ve ürünün büyüme boyunun az olması gibi nedenlerle çocuklar tercih edilmektedir. 5-6 yaşından itibaren aileleriyle birlikte gelen çocuklar çalışmaya başlamaktadır. Çalışma kapsamında aileler, Huichol, Cora ve Tepehuano dağlık bölgelerinden gelen yerli göçmenlerdir. Bu bölgeler Meksika’nın doğum oranlarının, çocuk ve anne ölümlerinin yüksek olduğu, eğitim seviyesinin ve İspanyolca konuşan kesimlerin düşük olduğu bölgeleridir (Gamlin, 2011: 339).

Gamlin (2011), tütün tarımında çalışan 7-12 yaş aralığındaki 28 yerli göçmen çocukla görüşmeler yapmıştır. Çocuklardan çalıştıkları günün sonunda nasıl hissettiklerini anlatacak şekilde vücutlarını resmetmeleri istenmiştir. Çocuklar nikotini ve kimyasal ilaçları ileten yapışkan özelliğe sahip tütün reçinesinin (goma) tüm gün vücutlarında bulunduğunu belirtmişlerdir. Tütün yapraklarından oluşan, yapışkan yapıdaki reçinenin hem kıyafetlerine hem de ellerine yapıştığını ve öylece kaldığını ifade etmişlerdir. Temiz suya erişimin olmadığı alanlarda çocuklar ellerini yıkayamamaktadır. Bir diğer önemli husus ise çocukların gözlerini kırmızı olarak resmetmeleridir. Nedeni sorulduğunda ise uzun süre tütün yapraklarına bakmak, reçineli ellerin gözlere dokundurulması, çok

güneşli havalarda çalışılması ve gece saatlerinde de çalışmaya devam edilmesi gibi nedenlerden kaynaklandığını ifade etmişlerdir. Aynı zamanda çamurda yürümekten ve ağır tütünleri taşımaktan kaynaklanan ciddi ağrılar yaşamaktadırlar. Sivrisinek ısırıkları da bir hayli fazladır, aç hissettiklerini ve güneşten olumsuz şekilde etkilendiklerini ifade etmişlerdir (Gamlin, 2011: 340-342).

Çocuk işçiliğinin en fazla olduğu eyaletlerden biri Michoacan eyaletidir. 2017 yılında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca Michoacan eyaletinde 120 binden fazla çocuğun çalıştığı tahmin edilmektedir. Çalışmak için göç eden yerli halk, yerel veya eyalet hükümetlerinden gelen yardımlara kuşkuyla bakmaktadır. Yerli halkın otoriteleri tarafından hükümete olan güvenin düşük olması, yardımların kabul edilmemesi sonucunu beraberinde getirmektedir.⁵² Bu durum çocukların olumsuz çalışma koşullarında çalışmalarına ve yoksulluk içerisinde yaşamalarına neden olmaktadır. Hükümet tarafından sağlanan barınma alanlarının dahi kabul edilmemesi, sorunların artarak devam etmesine neden olmaktadır. Michoacan eyaletine bağlı Coahuayana belediyesi Yerli ve Göçmen İşçi Müdürü, yaşanan güvensizliğin nedeninin gelenek ve göreneklerle ilişkili olduğunu ifade etmiştir.⁵³

Mixtec çocukları gün boyunca çalışıp çok düşük gelir elde etmektedirler. Michoacan’daki biber ve domates plantasyonlarında çalışan çocuklar, gün boyu çalışmalarının karşılığında 1 dolardan fazla kazanamamaktadır. İşgücü maliyeti açısından (yetişkin bir işçinin %5,7’si kadar bir ücret aldıklarından) işverenlerce çocuk işçiler tercih edilmektedir. Plantasyonda çalışan 400 çocuğun yarısı günde üç saat eğitim

52 Latin Amerika’da yerlilerin genel durumu, hükümetlere ve çok uluslu şirketlere yönelik hareketleri için bkz: Özbudun, S. (2012) Latin Amerika’da Yerli Hareketleri, Ankara: Dipnot Yayınları.

53https://www.eluniversal.com.mx/english/chained-misery-child-labor-michoacan Erişim Tarihi:

alabilmektedir. Eğitim veren öğretmenler, yerli halkın dilini bilmediğinden eğitimde önemli dil problemleri de yaşanmaktadır.⁵⁴

Yukarıda Meksika’da mevsimlik tarım işçisi olarak çalışan çocuklarla ilgili çalışmalara yer verilmiştir. Tarım işçiliğinin doğası gereği tehlikeli olan durumların çalışmalarda da gözlemlendiği anlaşılmaktadır. Çocuklar uzun saatlerce, zorlu iklim koşullarında ve hayvan ısırıkları gibi tehlikelerle çalışmak zorunda kalmaktadırlar. Ayrıca evlerinden uzakta, göçmen işçiler olmaları temiz suya, dinlenecek alanlara da erişimde sorunların yaşanmasına neden olabilmektedir. Bir diğer önemli sorun ise çocukların kârlılığı artırabilmek için tarımda kullanılan kimyasal ilaçlardan olumsuz şekilde etkilenmeleridir.

Eğitime erişim noktasında da önemli sorunların yaşandığı gözlenmiştir. Tarım bölgelerinde çeşitli eğitim olanakları sunulmaya çalışılsa da ağır çalışma koşulları nedeniyle eğitimden gereğince yararlanamamaktadırlar (Bey, 2003; Gamlin, 2011;

Taracena, 2003).