Tanımlar, Anlam Ölçütleri ve Anlambirimcikler 1. Türkçe Sözlüklerdeki Tanıml

birl. i. (˂ kazan dip+i) Dibi tutturulmuş hafif yanık kokan muhallebi. (MBTS 2011:1645)

b.i. Dibi tutturularak hafifçe kızartılan muhallebi. (MÖTS 2011:1606)

[b.i.] Dibi tutturularak hazırlanmış bir çeşit muhallebi. Rumeli hanı kapısındaki Debreli muhallebicide bir kazandibi yedi. (BTS 2008: 926)

is. Dibi tutturularak hafif yanık kokusu verilmiş muhallebi. (TS 2005: 1122) [kazan+di(p)-i] is. mutf. Piştikten sonra dibine pudra şekeri ekilmiş bir tepside altı ve üstü yanık bir hâl alıncaya kadar tekrar pişirilmiş muhallebi. (ÖTS 2007:

2506)

5.5.1.2. Anlam Ölçütleri ve Anlambirimcikler

İlave; yalnızca ÖTS’de “pudra şekeri” olarak verilmiş; diğerlerinde verilmemiştir. Sınıf; tüm sözlüklerde “muhallebi” olarak verilmiştir. Üstanlam; tüm sözlüklerde “muhallebi” olarak verilmiştir. Yapılış; MBTS ve TS’de “dibi tutturulmuş hafif yanık kokan”, MÖTS’de “dibi tutturularak hafifçe kızaran”, BTS’de “dibi tutturularak hazırlanmış” ve ÖTS’de “piştikten sonra dibine pudra şekeri ekilmiş bir tepside altı ve üstü yanık bir hâl alıncaya kadar tekrar pişirilmiş”

olarak verilmiştir. Ana Malzeme, Çeşit, Diğer Ad, Fiziki Tasvir ve İç Malzeme hiçbir sözlükte verilmemiştir.

Tablo 49. Kazandibi Sözlükbiriminin Anlam Ölçütleri

SÖZLÜKLER ÖLÇÜTLER

MBTS MÖTS BTS TS ÖTS

ANA MALZEME - - - -

-ÇEŞİT - - - -

-DİĞER AD - - - -

-FİZİKİ TASVİR - - - -

-İÇ MALZEME - - - -

-İLAVE - - - - +

SINIF + + + + +

ÜSTANLAM + + + + +

YAPILIŞ + + + + +

TOPLAM 3 3 3 3 4

5.6. Keşkül

5.6.1. Tanımlar, Anlam Ölçütleri ve Anlambirimcikler 5.6.1.1. Türkçe Sözlüklerdeki Tanımlar

(لﻭكﺸﻛ) i. (Fars. keşkûl) 2. Üstüne fıstık, Hindistan cevizi vb. konan, bâdemle yapılmış bir süt tatlısı [Keşkül-i fukarâ tamlamasından kısaltmadır]: Çerkes tavuğu, mayonezli levrek, su böreği, keşkül…(Yusuf Z. Ortaç). (MBTS 2011:1684)

(keşkūl) İ.F. Sütten yapılan bir çeşit tatlı.

Bu keşkül denen tatlı kaç türlü süzgeçten ve kaç kat tülbentten süzülerek ne itina ile yapılır, nasıl dikkatle kaynatılır, kıvamı ne merakla beklenir bilir misiniz?

R.H.Karay, Ago Paşanın Hatıratı, 36 (MÖTS 2011:1644) [F.i.] Bir çeşit süt tatlısı.

Önce pastanede keşküllerimizi yer, sonra sinema bileti alırdık. (BTS 2008: 950)

is. 2. Üstüne, dövülmüş fıstık ve Hindistan cevizi dökülen bir çeşit süt tatlısı, ÖTS’de “küşkülüfukara” olarak verilmiş; MBTS, MÖTS ve BTS’de verilmemiştir.

İç Malzeme; MBTS’de “badem” ve ÖTS’de “dövülmüş badem, şeker, patates ve pirinç unu” olarak verilmiş; MÖTS, BTS ve TS’de verilmemiştir. İlave; MBTS’de

“fıstık ve Hindistan cevizi vb.” ve TS’de “dövülmüş fıstık ve Hindistan cevizi” olarak verilmiş; MÖTS, BTS ve ÖTS’de verilmemiştir. Sınıf; MBTS, BTS ve TS’de “süt tatlısı” olarak verilmiş; MÖTS ve ÖTS’de verilmemiştir. Üstanlam; tüm sözlüklerde

“tatlı” olarak verilmiştir. Yapılış; yalnızca ÖTS’de “muhallebi gibi pişirilerek”

olarak verilmiş; diğerlerinde verilmemiştir.

Tablo 50. Keşkül Sözlükbiriminin Anlam Ölçütleri

SÖZLÜKLER

5.7. Lokma

5.7.1. Tanımlar, Anlam Ölçütleri ve Anlambirimcikler 5.7.1.1. Türkçe Sözlüklerdeki Tanımlar

( همقل ) i. (Ar. luḳme) 2. Mayalı hamurun, ufak ufak parçalar hâlinde kızgın yağa dökülmesi ve kızardıktan sonra şerbete atılması sûretiyle yapılan bir çeşit hamur tatlısı [ Bazı yörelerde tuzlusu da yapılmaktadır]. (MBTS 2011:1899)

(lukma) i.A. 2. Mayalı hamuru kızgın yağa kaşıkla döküp, her biri bir lokma olabilecek büyüklükte içi boş yuvarlaklar şeklinde kızartıldıktan sonra, şerbete atarak yapılan bir tatlı.

Ben burada her lokmamı tatlı yerim;

Allah’ın verdiğine şükr eylerim.

M.E. Yurdakul, Şiirleri, 31 (MÖTS 2011:1864)

[A.i.] 2. Mayalı yumuşak hamuru, parça parça, kızgın yağ bulunan tavaya döküp kızarttıktan sonra, şerbet ilavesiyle hazırlanan bir nevi tatlı.

Bıçağı bastım ve ilk lokmayı ağzıma götürdüm. (BTS 2008: 1068)

is. Mayalı hamuru küçük yuvarlak lokmalar durumunda kızgın yağa döküp kızarttıktan sonra şerbete atarak yapılan bir tatlı, lokma. (TS 2005: 1314)

Mayalı hamurdan küçük parçalar hâlinde koparılarak kızgın yağda pişirildikten sonra şerbet içine atılarak tatlandırılan bir tür hamur tatlısı. (ÖTS 2007: 2977)

5.7.1.2. Anlam Ölçütleri ve Anlambirimcikler

Ana Malzeme; MBTS, MÖTS, TS ve ÖTS’de “mayalı hamur”, BTS’de

“mayalı yumuşak hamur” olarak verilmiştir. Diğer Ad; yalnızca TS’de “lokma”

olarak verilmiş; diğerlerinde verilmemiştir. Fiziki Tasvir; MÖTS’de “her biri bir lokma olabilecek büyüklükte içi boş yuvarlaklar”, TS’de “küçük yuvarlak lokmalar”

ve ÖTS’de “küçük parçalar” olarak verilmiş; MBTS ve BTS’de verilmemiştir.

İlave; tüm sözlüklerde “şerbet” olarak verilmiştir. Sınıf; MBTS’de “hamur tatlısı [bazı yörelerde tuzlusu yapılmaktadır]” ve ÖTS’de “hamur tatlısı” olarak verilmiş;

MÖTS, BTS ve TS’de verilmemiştir. Üstanlam; tüm sözlüklerde “tatlı” olarak verilmiştir. Yapılış; MBTS’de “mayalı hamurun, ufak ufak parçalar hâlinde kızgın yağa dökülmesi ve kızardıktan sonra şerbete atılması sûretiyle”, MÖTS’de “mayalı hamuru kızgın yağa kaşıkla döküp, her biri bir lokma olabilecek büyüklükte içi boş yuvarlaklar şeklinde kızartıldıktan sonra, şerbete atarak”, BTS’de “mayalı yumuşak hamuru, parça parça, kızgın yağ bulunan tavaya döküp kızarttıktan sonra, şerbet ilavesiyle”, TS’de “mayalı hamuru küçük yuvarlak lokmalar durumunda kızgın yağa döküp kızarttıktan sonra şerbete atarak” ve ÖTS’de “mayalı hamurdan küçük parçalar hâlinde koparılarak kızgın yağda pişirildikten sonra şerbet içine atılarak tatlandırılan” olarak verilmiştir. Çeşit ve İç Malzeme hiçbir sözlükte verilmemiştir.

Tablo 51. Lokma Sözlükbiriminin Anlam Ölçütleri

SÖZLÜKLER ÖLÇÜTLER

MBTS MÖTS BTS TS ÖTS

ANA MALZEME + + + + +

ÇEŞİT - - - -

-DİĞER AD - - - +

-FİZİKİ TASVİR - + - + +

İÇ MALZEME - - - -

-İLAVE + + + + +

SINIF + - - - +

ÜSTANLAM + + + + +

YAPILIŞ + + + + +

TOPLAM 5 5 4 6 6

5.8. Revani

5.8.1. Tanımlar, Anlam Ölçütleri ve Anlambirimcikler 5.8.1.1. Türkçe Sözlüklerdeki Tanımlar

i. (Fars. revġanî “çörek, poğaça”dan) Yumurta, şeker, irmik ve unla yapılan bir tatlı: Tezkîr için feth-i Revan ni’meti şükrün / Mecliste gerek kim gele helvâ vü revâni (Nedim’den). (MBTS 2011:2613)

(revānī) i.F. Birçok çeşidi olan ve irmik, un, yumurtayla yapılıp pişirildikten sonra, üzerine şerbet haşlanarak tatlandırılan bir tatlı.

….Şimdi at kestanesinden revani yapımının usüllerini ögreniyorlar. (MÖTS 2011:2367)

[F.İ.] İrmik, bol yumurta ve yağ ile pişirilerek hazırlanan bir çeşit tatlı. (BTS 2008: 1374)

is. (reva:ni) Far. revġānī Yumurta ve irmikle yapılan, fırında kabarıp piştikten sonra üzerine şerbet dökülen bir tür tatlı: “Ben bütün bu yemeklerin sonunda gelecek revani tatlısına bayılırım.” -S. F. Abasıyanık. (TS 2005: 1655)

[Far. revġanī (yağla yapılan) => revānī ىناﻭر] (reva:ni) {OsT} is. Yumurta ve irmikle yapılan bir tür tatlı. (ÖTS 2007: 3962)

5.8.1.2. Anlam Ölçütleri ve Anlambirimcikler

Ana Malzeme; MBTS, MÖTS’de “yumurta, şeker, irmik ve un”, BTS’de “irmik, bol yumurta ve un”, TS ve ÖTS’de “yumurta ve irmik” olarak verilmiştir. Çeşit;

yalnızca MÖTS’de “birçok çeşit” olarak verilmiş; diğerlerinde verilmemiştir. İlave;

MÖTS ve TS’de “şerbet” olarak verilmiş; MBTS, BTS ve ÖTS’de verilmemiştir.

Üstanlam; tüm sözlüklerde “tatlı” olarak verilmiştir. Yapılış; MÖTS’de “irmik, un, yumurtayla yapılıp pişirildikten sonra, üzerine şerbet haşlanarak tatlandırılan”,

BTS’de “irmik, bol yumurta ve yağ ile pişirilerek” ve TS’de “fırında kabarıp piştikten sonra üzerine şerbet dökülen” MBTS ve ÖTS’de verilmemiştir. Diğer Ad, Fiziki Tasvir, İç Malzeme ve Sınıf hiçbir sözlükte verilmemiştir.

Tablo 52. Revani Sözlükbiriminin Anlam Ölçütleri

SÖZLÜKLER ÖLÇÜTLER

MBTS MÖTS BTS TS ÖTS

ANA MALZEME + + + + +

ÇEŞİT - + - -

-DİĞER AD - - - -

-FİZİKİ TASVİR - - - -

-İÇ MALZEME - - - -

-İLAVE - + - +

-SINIF - - - -

-ÜSTANLAM + + + + +

YAPILIŞ - + + +

-TOPLAM 2 5 3 4 2