• Sonuç bulunamadı

TALĠBAN‟IN ÇÖKÜġÜ

V- ARAġTIRMANIN METODU

4. TALĠBAN‟IN ÇÖKÜġÜ

Bir örgütün yükseliĢinde belli baĢlı amillerin olduğu gibi, çöküĢünde de aynı Ģekilde bazı amiller olacaktır. 1994‟te ortaya çıkan Taliban, nasıl ki süratle Afganistan‟ın dört bir tarafına yayıldıysa, aynı Ģekilde 2011 yılında hızlı bir Ģekilde yıkılmıĢtır. Tezimizin bu baĢlığı altında Taliban‟ın çöküĢünde rol oynayan faktörlerin ne olduğu konusunu tespit etmeye gayret göstereceğiz. Örgütün yıkılmasında genel olarak rol oynayan amillerin “iç ve dıĢ faktörler” baĢlıkları, adı altında incelemek mümkündür. Biz de bu alt baĢlıkları altında Taliban‟ın çöküĢüne sebep olan iç ve dıĢ faktörler hakkında kısa ve öz bir Ģekilde açıklık getirmeye çalıĢacağız.

4. 1. Ġç Faktörler

Taliban‟dan önce, ülkenin Mücahitlerin yönetimi altında olduğunu biliyoruz. Her ne kadar ülkenin tek bir cumhurbaĢkanı olsa da parti liderleri ülkede inanılmaz güce sahip idiler. Mücahitler döneminde Cemiyyet-i Ġslamî partisinin lideri Rabbanî CumhurbaĢkanı sıfatıyla ülkenin baĢındaydı. Taliban bu rejime karĢı çıkarak 1994‟lerde yavaĢ yavaĢ kendisini göstermeye baĢlamıĢtı. Kısa bir zaman içinde Taliban ülkenin %90‟nını ele geçirse de muhaliflerinin hepsini yok etmeye kadir olamamıĢtı. Özellikle de parti liderlerinin hemen hemen hepsi Taliban‟a yakayı ele vermemiĢlerdi. ġu kadar var ki parti liderlerinin bazıları yurt içinde ve bazıları da yurt dıĢında olmuĢlardır. Bunların hayatta kalmaları aslında Taliban için ileride büyük bir tehditti. Dolaysıyla Taliban‟ın çöküĢünde büyük ölçüde sebep olan en önemli faktör de Liderlerin hayatta kalmasıdır diyebiliriz. Çünkü liderler milletin tekrardan ayaklanarak Taliban‟la mücadele etmelerine etkili olmuĢlardır.

Diğer yandan, kimilerine göre Taliban örgütü ilk baĢlarda siyasi bir teĢkilat değildir. Sadece muhalifleri yok etmek ve istikrarı sağlamak üzere çıkmıĢlardı ve

daha sonra 1996‟dan itibaren hükümet kurma hedefleri olmuĢtur.200

Böyle bir

200 ġirazî, Ebu Müslim, Taliban der Püşti Nikab, Raz-ı Zuhur, Remzi Sukut, Muammayi Baz Tevellüd,

değerlendirme yapılmıĢ olsa da, örgütün ta baĢlangıçtan beri hükümet kurma hedefinin olduğunu ve siyasetin tam içinde olduklarını söylememiz de yanlıĢ olmayacaktır. Siyasi amacı olmayan bir hareketin siyasilerle mücadele etmesi de “ilk baĢlarda böyle bir niyeti yoktu” düĢüncesini savunan araĢtırmacıların tezinde bir problemin olduğunu göstermektedir. Taliban örgütü çıkıĢı itibarıyla, siyasilerle mücadele etmiĢ ve kendi siyasetlerini ele geçirdiği bölgelerde uygulamıtır. Fakat Taliban‟ın yanlıĢ politika uygulaması ve genelin düĢüncesine önem vermemesi örgütün yıkılmasında zemin hazırlamıĢtır.

Taliban 1996‟da Afganistan‟ın baĢkenti Kabil‟i ele geçirdiğinde Dr. Necibullah‟ı ve kardeĢini BirleĢmiĢ Milletler kurumundan çıkartarak öldürmüĢ ve cesetlerini Ģehirde asmıĢlardır. Kabil‟in iĢgalinden sonra Pakistan, BAE ve Suudi Arabistan Taliban‟ı resmi ve meĢru bir devlet olarak tanımıĢtır. Artık El-Kaide lideri Usame ile Molla Ömer‟in irtibatı güçlenmiĢtir.201

Taliban‟da da ta baĢtan beri katı Ġslamcılık düĢüncesi hâkimdi. Taliban bu yönüyle Usame‟ye daha çok yakındı. Diğer bir ifadeyle el-Kaide örgütüyle Taliban‟ın ortak noktaları katı Ġslamcılık düĢüncesiydi. Dolaysıyla Taliban‟ın Usame‟nin de fikirleri ile birlikte katı Ġslamcılık düĢünceleri daha da pekiĢmiĢti diyebiliriz. Hülasa Taliban, milletin saçına, sakalına, giyimine, kuĢamına, eğitimine ve özgürlüğüne karıĢarak halkın nefretini kazanmıĢtı. Dolaysıyla Taliban‟ın çöküĢüne sebep olan iç amillerin bir diğeri de radikal Ġslamcı davranıĢları yüzünden, halkın onlara karĢı kini olmuĢtur. Ayrıca ülkede küçümsenmeyecek kadar etkili ve yetkili olan Hazaralar sadece ġia mezhebine ait oldukları için Taliban tarafından dıĢlanmıĢtır. Bu da büyük bir kesimin Taliban‟a karĢı kafa tutması demektir.

Taliban Hazaralara farklı bir gözle bakmıĢ ve onları yoldan sapmıĢ olanlar olarak görmüĢlerdir. Bu yüzden Taliban döneminde çok sayıda Hazara canından olmuĢtur. Örneğin BirleĢmiĢ Millerler kurumunun tespitiyle sadece Mezar-ı ġerifte 5000 Hazara Taliban tarafından öldürülmüĢtür.202

ġunu da söylemek gerekir ki Taliban, halkın deyimiyle zulmünü sadece Hazara milletine karĢı yapmamıĢtır. Onların fikirlerine karĢı çıkan herkes baskı altına alınmıĢ ve azarlanmıĢtır.

201 ġirazî, Ebu Müslim, Taliban der Püşti Nikab, s. 76. 202 ġirazî, Ebu Müslim, Taliban der Püşti Nikab, s. 76.

Dolaysıyla bunların hepsini göz önünde bulundurduğumuzda Taliban‟ın çöküĢünde iç amillerin ne kadar etkili olduğunu açık bir Ģekilde görebiliyoruz.

4. 2. DıĢ Faktörler

Daha önce de değindiğimiz üzere Taliban devletini Pakistan BAE ve Suudi Arabistan resmiyete tanımıĢlar ve desteklerini Taliban‟dan esirgememiĢlerdir. Bununla birlikte Taliban‟ı resmiyete tanıyan ülkelerde yaĢayan radikal Müslümanlar da Taliban‟ın yanında yer almıĢtır. Bunlardan Arabistan‟daki Usame b. Ladin‟i ve Pakistan‟daki Mevlevi Fazlurrahman‟ı örnek olarak gösterebiliriz. Yine Taliban‟ı resmiyete tanımayan ülkelerde de devlete karĢı çıkan radikal Müslümanların Taliban‟ın yanında yer aldığını görmemiz mümkündür. Bunlardan da Özbekistan devletine karĢı olan Tahir YoldaĢ ve Tacikistan devletine karĢı çıkan Cumabay Nemenganîden söz etmemiz mümkündür.

Taliban‟ın DıĢiĢleri Bakanı Mevlevi Mütevekkil konuyla alakalı Ģöyle demektedir: “Afganistan cihadından sonra Maveraünnehir Ġslamî hareketlerindeki bazı gençler Afganistan ve diğer ülkelere gittiler yahut da Tacikistan‟ın Ġslamî hareketi gibi ülkelerinde yaĢayarak faaliyetlerine baĢladılar ki, bunlardan bir kısmı devlet ile barıĢtı. Bir kesim mücadeleci gençler de ülkelerinde faaliyetlerine baĢlamaları nedeniyle devlet tarafından bastırıldılar. Baskı altında alınanlardan biri de Cumabay Nemenganî idi ki sonra kendi liderliğinde az bir kiĢiyle Tacikistan yoluyla Afganistan‟a geldi. Cumabay Nemenganî daha sonra Amerika‟nın hava saldırılarında Afganistan‟ın kuzeyinde öldü. Fakat Cumabay Nemenganî‟den önce de Özbekistan Ġslamî hareketinin lideri Tahir yoldaĢ Afganistan‟da Taliban‟la birlikteydi. Özbekistan devleti bu Ģahısların Afganistan‟dan çıkartılmasını istiyordu. Lakin ülkelerinde Taliban muhaliflerinin bulunması nedeniyle onlar da kendilerini suçlu hissediyorlardı. Diğer yandan Güneydoğu Türkistan‟ın Hizbi Ġslamî hareketine ait bir kesim önceleri, Afganistan Hizbi Ġslamî hareketindeydiler. Bu kesimin daha sonra Taliban‟a katılması Çin devletinin endiĢelenmesine neden oldu.”203

Ülkelerinde devlete karĢı çıkan radikal Ġslamcıların Taliban‟ın yanında yer alması ister istemez o ülkelerin Taliban‟a karĢı olumsuz bir tavır sergilemesine neden

olmuĢtur. Yalnız bunu genel anlamda söylememiz doğru olmayacaktır. Suudi Arabistan ve Pakistan‟daki radikal hareketler bunlardan müstesnadır. Çünkü o ülkelerin hem devleti ve hem de radikal Ġslam düĢüncesine sahip olan insanları, Taliban‟ı desteklemiĢlerdir. Dolaysıyla Taliban‟a karĢı olan ülkelerin Taliban‟ın muhaliflerine yer vermesi ve onlara yardım etmesi, muhaliflerin güçlenmesine sebep olmuĢtur. Yine Taliban ister siyasî ister dini ve mezhebi anlamda komĢularıyla iyi bir politika kuramamıĢlardır. Afganistan‟la komĢu olan Özbekistan, Tacikistan ve Çin/Güneydoğu Türkistan‟daki radikal düĢünceli Ģahısları yanına alarak komĢularını tehdit etmiĢtir. Öte yandan Taliban, geneli ġia mezhebine mensup olan Ġran‟ın da gönlünü alamamıĢtır. Özellikle de Ġran‟ın Mezar-ı ġerif‟teki konsolosluğunda bulunan Ġranlı diplomatların öldürülmesi Ġran‟ın Taliban‟la iliĢkisini daha da kötüye sürüklemiĢtir. Her ne kadar Taliban bu iĢi üstlenmemiĢ olsalar da Ġran‟ın kabulü zor olmuĢtur ve iĢler savaĢ çağırısına kadar götürülmüĢtür.204

Taliban‟ın yanında yer alan ve her türlü yardımda bulunan Ģahısların baĢında Usame geliyordu. Usame‟nin Taliban‟a Yardım ve destek konusunda rolü olduğu gibi, Taliban‟ın çöküĢünde de çok büyük bir rolü olmuĢtur. Usame daha önce Sudan‟da yaĢamıĢtır. Amerika Usame‟nin Sudan‟dan çıkmasını istemiĢ ve bu yüzden de Sudan‟ı baskı altına almıĢtır. 1996‟da Celalabad‟ın komutanlarından olan Mevlevi Halis‟in Hizbi Ġslamî hareketinden Mühendis Mahmud, Hikmetiyar‟ın Hizbi Ġslamî hareketinden Fazlulhak Mücahid ve Ġttihadı Ġslami-î Afganistan hareketinden de Üstat Sayyaf‟ın kendisi önderliğinde Sudan‟ın inkılâp töreni davetine icabet etmiĢlerdir. Öyle görünüyor ki bu Ģahıslar Sudan seferi sırasında Usame ile görüĢerek Afganistan‟da onun sığınması konusunda yardım edeceklerine dair hazır olduklarını beyan etmiĢlerdir. Dolaysı Usame bir Ģekilde Sudan‟dan Afganistan‟a getirilmiĢ, Celalabad‟da yukarıda ismi geçen Ģahıslar ve Mevlevi Halis tarafından korunmuĢtur. Bu sıralarda Taliban PeĢtunların yaĢadığı bölgelerde süratle ilerlemekte olmuĢlardır. Amerika, Mücahitlerin bazı komutanları tarafından Usame‟nin yakalanması için bir hayli uğraĢmıĢtır. Ancak Afganistan‟ın doğu bölgeleri Taliban

tarafından ele geçirilince Usame Taliban‟ın yanında yer almıĢtır.205

Böylece Usame Afganistan topraklarından faaliyetine baĢlamıĢtır.

7 Ağustos 1998‟de Norveç ve Daru‟l-Ġslam‟da patlamalar olmuĢtur. Usame tarafından düzenlenmiĢ olan bu patlamalar sonucunda 12 Amerikalı ölmüĢtür. Bunun üzerine Amerika 17 gün sonra intikam almak için Sudan ve Afganistan‟a füze saldırısını gerçekleĢtirmiĢtir. Amerikan‟ın Host bölgesindeki bombardıman saldırısında Usame‟nin yirmi adamı ölmüĢ ki, onların çoğu Pakistanlılardan oluĢmuĢtur.206

Bu olaydan sonra Usame‟nin Amerika‟ya karĢı düĢmanlığı açık bir Ģekilde baĢlamıĢtır. Usame‟nin Amerika ve diğer ülkelere karĢı düĢmanlığı eninde sonunda Taliban‟ın sonunu getirecekti. Aslında bu konuda Taliban‟ın liderliğinde de bir sorunun olduğunu söylememiz mümkündür. Bu konuda Molla Ömer‟in Usame ile aynı düĢüncede olduğunu söylememiz de güç değildir. Çünkü Taliban‟ın danıĢmanlığını yapan Usame‟nin, olayları gerçekleĢtirirken onlarla istiĢare etmesi kaçınılmazdır.

Usame‟nin Amerika tarafından zanlı göründüğü baĢka bir olay da 11 Eylül hadisesi olmuĢtur. ġöyle ki 11 Eylül 2001‟de Amerikan Airlines uçağı içinde 81 yolcu ve 11 görevliyle, New York‟ta bulunan Dünya Ticaret Merkezinin kuzey kulesine isabet etmiĢtir. Diğer uçak United Airlines‟tir ki, taĢıdığı 85 yolcu ve 9 görevliyle Dünya Ticaret Merkezinin güney kulesine çarpmıĢtır. Bir diğer uçak yine Amerikan Airlines‟e ait olup 58 yolcu ve 6 görevliyle Pentagon binasına207çarpmıĢtır. Kırk dakika sonra bir baĢka United Airlines de 38 yolcu ve 7

görevliyle Beyaz Saraya çarpmak için kaçırılmıĢtır. Uçak hedefe isabet etmeden önce düĢürülmüĢtür. Yalnız Amerikan BirleĢik Devletlerinin Dünya Ticaret Merkezi olan ve 101 kattan oluĢan Ġkiz Kuleleri, yarım saat içinde yerle bir olmuĢ; hadisede üç bin insan hayatını kaybetmiĢtir. Çarpmayı Pentagon binasına baĢarabilen uçak da binanın bir kısmını çöküntüye uğratmıĢtır. Neticede Amerikan BirleĢik Devletleri korkuya kapılmıĢlardır.208

205

Müjde, Afganistan ve Penç Sal Salta-i Taliban, s. 66-67.

206

EndiĢmend, Muhammed Ġkram, Amerika der Afganistan, Bengahı ĠntiĢaratı Meyvend, Kabil 1384/2005, s. 191.

207 Arlington County „de bulunan Amerikan BirleĢik Devletleri Savunma Bakanlığı Karargâhı. 208 EndiĢmend, Muhammed Ġkram, Amerika der Afganistan, s. 28.

Bu olaydan sonra Amerika Taliban‟dan el-Kaide lideri Usame‟yi istemiĢtir. Bu istek Taliban tarafından reddedilince Amerikan‟ın Taliban‟a karĢı ciddi bir tutum sergilemekten baĢka bir yolu kalmamıĢtır.209 Sonuç itibarıyla 11 Eylül hadisesinden sonra hem ülke çapında ve hem de Uluslararası düzeyde Taliban‟ın çöküĢü meselesi için zemin müsait olmuĢtur. Ülke içinde bulunan hemen hemen bütün siyasi ve askeri hareketler Taliban‟a karĢı aynı safta yer almıĢlardır. Dolaysıyla Uluslararası düzeyde bütün BM Güvenlik Konseyi, çoğu ülke, Orta Asya ülkeleri, Rusya Federasyonu ve Afganistan Kuzey birlikleri ABD rehberliğinde Taliban ve Terörizme karĢı mücadeleye baĢlamıĢlardır. Amerika‟nın hava saldırıları ve Kuzey birliklerinin mücadelesi sonucunda Taliban‟ın rejimi 2001‟de sona ermiĢtir.210