Türkiye’de orkinosun balıkçılık yönetimi

Türkiye’nin ICCAT’a üyeliği konusunda hazırlanan yasa tasarısı 15 Mayıs 2003 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilmiş ve Komisyon’a üyeliğimiz 28 Mayıs 2003 tarih ve 25121 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4859 sayılı Kanun ile yürürlüğe girmiştir.

Türkiye’de orkinos balıkçılık ve yetiştiriciliğinin yönetimi aşağıda verilen mevzuat çerçevesinde yürütülmektedir:

- Daha önceden her yıl yayımlanmakta olan “Orkinos Avcılığı Talimatı” ile orkinos dış ticaretine ilişkin uygulama tebliği, 2011 yılından itibaren bir araya getirilerek “Orkinos Balıklarının Avcılığı, Taşımacılığı ve Ticaretine İlişkin Uygulama Genelgesi (Genelge No. 48)” adı altında yayımlanmaya başlamıştır. ICCAT tarafından her yıl güncellenen kurallar çerçevesinde, orkinos avcılık, besicilik ve ticaretine yönelik ayrıntılı ve düzenleyici hükümler içermektedir.

- 2/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ’de (21.

Madde), orkinos avcılığı ve taşımacılığına yönelik kural ve kaideler açıklanmakta, boy yasakları, av gereci ve diğer ayrıntılı teknik düzenlemelere de yer verilmektedir.

- Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliği

- Orkinos Balığı (Thunnus thynuus) Yetiştiriciliği (Besiciliği) Hakkında 2003/9 No’lu Tebliğ

24

- Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliğine İlişkin Uygulama Esasları (Genelge 2006/1)

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) tarafından ICCAT kararlarının ulusal mevzuata aktarılması ile hazırlanan kurallar Türkiye’de orkinos balıkçılığı ve yetiştiriciliği yönetiminin temelini oluşturmaktadır.

Türkiye ICCAT’a 2003 yılında üye olduğu için 2007 yılına kadar Akdeniz’deki, 8 ülke ile birlikte “diğerleri” başlığı altında verilen kota miktarında orkinos avcılığı yapmıştır³ (Çizelge 2.4). 2007 yılından itibaren bireysel kota üzerinden avcılık gerçekleştirilmiştir.

Çizelge 2.4 Türkiye’nin ICCAT’a üyeliğinden bireysel kota almasına kadar geçen dönemde ICCAT tarafından tahsis edilen toplam avlanabilir orkinos av kotaları (t) (2003-2006) (Anonymous 2002)

Ülkeler 2003 2004 2005 2006 Cezayir 1.500 1.550 1.600 1.700

Çin 74 74 74 74

Hırvatistan 900 935 945 970

AB 18.582 18.450 18.331 18.301

İzlanda 30 40 50 60

Japonya 2.949 2.930 2.890 2.830 Tunus 2.503 2.543 2.583 2.625 Libya 1.286 1.300 1.400 1.440

Fas 3.030 3.078 3.127 3.177

Diğerleri 1.146 1.100 1.000 823

Çizelge 2.4’de Türkiye’nin “diğerleri” başlığı altında geçen kota miktarını paylaştığı ve bu dönemde Akdeniz’de toplam avlanabilir kota miktarında en fazla payın AB ülkelerine ait olduğu görülmektedir.

Ülkemiz Güney Kore’ye ait kotanın Türkiye’ye devri hususunda ICCAT nezdinde girişimlerde bulunmuş ve yapılan kiralama anlaşması ile Türk tekneleri Akdeniz’in uluslararası sularında, Güney Kore kotasından 700 ton orkinos avlamış ve bu balıklar üç

302.08 Sayılı ICCAT Tavsiye Kararı. Recommendation by ICCAT Concerning a Multi-Year Conservation and Management Plan for Bluefin Tuna in the East Atlantic and Mediterranean.

25

Türk firması tarafından kota bedeli karşılığında satın alınmıştır. Bu bağlamda, 2004 yılında 80 kadar Türk balıkçı gemisi 1.100 ton Türkiye ve 700 ton Güney Kore kotasıyla birlikte 1.880 ton orkinos avlanmıştır. Ek olarak Libya’dan 305 ton ve Tunus’tan 250 ton canlı orkinos ithalatı gerçekleştirilmiş, avlanan balıklarla birlikte ülkemizde kurulu 5 adet çiftlikte besiye alınmışlardır. Toplam besiye alınan balık miktarı 2.355 ton olmuştur (DPT 2007).

Türkiye’de orkinos avcılığı yapacak tekneler Bakanlığa başvurarak izin almakla yükümlüdür. Bu gemilerde Bakanlıkça belirlenen özelliklere sahip gemi izleme cihazı bulundurulması ve çalışır vaziyette tutulması zorunludur.

Türkiye’de orkinos avcılığında ICCAT tarafından verilen kotaların balıkçılara dağıtım işleminde, bireysel kota uygulaması yapılmakta ve bireysel kotaların devrine izin verilmektedir (Arpacı Erdi 2010). Bireysel orkinos kotası dağıtımı, devri ve izlenmesine yönelik uygulamalar GTHB tarafından yürütülmektedir.

ICCAT tarafından Türkiye’ye tahsis edilen kota miktarı (%10’unu geçmemek üzere

%2’si arizi avcılık için değerlendirilmek üzere ayrıldıktan sonra kalan kısım) Bakanlıkça belirlenen esas ve usuller dâhilinde dağıtılmaktadır. Orkinos av izni bulunan yakalama gemilerine “bireysel av kotası” olarak dağıtılmaktadır. Bireysel av kotasının başka gemiye transferi imkânı da bulunmaktadır. Orkinos kotası tahsis edilmiş gemiler kota miktarından fazla orkinos avlayamazlar. 30 kg.'dan daha az ağırlığa sahip orkinosların avlanması, gemide tutulması, gemiden gemiye aktarılması, karaya çıkarılması, nakliyesi, depolanması, satılması ya da satış için teşhir edilmesi yasaktır.

Ancak, arızi olarak yakalanmış 10-30 kg arasındaki orkinoslar için, orkinos av gemilerine en fazla %5 oranında istisna uygulanmaktadır (2/1 No.’lu Tebliğ, Madde 21(3h)).

Yapılan her bir orkinos avı için “Seyir Defteri”, “ICCAT Orkinos Yakalama Dokümanı” ve “ICCAT Transfer Beyanı (ITD)” doldurulmalıdır.

Yetiştiricilik faaliyetlerinde kullanılan çeki (taşıma) tekneleri için de Bakanlıktan izin alınır. Türkiye’de orkinos yetiştiriciliği faaliyetinde bulunan işletmeler ülkemiz kotası

26

veya diğer ülkelere ait kotalar kapsamında yakalanan orkinosların taşıma gemilerince çiftliklerdeki kafeslere transferinde Bakanlıkça belirtilen kurallara uymakla yükümlüdür. Av gemileri ve işletmeler tarafından yapılan her türlü transfer işlemine ilişkin video kayıtları tutulur ve ilgililerce Bakanlığa ulaştırılır ⁴.

Orkinos av kotasının takibi 2009’a kadar genel kota (olimpik kota) uygulaması ile yapılmıştır. Bu uygulamada orkinos avcılık izni almış balıkçı gemileri, orkinos avcılığının yapılacağı dönemde, avladıkları miktara ilişkin GTHB’na yaptıkları bildirimlerin takip edilmesi ve bildirilen miktarların toplamının kota miktarına ulaşması ile avcılığın sonlandırılması şeklinde olmuştur. ICCAT’ın genel kota uygulaması yerine bireysel kota (tekne başına kota) uygulaması yönündeki kararı nedeniyle 2008-2009 av mevsiminde bireysel kota uygulamasına geçilmiştir (Arpacı Erdi 2010).

Av kotası 2009 yılına kadar orkinos Bakanlıkça başvuruda bulunan balıkçı gemilerine geçmişte yapmış oldukları orkinos avcılığı yıl sayısına göre hesaplanan performansa göre bölüştürülüp bireysel kota şeklinde dağıtılırken (Arpacı Erdi 2010); uluslararası yükümlükler gereği gemi sayısının 2010 yılında 17’e ve 2011 yılında 11’e düşürülmüş olması nedeniyle 2010 yılından itibaren başvuruda bulunan gemilerin Bakanlık yetkilileri ve Noter huzurunda kura sonucu belirlenerek boyutlarına göre belirli oranlara göre dağıtılmaktadır (Anonim 2010a).

Boyu 12 m’den büyük balıkçı gemilerinin avcılık faaliyetlerine ilişkin bilgileri seyir defteri olarak adlandırılan kayıt defterlerine kayıt etmeleri zorunluluğu bulunmaktadır.

Orkinos av kotası seyir defterine kayıt edilen miktarlar üzerinden takip edilmektedir.

Orkinos kotasına sahip balıkçı gemileri tarafından av döneminde avlanan orkinoslar, seyir defterine kayıt edilerek, GTHB’na bildirilmekte, bildirilen orkinos av miktarı Su Ürünleri Bilgi Sistemi (SÜBİS)’e kayıt edilerek, av kotası takip edilmektedir ⁵.

4Orkinos Balıklarının Avcılığı, Taşımacılığı ve Ticaretine İlişkin Uygulama Genelgesi (Genelge No:48).

5 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 2009 yılı Orkinos Avcılığı Talimatı

27

Orkinosların çiftliklerde semirtmeye alınması sonucu ulaştıkları ağırlık, SÜBİS kayıtları üzerinden otomatik olarak hesaplanmakta ve takip edilmektedir. Her ay için orkinoslara uygulanacak ağırlık artışına ilişkin katsayılar, SÜBİS’te tanımlanmıştır. SÜBİS orkinoslardaki ağırlık artışını, sistem satış bildirimindeki çiftliğe giriş tarihini esas alarak hesaplamaktadır. Çiftlik kota kontrol kısmında, her seyir defterine ait orkinoslar için ayrı kayıt tutulmaktadır. SÜBİS vasıtasıyla çiftliklere yerleştirilen orkinos miktarının ağırlık artışı sonrası ulaştığı miktar ve satış sonrası kalan miktarları çiftlik sahipleri tarafından takip edilebilmektedir. Bakanlığın çiftlik sahjiplerine vermiş olduğu sisteme giriş izni ile firmalar çiftliklerindeki orkinosların ulaştığı ağırlığı veya tarih girişi yapmak suretiyle orkinosların herhangi bir tarihte ulaşacakları ağırlık miktarını öğrenebilmektedirler (Arpacı Erdi 2010).