Türkiye’de Çocuk İşçiliği ile İlgili Proje ve Uygulamalar

Mülteci çocuklar için nakdi yardımın yanı sıra çocuk koruma fonksiyonu da vardır.

Mülteci çocukların en yoğun olduğu 15 ilde geçerli olan çocuk koruma fonksiyonu, düzenli olarak okula devam edemeyen ve bu nedenle nakdi yardıma hak kazanamayan çocuklar için uygulanmaktadır ve Türk Kızılay’ı tarafından ilgili çocuklar tespit edilmektedir. Gerekli risk değerlendirmesinden sonra ihtiyacı olan hanelere yardım ve destek sağlanmaktadır.³³

2.2.4.3 Türkiye’de Çocuk İşçiliği ile İlgili Proje ve Uygulamalar

7 ayrı rapor ve 1 genel rapor hazırlanmıştır.³⁵ Proje kapsamında 4858 çocuğa eğitim, beslenme, hijyen gibi ihtiyaçlar desteklenmiştir. Proje kapsamında eğitim giderlerini karşılamak için çeşitli kırtasiye ürünleri temin edilmiştir. Kırtasiye ürünleri yanı sıra hijyen ürünlerinin temini de sağlanmaya çalışılmıştır (Avşar ve Öğütoğulları, 2012: 35).

Proje kapsamında oluşturulan program koordinasyon ofisleri aracılığıyla, çocukların çalışma hayatına dahil olmalarını engellemek amacıyla henüz çocuk işçi olmayan ama olma potansiyeline sahip çocuklara ve ailelerine yönelik danışmanlık hizmeti verilmiştir.

Aynı zamanda çocuk işçiliği izleme sistemleri oluşturulmuştur. Çocukların okullarıyla da iletişim haline geçilmiş, bu sayede çocukların eğitimlerine devamlılığı sağlanarak çalışma hayatından uzak olmaları sağlanmaya çalışılmıştır.³⁶ Proje kapsamındaki illerde yaşayan 2.153 çocuğun okul kaydı yapılmış, masrafları proje kapsamında desteklenmiştir.

Çocukların eğitimlerine devamlılığı sağlanmakta, aynı zamanda sosyal ve kültürel gelişimlerinin sağlanması noktasında da destek verilmektedir. Projenin uygulandığı Çankırı ili örneğinde de görüldüğü gibi, çocuklar çalışma hayatından çekilerek okullarına devamlılıkları sağlanmış ve çocukların sportif ve kültürel etkinliklerde yer almaları desteklenmiştir.³⁷

2.2.4.3.3 Türkiye’de Mevsimlik Fındık Tarımında En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesine Yönelik Kapsamlı Model Projesi

Mevsimlik tarım, çocuk işçiliğinin sık görüldüğü bir üretim alanıdır. ILO ve ÇSGB iş birliğiyle yürütülen proje, 2013 yılında ilk olarak Ordu ilinde uygulanmaya başlamış, mevsimlik tarım işçisi göçü alan Karadeniz illeri ve göç veren Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki illerde uygulanması amaçlanmıştır. Ordu, Düzce, Sakarya ve

35 https://eduser.com.tr/tr/referans-projeler/ab-tarafindan-finanse-edilen-turkiyede-cocuk-isciligindeki-en- kotu-durumlarin-ortadan-kaldirilmasi-projesi-cercevesinde-cocuk-isciliginin-en-kotu-bicimlerine-iliskin-temel-a/ Erişim Tarihi: 19.02.2021

36 https://www.avrupa.info.tr/tr/cocuk-isciliginin-en-kotu-bicimlerinin-ortadan-kaldirilmasi-199 Erişim Tarihi: 07.05.2021

37 http://old.avrupa.info.tr/tr/ab-mali-destegi/ab-mali-destekli-programlar/basari-hikayeleri/success-stories-single-view/article/cocuk-isciliginin-en-koetue-bicimlerinin-ortadan-kaldirilmasi-1.html Erişim Tarihi: 07.05.2021

Şanlıurfa illerinde uygulanmaktadır. Projenin amacı çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinden biri olan mevsimlik tarım işçiliğinin sona ermesine katkıda bulunmaktır.

Proje ilk olarak 2017 yılına kadar uzatılmış, 2017 yılında ise 2020 yılına kadar yeniden uzatılmıştır. Ordu, Düzce ve Sakarya illerinde 5.634 çocuğa ulaşılmış, 2.798’inin çalışması engellenmiş ve çocuklar eğitimlerine devam etmişlerdir. Diğer çocukların da danışmanlık hizmetinden yararlanması sağlanmıştır. 2.336 aileye ulaşılmış ve çocuk işçiliğini önleme amacıyla danışmanlıklar sağlanmıştır. Aynı zamanda fındık bahçesi sahipleri ve tarım aracılarına da ulaşılmış ve bilgilendirmeler yapılmıştır. 2021-2023 yıllarında stratejik müdahale modeli Giresun ve Samsun illerine uygulanacaktır. Proje kapsamında fındık tarımında çocuk işçiliğine son verilmesinde; “yerel ve ulusal mücadele kapasitenin geliştirilmesi, kamu-özel sektör işbirliğinde doğrudan müdahale ve izleme modellerinin geliştirilmesi ve sürdürülebilir politikalarla farkındalığın artırılması hedeflenmiştir.”³⁸

2.2.4.3.4 Mevsimlik Tarımda Çocuk İşçiliğinin Ortadan Kaldırılması Projesi (2020-2023)

Türkiye’de çocuk işçiliğinin yoğun olduğu alanların başında gelen ve tehlikeli iş kategorisinde yer alan mevsimlik tarımda çalışan çocukları konu almaktadır. Proje, mevsimlik tarımda çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Proje, Şanlıurfa, Mardin, Adıyaman, Diyarbakır, Adana, Mersin, Hatay, İzmir, Manisa, Ankara, Eskişehir, Konya, Malatya, Ordu, Bursa ve Düzce illerinde uygulanacaktır. Proje, 12.000 çocuğun rehberlik eğitimi almasını, mevsimlik tarımda çalışan ya da risk altında olan 2.000 aile üyesinin mesleki eğitim almalarını sağlamayı amaçlamaktadır. 12. 000 çocuğa giyecek, hijyen ve eğitim malzemeleriyle ilgili destek sağlanacak ve ailelerin yaşam koşulları geliştirilecektir. Tarım aracıları, köy muhtarları

38http://www.ilo.int/ankara/projects/child-labour/WCMS_759229/lang--tr/index.htm Erişim Tarihi:

ve işverenler yasal mevzuatla ve çocuk işçiliğinin sakıncaları ile ilgili bilgilendirilecektir.

Proje, okul müdürleri, muhtarlar, işverenler, öğretmenler gibi konuyla ilişkili tüm aktörleri bilgilendirmeyi hedeflemekte ve başarı elde edebilmek için yürütülen faaliyetlere katılım ve desteklerini sağlamayı hedeflemektedir. Çocuk İşçiliği İzleme ve Takip Sistemi kurulup, e-METİP sisteminin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.³⁹

2.2.4.3.5 Mevsimlik Gezici Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşullarının İyileştirilmesi Projesi (METİP)

Mevsimlik Gezici Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşullarının İyileştirilmesi Projesi, 2017 yılından itibaren mevsimlik tarım işçisi olan aileler ve çocukların yaşadıkları sorunları belirleyebilmek, çocukların çalışmak yerine okula gitmelerini sağlayabilmek amacıyla oluşturulmuştur. Proje, genel olarak mevsimlik tarımda çalışan işçileri konu edinmektedir. Bu nedenle salt çocuk işçiliği ile ilgili bir proje değildir ama mevsimlik tarımda çocuk işçiliğini önleme noktasında da hedefler belirlemiştir.

Mevsimlik tarım işçilerinin genel durumunu anlamak, verilen hizmetlerin takip edilmesi, çocukların okula devamı gibi konuların takibi için Mevsimlik Tarım İşçileri Bilgi Sistemi (e-METİP) adlı web tabanlı izleme sistemi oluşturulmuştur (T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı: 98-99). Göç edilen yerde barınma, beslenme, temiz suya ulaşım gibi alanlarda yaşanan sorunların giderilmesi, eğitimden uzak kalan çocukların eğitimlerine devamlılığın sağlanması, çocuk işçiliğinin önlenmesi ve bu alanda bilinçlilik düzeyinin artırılması temel amaçlardır. Sözü edilen hedeflerin gerçekleştirilmesi için göç edilen illerde yaşam alanları tesis etme, çocukların eğitimden yararlanması için düzenlemeler hayata geçirilmiştir.⁴⁰ Ulutaş ve Ulutaş (2019: 2580), “finansman ve koordinasyon sorunları nedeniyle projenin beklenilen başarıyı sağlayamadığını” ifade etmişlerdir.

39http://www.ilo.int/ankara/projects/WCMS_761283/lang--tr/index.htm Erişim Tarihi: 19.02.2021

40https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/53607/mevsimlik_gezici_tarim_iscilerinin_calisma_ve_yasam_

kosullarinin_iyilestirilmesi-ii_projesi-metip2.pdf Erişim Tarihi: 07.05.2021

2.2.4.3.6 Mobilya Sektöründe Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimlerinin Sona Erdirilmesi Projesi (2004-2007)

ÇSGB tarafından uygulanan projede temel amaç, mobilya sektöründe çalışan 2.500 çocuğun eğitime yönlendirilerek çalışma hayatından uzaklaştırılmasıdır. Proje, Ankara, İzmir ve Bursa illerinde uygulanmıştır. Proje kapsamında 22 iş müfettişi görev almış ve 4.338 işyeri denetlenmiştir. Proje kapsamında gerçekleştirilen denetimlerde toplamda 2,302 çocuk tespit edilerek işten uzaklaştırılmış ve eğitime yönlendirilmiştir. Çocuk işçiliğinin önüne geçebilmek amacıyla çalışan çocukların kardeşlerine eğitim verilmesi, projenin temel hedeflerindendir. Bu hedef kapsamında toplamda 3.607 çocuğa eğitim desteği verilmiştir. Proje toplamda 2.500 çocuğa ulaşmayı hedeflerken 5.909 çocuğa ulaşmıştır. En yoksul durumdaki ailelere maddi destek verilmiş ve 1.767 aileye eğitim, istihdam ve okuyan çocuklara burs ve sağlık hizmeti sağlanmıştır.⁴¹

Türkiye’de çocuk işçiliği ile ilgili uygulanan projelerin, çocuk işçiliğini ortadan kaldırma noktasında kalıcı sonuçlar oluşturduğunu söylemek zordur. Oluşturulan projelerin hedeflerine belirlenen tarih aralıklarında ulaşılamayıp sürelerinin sürekli olarak uzatılması, projelerin hedeflerine ulaşma noktasında sorunların yaşandığını göstermektedir. Uygulanan projelerin tüm ülkeyi kapsamaması, belirli alanlarda çalışan çocukları kapsaması, çocuk işçiliği sorununun kalıcı çözümünün sağlanamamasına neden olmaktadır. Türkiye’deki çocuk işçiliği biçimlerine dair detaylı ve devamlı bilgilere ulaşılamamaktadır. Yürütülen projeler belli alanları kapsamakta ve devamlılık arz etmemektedir. Hal böyle olunca, uygulanan proje ve programlardan istenen başarı elde edilememektedir (Ulutaş ve Ulutaş, 2019: 2577-81). Namal (2019: 72), çocuk işçiliği ile ilgili oluşturulan projeleri, “yarayı kalıcı olarak iyileştirmeyen, uygulanan bölge/sektörde pansuman etkisi gösteren” uygulamalar olarak yorumlamıştır. Avşar ve Öğütoğulları

41 https://ailevecalisma.gov.tr/medias/5831/ilomobilya.pdf Erişim Tarihi: 20.02.2021

(2012) da uygulanan projelerle önemli adımlar atıldığını fakat yeterli olmadığını ifade etmişlerdir.