TÜRKİYE’DE İNTERNET GAZETECİLİĞİNİN BAŞLAMASI ve İLK ÖRNEKLER

Türkiye’de internet gazeteciliğinin ilk örnekleri hem basın endüstrisi tarafından hayata geçirilen hem de bu kuruluşlardan bağımsız olarak başlayan uygulamaları içermektedir.

Türkiye’de medya gruplarının internet gazeteciliği yatırımlarının hakim görünümü, yatırımların başladığı dönem olan 1990’ların ikinci yarısında grup bünyesindeki bir yayının içeriğinin internet ortamına taşınması biçimindedir.

145

Özellikle 1990’ların ikinci yarısından sonra hız kazanan medya gruplarının internet gazeteciliği yatırımlarının Türkiye’deki internet pazarına özgü, internet içerik pazarının gelişim biçiminden etkilenen bir seyri olmuştur. Başaran (2010: 284-289) belirtilen dönemde Türkiye’de, internet içeriğine yapılan yatırımları internet servis sağlayıcıların internet “pazarını büyütme çabaları” çerçevesinde değerlendirmiştir.

Buna göre Türkiye’de internetin üniversitelerin egemenliğinden çıktığı ve daha geniş toplum kesimlerine sunulmaya başlandığı yani internet pazarının oluşmaya başladığı döneme denk gelen bu yıllarda, İSS’ler, bilgisayar sahiplik oranının düşüklüğü, Türkiye’deki gelir seviyesinin bilgisayar sahipliğini ve internet erişimini karşılayacak düzeyde olmaması ve internet üzerinde Türkçe içeriğin yaygın olmaması gibi sınırlılıklarla karşı karşıya kalmıştır. Bu sınırlılıklar karşısında pazarda var olabilmenin ve rekabet edebilmenin yollarını arayan İSS’ler “pazarı büyütmek” amacıyla adımlar atmıştır. Bu çerçevede oldukça büyük bütçelere sahip reklam kampanyaları hayata geçirilmiş; internet erişimi abonelik ücretleri çok düşük seviyelere çekilmiştir.

Uygulanan bir diğer yöntem ise bilgisayar, internet televizyonu gibi donanımların satışına yönelik kampanyaların düzenlenmesi ve internet erişimi abonelik paketlerinin bu kampanyaların içinde sunulması yoluyla abone sayısının arttırılmaya çalışılmasıdır. İnternet pazarını canlandırmaya ve “pazarın büyütülmesi”ne yönelik bu yöntemlere ek olarak İSS’lerin uyguladığı bir diğer yol ise internet içeriği alanına yatırım yapmaktır. İnternetin yaygınlaşmasıyla internet üzerindeki Türkçe içeriğin miktarı arasında doğrusal bir ilişki olduğu argümanından hareketle yapılan bu içerik yatırımları, İSS’lerin doğrudan kendi bünyelerinde içerik departmanları kurmaları ve içerik üreticisi olan başka firmalarla içerik ortaklığı

146

kurmaları şeklinde gerçekleştirilmiştir. Doğrudan internet içeriği departmanı kurma yöntemi büyük sermaye gruplarına ve geleneksel medya kuruluşlarına bağlı, onların birer yatırımı konumunda olan İSS’ler tarafından uygulanmıştır (Başaran, 2010: 287-289).

Türkiye’de ilk olarak o dönem Turgay Ciner ve Dinç Bilgin ortaklığındaki Medya Holding’e bağlı Sabah Dergi Grubu’nun bir yayını olan Aktüel internete aktarılmıştır. Dergi 1994 yılında Boğaziçi Üniversitesi’nin sunucuları üzerinden internete taşınmıştır (Basım, Görüşme metni, 2009). Geleneksel medya kuruluşlarının yayınlarını internete aktarmalarında Aktüel’den sonra Zaman ilk örneklerden biri olmuştur. Gazete ilk olarak Amerika’daki bir sunucu üzerinden gerçekleştirdiği test yayınını 5 Aralık 1995’te zaman.com.tr adıyla resmen başlatmıştır (Zaman, 2006).

Türkiye’deki internet gazeteciliği uygulamaları arasında yayını kısa bir süre devam edebilmiş olsa da belirtilmesi gereken bir diğer örnek de XN’dir. Günlük gazeteleri tarayarak seçme haberleri ve köşe yazılarını internete aktaran XN Ocak 1996’da hizmet vermeye başlamış; 1.5 sene sonra da yayınını sonlandırmıştır (Çevikel, 2004). XN’in Türkiye’de internet gazeteciliğinin tarihi içindeki önemi, medya kuruluşlarının internet gazeteciliği yatırımlarının 1996’dan sonra yaygınlaştığı koşullarda internette Türkçe haber ihtiyacını önemli oranda karşılamış olması nedeniyledir. 1996’dan itibaren de birbiri arkasına internet gazeteciliği yatırımları hayata geçirilmiştir. 1996 içinde internet gazeteciliği yayınını başlatanlar Turkish Daily News, Türkiye, Milliyet ve Fanatik olmuş; 1997’den itibaren de Hürriyet, Sabah, Akşam, Radikal, Cumhuriyet içeriğini internet ortamına taşımıştır.

147 Tablo 13. Türkiye’de Bazı Gazetelerin İnternete Aktarılma

Tarihi

Gazete Tarih

Zaman 5 Aralık 1995

Turkish Daily News 19 Mayıs 1996

Türkiye 9 Kasım 1996

Milliyet 26 Kasım 1996

Fanatik 25 Aralık 1996

Hürriyet 1 Ocak 1997

Sabah 1 Ocak 1997

Akşam 15 Eylül 1997

Radikal 1 Mayıs 1998

Cumhuriyet 7 Mayıs 1998

Posta Ekim 2009

Kaynak: Zaman.com.tr, 2006; Kara, 2002a: 44; Karakaş, 2002:

76; Sazak, 1996.

Türkiye’de de internet gazeteciliği ABD ve Avrupa’da olduğu gibi editoryal tercihlerin belirleyiciliğiyle içerik sunumunun zaman içinde değiştiği bir görünüme sahiptir. İnternet gazeteciliği uygulamalarının ilk başladığı yıllarda gazetecilik kuruluşları mevcut içeriğin olduğu gibi internete aktarıldığı ve gün içinde gelişen olaylarla internet sitesinin güncellenmediği bir içerik sunum biçimi uygulamıştır. Bu biçimiyle de Türkiye’de internet gazeteciliği uygulamaları ilk dönemlerde basılı gazetenin ağ ortamındaki kopyası olmaktan öteye geçememiştir. Bu tür bir içerik sunum biçimi sadece gazetecilik kuruluşları tarafından başlatılan internet gazeteciliği örnekleriyle de sınırlı olmamış; ağ ortamındaki diğer haber siteleri tarafından da uygulanmıştır (Özışık, Görüşme metni, 2009).

Böylesi bir içerik sunum biçiminin değişmeye başlaması öncelikle, son dakika gelişmelerinin sitelere eklenmesiyle olmuştur. İçerik sunumunu bu biçimde değiştiren ilk internet gazeteciliği uygulamasının hangisi olduğu ise tartışmalı

148

görünmektedir. Basım (Görüşme metni, 2009) internet üzerindeki yayınını son dakika gelişmeleriyle ilk güncelleyen haber sitesinin 1997 yılında bir İSS olan Superonline’a bağlı olarak kurulan ve kendisinin yöneticisi olduğu nethaber.com olduğunu belirtmektedir. Özışık (Görüşme metni, 2009) ise son dakika haberleriyle içeriğin güncellenmesinin ilk olarak, kendisi tarafından kurulan ve 5 Mayıs 2000’de yayına başlayan internethaber.com tarafından 2001 yılında başlatıldığını ifade etmiştir. Konuya gazetecilik kuruluşları tarafından başlatılan internet gazeteciliği uygulamaları özelinde baktığımızda ise 1997 yılında yayına başlayan hurriyet.com.tr’nin yaklaşık 3 yıl basılı gazetenin internet ortamındaki kopyası olarak biçimlendirildiği ancak 1999 sonu itibariyle başlatılan yeniden yapılandırma sonrasında son dakika haberleriyle güncellenen bir içerik sunumunu uygulamaya başladığı görülmektedir (Karakaş, 2002: 76). Hurriyet.com.tr’nin gün içindeki gelişmelerle güncellenmeye başlama tarihi Özışık (Görüşme metni, 2009) tarafından ise 2003 olarak belirtilmiştir. Gazetecilik kuruluşları tarafından başlatılan internet gazeteciliği uygulamaları arasında 2000’li yılların başında son dakika haberlerini kullanmaya başlayan bir diğer haber sitesi ise milliyet.com.tr olmuştur (İşleyen, 2002: 73).

Son dakika haberlerini ilk kullanmaya başlayan internet gazeteciliği uygulamasının hangisi olduğu konusunda farklı ifadeler olmakla birlikte açık olan Türkiye’de internet gazeteciliğinin 2000’lerin hemen başından itibaren durağan bir içerik sunumundan daha dinamik bir içerik sunumunun uygulanmaya başladığı; basın endüstrisine ait internet gazeteciliği yatırımlarının gün içindeki olaylarla güncellenerek kağıt ortamındaki yayından farklılaştırılmaya çalışılmasının 2000’lerin başında uygulamaya konulduğu açıktır.

149

2000’lerin başındaki içerik sunumunun daha dinamik bir hale getirilmesi eğilimi sadece son dakika haberlerinin kullanılmasıyla sınırlı kalmamış; bu yıllarda internet haber siteleri, arşiv, borsa verileri, kadın, sağlık, şehir rehberi, gençlik, eğlence gibi farklı kategorilerdeki içerik ve hizmetleri barındıran portallar olarak düzenlenmeye başlamıştır. Hurriyet.com.tr’nin 1999’un son aylarından itibaren başlattığı, milliyet.com.tr’de ise 2000’lerin başında hayata geçirilen yeniden yapılandırma uygulamaları bu doğrultudaki bir çabanın örnekleri olarak gösterilebilir. Bu iki uygulama aynı zamanda Türkiye’de internet gazeteciliği uygulamalarında haberin yanı sıra farklı konulara yönelik içerik ve hizmet sunumunun da yapılmaya başlandığını göstermektedir. Portal biçimindeki yapılandırmaya Avrupa’daki ilk örneklerde olduğu gibi Türkiye’de de basılı gazeteyi internet gazeteciliğinden ayırma isteği eşlik etmiştir. Bu amaçla Hürriyet internet ortamındaki yayınının adını da hurriyetim.com.tr olarak değiştirmiştir (Karakaş, 2002: 76). Basım (Görüşme metni, 2009) ise, Hürriyet’in uyguladığı isim değişikliğinin temelinde basılı Hürriyet’in yazı işleri birimi ile internet ortamındaki yayın için oluşturulan editoryal kadro arasındaki çatışmanın belirleyici olduğunu ifade etmiştir. Kağıt ortamındaki Hürriyet’in yazı işleri biriminin, iki yayının haber değerlendirme biçiminin aynı olmaması bu nedenle de internet ortamındaki Hürriyet’in basılı Hürriyet ile aynı olamayacağı doğrultusundaki eleştirisinin böyle bir kararın alınmasına neden olduğunu belirtmiştir. Bu, Fransa’da internet gazeteciliğinin başlangıç yıllarında gözlemlenen “muhafazakar” yaklaşımın Türkiye’de de yaşandığını gösteren bir örnektir.

Türkiye’de internet gazeteciliğine farklı bir editoryal tercihle başlayan diğer bir gazete ise Cumhuriyet olmuştur. Gazete, 1998’de başlattığı internet gazeteciliği

150

yatırımını, basılı gazetenin tüm sayfalarını olduğu gibi ve tüm kitap ve dergi ekleriyle birlikte ağ ortamına taşıma şeklinde bir tercihte bulunmuştur. Kullanıcıların da ağ ortamındaki bu yayını doğrudan kendi bilgisayarlarına aktararak okumalarına izin verilmiştir. Bu tercih o dönem gazetenin haber müdürü olan Hakan Kara (2002b:

79-80, 83-84) tarafından “bizim gerçekleştirdiğimiz proje kağıda basılı Cumhuriyet gazetesinin internet üzerinden okunmasına olanak tanıyan bir projedir. Yaptığımız gerçek anlamda bir internet gazetesi değil” ifadesiyle açıklanmıştır. Bu tercihin nedeni ise internet gazeteciliği yapabilmek için Cumhuriyet’in maddi gücünün yeterli olmaması şeklinde ifade edilmiştir (Aydoğan, 2005: 278). Gazete bugün ise ağ ortamında iki farklı biçimle yer almaktadır. Gazetenin tüm sayfalarıyla ve ekleriyle ve basılı gazeteyle aynı biçimde internete aktarılma uygulamasına e-Cumhuriyet adıyla devam edilmektedir ve ücretli abonelik yöntemiyle sunulmaktadır. İkinci olarak ise gazete Cumhuriyet Portal adını verdiği internet haber sitesi şeklindeki yayınını da başlatmış durumdadır. Cumhuriyet Portal’da basılı gazetede yer alan özel haberlere yer verilmemekte ve ajanslardan derlenerek hazırlanan rutin haberler ve son dakika gelişmeleri kullanılmaktadır. Ayrıca basılı gazetedeki köşe yazılarının ilk paragrafları da Cumhuriyet Portal’da kullanılmaktadır. Yazının tamamının okunması ise ücretli abonelik gerektirmektedir.

Türkiye’de internet gazeteciliği alanında dünyadaki eğilimlerle paralellik gösteren bir başka durum ise haber toğlayıcılar, eleştiri ve yorum siteleri gibi farklı internet haber sitesi örneklerinin Türkiye’de de olduğudur.

Haber toplayıcı sitelerin gelişimine ilişkin Basım (Görüşme metni, 2009) bu tür sitelerin hem dünya hem de Türkiye bağlamında internet gazeteciliğinin 2000-2005 arasındaki dönemine ait bir model olduğunu, bu modelin içinde bulunduğumuz

151

dönemde internet gazeteciliği açısından geçerliliğinin kalmadığını belirtmiştir.

Basım’a (Görüşme metni, 2009) göre belirtilen dönem içinde haber toplayıcılardan bazıları editoryal süreçleri işleterek kendilerini farklılaştırmayı başarmıştır. Örneğin drudgereport.com diğer kaynaklardan topladığı haberleri “başına bir iki satırlık bir açıklama ekleyerek” sunmuştur. Ancak Basım’a (Görüşme metni, 2009) göre toplanan habere editoryal müdahale ile değer katılmaya çalışılsa bile internet gazeteciliğinin bugünkü pazar koşulları içinde toplama haberin yanı sıra mutlaka özgün haber de üretilmesi ve bunu yapabilecek kaynağa ve kadroya sahip olunması gereklidir. Böylesi bir yapıyı kuramayan haber toplayıcıların bugün için internet gazeteciliği pazarında önemli aktörler olarak yer alabilmeleri ve/veya yeni girişimcilerin haber toplayıcı olarak pazara girip yer edinme şansları yoktur. Ancak özel haber üretecek kadroyu istihdam edebilmek de yine internet gazeteciliği pazarının bugünkü koşulları nedeniyle oldukça zordur.

Özışık ise yaptığımız görüşmede (Görüşme metni, 2009) kendi kurduğu bir yayın olan ve Türkiye’deki haber toplayıcı sitelerin bir örneği durumundaki gazeteoku.com’a ilişkin aktardıkları Basım’ın (Görüşme metni, 2009) haber toplayıcılığının bugün internet gazeteciliği pazarındaki konumuna ilişkin ifadelerini destekler niteliktedir. Özışık (Görüşme metni, 2009) 1 kişinin aylık 300 lira ücret karşılığında günde 1 saat çalışarak hazırladığı gazeteoku.com’un 2009 itibariyle günlük 1 milyon kişiye ulaşan kullanıcı sayısının olduğunu ve aylık 50.000 TL reklam aldığını açıklamıştır. Kullanıcı sayısı ve gelir bazında ilk bakışta sitenin bir başarı yakaladığı düşünülebilir ancak gazeteoku.com’un İnternethaber Yayın Grubu

152

bünyesindeki yayınlardan biri olduğunu⁴⁸ ve Özışık’ın (Görüşme metni, 2009) kendisinin de belirttiği gibi trafik ve reklam pazarlama açısından avantajlara sahip olduğunu dikkate almak gerekir. Böylesi bir avantajdan yararlanıyor olması durumunda bile gazeteoku.com’un ulaştığı günlük kullanıcı sayısı⁴⁹ önemli bir büyüklüğe işaret etmektedir. Bir karşılaştırma yapılması gerekirse, Türkiye’deki ana akım haber sitelerinden bir tanesi olan hurriyet.com.tr’nin 2009 itibariyle günlük tekil kullanıcı sayısı hurriyet.com.tr Genel Yayın Yönetmeni Fatih Çekirge tarafından 2 milyon olarak açıklanmıştır (Hurriyet.com.tr, 2009).

Eleştiri ve yorum sitelerine Türkiye’den ise medyatava.com, superpoligon.com ve gazeteciler.com örnek gösterilebilir. Özışık (Görüşme metni, 2009) Türkiye’deki eleştiri ve yorum sitelerinin iddia edildiği gibi büyük medya gruplarından tamamen bağımsız ve onların gazetecilik anlayışını eleştiren yayınlar olmadığını aksine bu sitelerle medya grupları arasında sıkı bağlar olduğunu belirtmiştir. Özışık’a (Görüşme metni, 2009) göre superpoligon.com’un sahibi Ciner Grubu bünyesindeki Habertürkajans’ta genel müdür olarak görev yapmakta;

medyatava.com ise Doğan Grubu’na bağlı olarak çalışmaktadır. Özışık (Görüşme metni, 2009) bu iddiasını medyatava.com’un sadece Doğan Grubu’ndaki görev değişikliği, yeni transferler gibi olumlu gelişmeleri haberleştirmesini ve Doğan Grubu’na yönelik olumsuz haber yapmamasını belirterek desteklemiştir.

İnternethaber Yayın Grubu bünyesindeki gazeteciler.com’un ise bir medya grubuna bağlı olmadan yayın yapan bir eleştiri ve yorum sitesi olduğunu belirten Özışık

48 İnternethaber Yayın Grubu bünyesinde internethaber.com, internetspor.com, gazeteoku.com, sporoku.com, elmaelma.com, muhalefet.com, haberciler.com, gazeteciler.com, sinemakeyfi.com ve internetfinans.com olmak üzere 10 ayrı yayın bulunmaktadır (Gazeteoku.com, 2011).

49 Özışık (Görüşme metni, 2009) sitenin yoğun kullanımına ve internet gazeteciliği alanında önemli bir konumda olmasına ilişkin Türkiye’deki önemli köşe yazarlarından bazılarının kendisini arayarak yazılarının gazeteoku.com’da yer alması için ricada bulunduklarını belirtmiştir.

153

(Görüşme metni, 2009) toplam 3 kişinin çalıştığı sitenin aylık 7.500 lira gideri olduğunu ve reklamla da bunun karşılanabildiğini aktarmıştır.