3. BÖLÜM
3.1. TÜRKİYE’DE HALK SAĞLIĞI SOSYAL HİZMETİ ALANINDA ÇALIŞAN SOSYAL HİZMET UZMANLARINA İLİŞKİN TANITICI BİLGİLER
Bulguların bu ilk bölümünde, Türkiye’de halk sağlığı sosyal hizmet alanında çalışan sosyal hizmet uzmanlarına ilişkin tanıtıcı bilgilere (cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, yaş, çalışılan kurum /şube /birim ve pozisyon) yer verilmiştir.
Tablo 11. HSSHU’ların Tanıtıcı Bilgileri
Tablolar Gruplar S %
Cinsiyet Kadın
Erkek
81 86
48,5 51,5
Medeni durum
Evli Bekar
71 96
42,5 57,5
Eğitim durumu
Lisans
Yüksek lisans
138 29
82,6 17,4
Yaş ≤27
28-32 33-37 38≥
88 47 21 11
52,7 28,1 12,6 6,6
Çalışılan kurum
THSKa (merkez) HSMb (taşra) TSMc (taşra)
8 96 63
4,8 57,5 37,7
Daire/şube/birim
Ruh sağlığı Bulaşıcı olmayan hastalıklar- kanser
Evde sağlık Eğitim birimi Toplum sağlığı Tütün birimi Hasta hakları
Sağlıklı yaşam merkezi Diğer (çalışan sağlığı, arge, disiplin)
89 33 9 7 7 7 5 5 5
53,3 19,8 5,4 4,2 4,2 4,2 3 3 3
Çalışılan pozisyon
Yönetici Uygulayıcı
2 165
1,2 98,8
a (Türkiye Halk Sağlığı Kurumu) b (halk sağlığı müdürlüğü) c (toplum sağlığı merkezi)
Araştırmaya katılanların %51,5’i erkek, %48,5’i kadındır. Tablo 11’den anlaşılacağı üzere HSSHU’ların %57,5’i bekar iken, %42,5’i evlidir. HSSHU’ların eğitim durumları incelendiğinde; %82,6’sının lisans mezunu olmasına karşın yüksek lisans mezunu olanların oranı %17,4 olarak saptanmıştır. Araştırma kapsamında “Doktora” seçeneği soru formunda yer almış fakat bu seçenek araştırmaya katılan hiçbir HSSHU tarafından işaretlenmemiştir. Araştırma kapsamında, yüksek lisans mezunu HSSHU oranının düşük bir oran olduğu düşünülmektedir. Araştırmada saptanan yüksek lisans yapan HSSHU oranı, Özdemir (2000), tarafından Türkiye’de psikiyatri alanında çalışan sosyal hizmet uzmanları ile yapılan bir çalışma ile paralellik göstermektedir. Söz konusu çalışmada yüksek lisans mezunu oranı %20 olarak tespit edilmiştir. 1975 yılından bu yana halk sağlığı sosyal hizmet alanı ile ilgili lisans sonrası eğitimler Amerika başta olmak üzere çeşitli ülkelerde Master of Social Work (MSW) ve Master of Public Health (MPH) adlı yüksek lisans ve doktora programları kapsamında karşılanmaktadır (Black, 1985;
Holliman, 2013). Türkiye’de sosyal hizmet eğitim kurumlarının sayısındaki artışa bağlı olarak lisans üstü eğitim programlarına kayıt olan sosyal hizmet uzmanı sayısında artış olması beklenen bir durum iken araştırmadan bu beklentinin tersi bir bulguya rastlanmıştır. Türkiye’de sosyal hizmet ya da halk sağlığı eğitim kurumlarında doğrudan halk sağlığı sosyal hizmeti ile ilgili uzmanlaşmacı bir lisans üstü eğitim programı bulunmamaktadır. Bu durum, HSSHU’ların böylesi bir eğitim deneyiminden yararlanamadıkları sonucunu göstermektedir. Türkiye’de sosyal hizmet ve halk sağlığı eğitim kurumlarında bu tür lisans üstü eğitim programlarının açılmasıyla birlikte HSSHU’ların eğitim durumlarında yüksek lisans ve doktora oranlarının artış gösterebileceği değerlendirilmektedir.
Halk sağlığı alanında çalışan HSSHU’ların yaş dağılımları incelendiğinde; minimum yaşın 23, maksimum yaşın 48 olduğu görülmektedir. Çalışmaya katılan HSSHU’ların yaş ortalaması ise 28.74 olarak bulunmuştur. HSSHU’ların kategorize edilmiş yaş dağılımlarına baktığımızda yarısından fazlasının (%52,7) 27 ve daha küçük yaşta oldukları görülmektedir. Halk sağlığı alanında çalışan HSSHU’ların yarısından fazlasının 27 ve daha küçük yaşta olmalarının 2016/1 KPSS atamaları ile yakından ilişkili olduğu düşünülmektedir. Çünkü yakın zamanda gerçekleştirilen bu atama ile Türkiye Halk Sağlığı Kurumu merkez ve taşra teşkilatlarına 140 sosyal çalışmacı kadrosu tahsis edilmiş ve kadroların tümü tercih edilerek doldurulmuştur. Bu kadrolara yerleşen sosyal hizmet uzmanlarının, sosyal hizmet eğitim kurumlarından yakın zamanda mezun oldukları ve yaş ortalamalarının düşük olduğu gözlenmektedir. Ayrıca sağlıkta dönüşüm programları kapsamında, 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve
Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Sağlık Bakanlığı ile bağlı kuruluşlarının yeniden yapılandırılmıştır. Kararnameye istinaden, Sağlık Bakanlığına bağlı THSK 2012 yılında kurulmuştur. THSK yakın zamanda kurulmuş olması ve sosyal çalışmacı kadrosu açarak sosyal hizmet uzmanı istihdam etmesi yakın zamanlı olduğundan halk sağlığı alanında çalışan HSSHU’ların yaş ortalamalarının düşük olması beklenen bir sonuç olarak görülmektedir.
HSSHU’ların THSK’ya bağlı merkez ve taşra teşkilatlarında çalışma dağılımlarına bakıldığında %57,5’inin HSM’de, %37,7’sinin TSM’de ve %4,8’inin THSK merkez teşkilatında çalıştıkları saptanmıştır. Saptanan bulgularda THSK merkez teşkilatında çalışan HSSHU’ların oranının (%4,8) düşük bir oran olduğu görülmektedir. THSK merkez teşkilatı Türkiye genelindeki halk sağlığı politika ve uygulamalarına doğrudan etki eden merkezi bir kurumdur. Dolayısıyla halk sağlığı alanında çalışan mesleklere ilişkin rol ve görevleri belirleyen THSK merkez teşkilatında sosyal hizmet mesleğini temsil eden HSSHU’ların sayısının artması sosyal hizmet mesleğinin halk sağlığı alanında işlevselliğinin artmasında ve öneminin anlaşılmasında önemli rol oynayacaktır. Çünkü bakanlık düzeyinde halk sağlığı uygulamalarına ilişkin politika geliştiren üst düzey idarecilere ve bürokrasiye THSK merkez teşkilatından ulaşmak ve etki etmek daha kolay olacaktır. HSSHU’ların birim / şube bazında çalıştıkları alanlara baktığımızda “ruh sağlığı” birim ya da şubesinde çalışan HSSHU’ların oranının %53,3 olduğu tespit edilmiştir. Yurt dışında 2008 yılında yapılan bir araştırmada sosyal hizmet uzmanlarının
%35’i ruh sağlığı alanını ilk çalışma alanı olarak ifade etmiştir (Whitaker ve Arrington, 2008). Bu araştırmadan görüleceği üzere ruh sağlığı alanında çalışmak sosyal hizmet uzmanları arasında yaygınlık göstermektedir. Türkiye’de HSSHU’ların çoğunlukla ruh sağlığı birim ya da şubelerinde çalışmalarını sağlayan birtakım faktörler söz konusudur.
THSK kurulmadan önce Türkiye’de Sağlık Bakanlığı taşra teşkilatı olan sağlık müdürlüklerinde meslek elemanları genellikle ruh sağlığı şubesinde görevlendirilmekteydiler. 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında illerde sağlık müdürlükleri sağlık müdürlüğü, halk sağlığı müdürlüğü ve kamu hastaneleri birliği genel sekreterliği şeklinde üçlü bir yapılanmaya gidinde ruh sağlığı şubesi ve ruh sağlığı şubesinde görevli meslek elemanları halk sağlığı müdürlüğü bünyesine alınmıştır.
Böylece hem sağlık müdürlüğü zamanında ruh sağlığında çalışan sosyal hizmet uzmanları halk sağlığı alanına geçmiş hem de halk sağlığına atanan yeni sosyal hizmet uzmanları öncelikle ruh sağlığı şubelerinde görevlendirilmişlerdir. İllerde ruh sağlığı şubelerinde sosyal hizmet uzmanı norm kadrosu dolduğunda sonradan atanan sosyal
hizmet uzmanları ihtiyaca göre halk sağlığına bağlı diğer şubelerde ya da TSM’lerde görevlendirilmişlerdir. Mevcut halk sağlığı kurumlarında özellikle TSM’ler bünyesinde
“sağlıklı yaşam merkezleri” kurularak meslek elemanlarının bu merkezde çalışmalarının sağlanması hedeflenmektedir. Araştırmada, Türkiye’de yaygınlaştırılmaya çalışılan sağlıklı yaşam merkezlerinde çalışan HSSHU sayısı 5 olarak saptanmıştır. İlerleyen yıllarda bu sayının artış göstereceği düşünülmektedir.
Halk sağlığı alanında çalışan HSSHU’ların çalıştıkları kurumlardaki pozisyonları incelendiğinde sadece 2 kişinin (%1,2) yönetici pozisyonunda çalıştığı saptanmıştır. Elde edilen sonuç Özdemir’in (2000) yaptığı çalışmayla örtüşmektedir. Söz konusu çalışmada sadece 1 sosyal hizmet uzmanının yönetici pozisyonunda çalıştığı tespit edilmiştir.
Birçok sağlık kuruluşunda olduğu gibi THSK merkez ve taşra teşkilatlarında hekimlerin yoğunlukta olduğu bir idareci profiline rastlamak mümkündür.