Spranger Değer Sınıflaması 20 

(Kuşdil ve Kağıtçıbaşı, (2000: 59-61)

2.1.3.3 Spranger Değer Sınıflaması  

Spranger, değerleri altı temel değer grubunda toplamıştır: Estetik, teorik (veya ilmî), iktisadi, siyasi, sosyal ve dinî değerler. Bunlar, insan hayatının belli başlı varlık Uyarılım/ Dürtü: Heyecan, yenilik

arayışı ve hayata meydan okumaktır.

Cesur olmak, değişken bir

hayat yaşamak, heyecanlı bir yaşantı sahibi olmak.

Öz Yönelim: Düşünce ve eylemde bağımsızlıktır. Yaratma ve keşfetmedir.

Yaratıcı, bağımsız, özgür ve kendine saygısı olmaktır. Merak duyabilmek ve kendi amaçlarını seçebilmektir.

Evrenselcilik: Anlayışlılık, hoşgörü ve tüm insanların ve doğanın iyiliğini gözetmek, korumaktır.

Açık fikirli ve erdemli olmak, toplumsal adalet ve eşitlikten yana olmak, dünyaya barış istemek, güzelliklerle dolu bir dünya istemek, doğayla bütünlük içinde olma, çevreyi koruma.

İyilikseverlik: Kişinin yakın olduğu kişilerin iyiliğini gözetmesi ve geliştirmesidir.

Yardımsever olmak, dürüst olmak, bağışlayıcıolmak, sadık olmak, sorumluluk sahibi olmak, gerçek arkadaşlık, olgun sevgi, manevi birhayat, anlamlı bir hayat, alçak gönüllü olmak. Geleneksellik: Kültür ya da dinsel

töre ve fikirlere saygı ve bağlılıktır.

Alçakgönüllü, dindar olmak, hayatın bana verdiklerini kabullenmek, geleneklere saygılı olmak, ılımlı bir hayat, soğukkanlı ve sakin olmak.

Uyma: Başkalarına zarar verebilecek ve toplumsal beklentilere aykırı olabilecek dürtü ve eylemlerin sınırlanmasıdır.

İtaatkâr olmak, anne babaya ve yaşlılara değer vermek, kibar olmak, kendini denetleyebilmek

Güvenlik: Toplumun var olan ilişkilerinin ve kişinin kendisinin huzur ve sürekliliğidir.

Ulusal güvenliğin, toplumsal düzenin sürmesini istemek. Temiz olmak, aile güvenliğine önem vermek, iyiliğe karşılık vermek, bağlılık duygusu, sağlıklı olmak.

sahaları olduğuna göre, herkes kendi hayatında bunlara kendince bir kıymet verir veya bunlar karşısında belli bir tavır alır. Güngör, bu değer kategorilerinden bahsederken; klasik değer sıralamasına sadık kalmakla birlikte bunlara bir de ahlakî değer boyutunu eklediğini ifade eder (Güngör, 2000: 84-85).

Sprangerin belirlediği altı değer aşağıdaki gibidir:

“-Bilimsel Değer: Gerçeği araştırmaya, bilgiye, muhakemeye ve eleştirel düşünmeye önem verir. Bilimsel değerleri olan insan deneysel, eleştirici, akılcı ve entelektüeldir.

-Ekonomik Değer: Finansal amaçları ve araçları kapsar. Yararlı ve pratik olana önem verir. Ekonomik değerlerin hayatta önemsenmesi gerektiğini belirtir.

-Estetik Değer: Deneyimler, tercihler ve kabulleri kapsar. Simetri, uyum ve forma önem verir. Birey hayatını, olayların bir çeşitliliği olarak görür. Sanatın toplum için zorunluluk olduğunu düşünür.

-Sosyal Değer: Toplumsal ve bireysel ilişkiler ve bu ilişkilerde yönelimleri kapsar. Başkalarını sevme, yardım etme ve bencil olmama esastır. En yüksek değer insan sevgisidir. Bu insan sevgisini, insanlara sunar. Nazik ve sempatiktir, bencil değildir.

-Politik Değer: Güç, yetkinlik, liderlik vb. değerleri kapsar. Her şeyin üstünde kişisel güç, etki ve şöhret vardır. Esas olarak kuvvetle ilgilidir.

-Dinî Değer: Evren hakkında genel inançlara dair değerleri kapsar. Evreni bir bütün olarak kavrar ve kendisini onun bütünlüğüne bağlar. Dini uğruna, dünyevî hazları feda eder.” (Ünal,1981: 20).

Yukarıdaki değer özelliklerinden de anlaşılacağı üzere, değerlerin kazandırdığı bir özellik olarak değerleri, bireyin kendi iç huzurunu korumaya yönelmesiyle birlikte toplumun menfaatleri doğrultusunda davranış geliştirmesi ve bunu hayata uyarlaması olarak düşünebiliriz. Değerler kültürel olarak şekillendirildikleri gibi kültüre de yön

verirler. Kişinin ve kişinin içinde bulunduğu toplumun bir nevi karakterini üzerinde taşıması ve sonraki nesillere aktarması değer eğitimine gereken önemin verilmesi sonucunda oluşabilmektedir.

Biz de yukarıdaki değer tanımlarından yola çıkarak tezimizde bulacağımız değerleri dinî, estetik ve ahlakî olarak gruplandırmayı uygun bulduk. Mesnevi beyitlerinde geçen değerlerle ilgili kavramları bu kavramları dikkate alarak gruplandırdık. İktisadî ve teorik değerlerin mesnevilerle ilgisi bulunamadığından tezimize almamanın daha doğru olacağını düşündük.

2.1.4 Estetik Değer:  

Estetik, -en geniş anlamıyla- sanat ürünlerinin kurallarını, güzellik kavramının kuramsal yönünü ele alan, felsefenin alt bilim dalıdır. Bunun yanında güzel duyu, bediiyat, güzellik duygusu ile ilgili olan, güzellik duygusuna uygun olan anlamlarına da gelmektedir (TDK, 2005: 654).

Etrafımızda bulunan nesnelere farklı tarzlarda tepkiler verir ve meydana getirdiğimiz şeyleri farklı ve değişik nedenlerle yaratırız. Bu tepkilerimizden birinin nesnelerin ne olduğunu bilmek, tanımak olduğunu biliyoruz. Başka bir deyişle dünyaya onu tanımak üzere yönelmişizdir ki bu, bilginin, bilimin yönelme biçimidir. Öte yandan gerek bireysel, gerekse toplumsal açıdan iyi olanı gerçekleştirmek üzere birtakım eylemlerde bulunduğumuz açıktır. Bu eylemlerimiz de ahlaki ve siyasal eylemlerimizi meydana getirirler. Bunların dışında gerek doğada hazır bulduğumuz, gerekse kendimizin meydana getirdiği bir takım nesneler vardır. Bu nesneler sırf algılamak için meydana getirir ve onları algılamamızın kendisi bize diğer iki faaliyet biçimimizden farklı duygu ve heyecan verirler. Bu sonuncu nesneler ile kastettiğimiz “güzel” diye adlandırılan şeylerdir ve bu güzel denen şeyleri seyretmemiz veya algılamamızın bizde uyandırdığı tepki ise heyecan tepkisi, hoş ve zevkli bir heyecan tepkisidir. İşte felsefede bize hoş veya haz verici diye adlandırdığımız bir heyecan veya duygu veren şeylerin incelenmesiyle ilgili disipline estetik adı verilmektedir (Arslan,1994:201).