Sonuçlar

İncelenen işletmelerde tarla arazisi toplam işletme arazisinin tamamını oluşturmaktadır.

Tarla arazisinde genellikle hububat tarımı yapılmaktadır. İşletmeler ortalamasına baktığımızda işletme arazisinin % 36.27’sinde buğday, % 29.06’sında arpa, % 3.81’inde şeker pancarı, % 0.67’sinde çavdar, % 0.56’sında yulaf, % 0.52’sinde mısır ve % 0.44’ünde nohut üretimi yapılmaktadır. Nadas alanı toplam işletme arazisinin % 28.67’sini oluşturmaktadır.

İncelenen işletmelerde aile nüfusu ortalama 4.67 ile 6.16 arasında değişmektedir.

İşletmeler ortalamasında 4.95 kişi olmaktadır. Bu sayı Ankara İlinde yapılan bir çalışmada 6.02 (Velioğlu 1999) ve Orta Anadolu da yapılan bir çalışmada 7.33 (Tatlıdil 1992) olarak belirlenmiştir. Okur yazar nüfusun (0-6 yaş grubu dahil), işletme büyüklük gruplarındaki oranları % 84.58 ile % 90.74 arasındadır. İşletmeler ortalamasında ise % 84.45’dir. İşletmeler ortalamasında yedi ve yukarı yaştaki nüfusun

% 91.96’i okur yazar, % 8.04’i okur yazar değildir. Yedi ve yukarı yaştaki kadınların okur-yazarlık oranı işletmeler ortalamasında % 89.05 ve erkeklerin okur- yazarlık oranı ise % 95.72’dir.

İncelenen işletmelerde işletme başına ortalama işgücü varlığı 3.61 EİB’dir. İşletmeler ortalamasında mevcut işgücünün % 81.16’sını 15-64 yaş grubundaki işgücü oluşturmaktadır.7-14 yaş grubu % 11.91 ve64-+ yaş grubu ise 6.93’ünü oluşturmaktadır. Toplam işgücünün % 59.28’ini erkek işgücü ve % 40.72’sini kadın işgücü oluşturmaktadır.

İncelenen işletmelerde aktif sermayenin % 83.62’sini çiftlik sermayesi, % 16.382’ini ise işletme sermayesi oluşturmaktadır. Diğer taraftan toplam aktif sermayenin % 70.64’ü gibi büyük kısmını toprak sermayesi, % 10’unu bina sermayesi, % 8.20’sini alet-makine sermayesi, % 5.92’sini hayvan sermayesi, geri kalan kısmını ise diğer sermaye unsurları oluşturmaktadır. Çiftlik sermaye içerisinde en yüksek payı toprak sermayesi ve işletme sermayesi içerisinde ise alet-makine sermayesi almaktadır.

Toprak sermayesinin aktif sermaye içerisinde yüksek oranda bulunması, ülkemizde toprağa bağlılığın yüksek olmasından ve diğer sermaye unsurlarının yeterli düzeyde bulunmamasından kaynaklanabilir.

Tarım işletmelerinde işletmelere göre ve yörelere göre değişmekle birlikte aktif sermayenin rasyonel dağılımında; toprak sermayesi % 25, bina sermayesinin % 25,hayvan sermayesinin % 25, alet makine sermayesinin % 10, yardımcı maddelerin % 10 ve para sermayesinin % 5 düzeyinde olması gerekmektedir (Açıl 1980). Bu durumda işletmelerde sermaye unsurlarının dengesiz bir dağılım gösterdikleri ve prodüktif çalışmaları olumsuz yönde etkiledikleri söylenebilir.

İncelenen işletmelerde, işletmeler ortalamasında pasif sermayenin % 79.77’sini öz sermaye, % 20.23’ünü yabancı sermaye oluşturmaktadır. İşletmelerde genel olarak öz sermayeye dayalı üretim yapıldığı görülmektedir.

İncelenen işletmelerde gayri safi üretim değerinin işletme büyüklük gruplarındaki oranlarına baktığımızda, bitkisel üretim değeri % 61.15 ile % 93.40 arasında değişmektedir. Bu oran işletmeler ortalamasında % 84.23’dür. Hayvansal üretim değeri ise % 6.60 ile % 38.85 arasında değişmekte ve işletmeler ortalaması % 16.77 olmaktadır. İşletme arazisi büyüdükçe hayvansal üretime yer verme oranı azalmaktadır.

Bunun nedeni işletmelerin yeterli araziye ve yeterli gelire sahip olmasıdır. İşletmelerde hayvancılığa önem verilmesi ve hayvancılığın geliştirilmesi işletmelerin gelirini önemli ölçüde artıracaktır.

İncelenen işletmelerde gayri safi hasılanın % 92.64’ü gayri safi üretim değerinden, % 2.94’ü işletme dışı tarımsal gelirden ve % 4.42’si konut kira bedelinden oluşmaktadır.

İşletme dışı tarımsal gelir, işletme büyüklük gruplarında birbirlerine yakın oranlardadır.

Konut kira bedeli ise ilk grup işletme büyüklük grubunda ortalamanın iki katıdır.

Ancak az da olsa ilk grup işletmeler işgücü ile diğer işletmelerde çalışmaktadır. Bu grubun gelirinin GSÜD düşük olması bu durumu ortaya çıkarmaktadır. GSH’nın büyük kısmı gayrisafi üretim değerinden oluşmaktadır.

İncelenen işletmelerde işletme masraflarını oluşturan sabit ve değişen masraflar işletme büyüklük gruplarında birbirine yakın oranlarda bulunmaktadır. 1-100 dekarlık araziye sahip işletmelerde sabit masraflar toplam masrafların % 29.98, 101-250 dekarlık araziye sahip işletme büyüklük gruplarında % 32.86 ve 251-+ işletme büyüklük gruplarında ise % 28.33 oranlarındadır. Değişen masraflar ise sırasıyla işletme büyüklük gruplarında % 70.02, % 67.14 ve % 71.67 oranlarında bulunmuştur. İşletmeler ortalamasında ise sabit masraflar % 30.08 ve değişen masraflar % 69.92’dir.

Araştırma sahasında her üç işletme büyüklük grubundaki brüt kâra baktığımızda işletmeler ortalamasında brüt kâr 5.206.937.449 TL olmaktadır. Bunun % 94.11’i bitkisel üretim brüt kârı ve % 5.89’u hayvansal üretim brüt kârından oluşmaktadır.

İşletme başarısını objektif olarak en iyi şekilde ortaya koyanlardan saf hasılanın işletme başına düşen ortalama miktarı 4.386.444.922 TL olup, saf hasılanın gayri safi hasıla içindeki payı % 46.56’dır.

İncelenen işletmelerde yıl sonunda elde edilen tarımsal gelirin birinci grup işletmelerde 1.430.824.278 TL, ikinci grup işletmelerde 2.618.343.473 TL ve üçüncü grup işletmelerde ise 8.965.159.517 TL olduğu tespit edilmiştir. İşletmeler ortalamasında tarımsal gelir ise 3.969.750.948 TL olarak belirlenmiştir.

İncelenen işletmelerde tarımsal gelirin yeterlilik durumu 3083 sayılı kanun kapsamındaki kriterlere göre incelenmiş ve yeterlilik açısından karşılaştırma yapılan brüt kâr ilk işletme grubunda % 50.92 oranında yetersiz, ikinci işletme büyüklük grubunda % 0.14 oranında yeterli ve üçüncü işletme büyüklük grubunda % 202.46 oranında yeterli bulunmuştur. İşletme ortalamasında ise % 48.55 oranında yeterli olduğu tespit edilmiştir.

Belli başlı yıllık faaliyet sonuçlarının işletmelerde dekara düşen değerleri incelendiğinde; işletmelerde dekara düşen ortalama gayri safi üretim değeri 35.985.305 TL’dir. İşletme büyüklük gruplarında 35.057.353 TL ile 47.130.509 TL arasında değişmektedir. Gayri safi hasıla değerinin işletme büyüklük gruplarında dekara düşen

değeri 37.140.897 TL ile 53.246.162 TL arasında değişmektedir. İşletmeler Ortalaması ise 38.846.347 TL olarak tespit edilmiştir.

Gayri safi hasılanın aktif sermayeye oranı ise ortalama % 16.57’dir. Dekara düşen toplam işletme masrafları ortalaması 20.760.898 TL’dir. Bu oran işletme büyüklük gruplarında 17.727.049 TL ile 34.823.918 TL arasında değişmektedir. Toplam işletme masraflarının işletmeler ortalamasının aktif sermayeye oranı ise % 8.42’dir. Dekara düşen işletme masrafları işletme büyüklük gruplarının ilk grubunda, diğer gruplara göre yüksektir. Ancak dekara GSÜD ve dekara GSH bakımlarından bu işletmeler ilk sıradadır. Yapılan masrafa karşılık daha yüksek düzeyde üretim değeri elde etmektedirler.

İncelenen işletmelerde dekara düşen brüt kâra baktığımızda, işletme büyüklük gruplarında 19.364.433 TL ile 22.747.530 TL arasında olduğu görülmektedir. İşletmeler ortalamasında ise 21.468.366 TL olarak tespit edilmiştir.

Dekara düşen saf hasıla işletmeler ortalamasında 18.085.450 TL’dir. Yine saf hasılanın aktif sermayeye oranı işletmeler ortalamasında % 7.34, gayri safi hasılaya oranı % 46.55 ve toplam işletme masraflarına oranı % 87.11’dir. İncelenen işletmelerde rantabilite oranlarına baktığımızda ortalama mali rantabilite oranı % 6.87, ekonomik rantabilite oranı % 7.34 olarak tespit edilmiştir. Bu oranlar işletmeler ortalamasında aktif sermaye için kabul edilen % 5 normal faiz oranının üzerindedir.

Araştırmada işletmelerin doğrusal programlama yöntemiyle optimum işletme organizasyonları elde edilmiştir. İşletme ortalaması olarak, incelenen işletmelerde yapılan planlama sonucu mevcut duruma göre brüt kâr, % 9.43’lük bir artışla 5.697.835.000 TL’dir.

İşletmelerde, işletmeler ortalaması olarak mevcut durumda kuru işletme arazisinin % 51.44’ünde buğday, % 46.22’sinde arpa, % 1.07’sinde çavdar, % 0.88’inde yulaf ve % 0.68’inde nohut üretimi yapılmaktadır. Sulu işletme arazisinde ise işletme ortalamasına göre % 48.81 buğday, % 45.10 ş.pancarı ve % 6.09 oranında mısır üretimi

yapılmaktadır. Hayvancılık üretim faaliyetinde ise mevcut durumda 0.75 ünite süt sığırı ve 17.15 ünite koyun vardır.

Plânlı işletme organizasyonunda işletme ortalamasında işletme arazisinin suluda % 22’sinde buğday, % 33’ünde mısır, % 25’inde ş.pancarı ve % 20’sinde yonca üretimi plâna gelmiştir. Kuruda ise buğday % 50, arpa % 12, kimyon % 5 ve fiğ % 33 oranlarında plâna gelmiştir. Hayvancılık üretim faaliyetinde ise ahır ve ağıl kapasitelerinin % 50’si plana gelmesi istenerek, plânlamaya dahil edilmiştir.

İşletmelerin ahır ve ağıl kapasitelerinin tam olarak yararlanmalarının piyasa şartları ve bakım-beslemede ortaya çıkabilecek etkenler göz önüne alınarak bu şekilde karar verilmiştir. Plânlama sonucu optimal işletme organizasyonunda süt sığırı 4.72 ünite ile ve koyunculuk üretim faaliyeti ise 23.12 ünite ile plana gelmiştir. Hayvancılıkta yem ihtiyacını karşılamak için 20.57 ton saman yapma ve 8.25 ton kuru ot satın alma plânda yer almıştır.

Yeter geliri verebilecek asgari işletme büyüklüğü, araştırma alanı için 134.38 dekar olarak tespit edilmiştir.Bu arazinin % 8’i sulu, % 92’si kuru arazidir. Sulu arazinin % 22’sinde buğday, % 33’ünde mısır, % 25’inde şeker pancarı ve % 20’sinde yonca üretim faaliyeti plana gelmiştir. Kuru arazinin ise % 50’sinde buğday, % 12’sinde arpa,

% 5’inde kimyon ve % 33’ünde fiğ planda yer almaktadır. Hayvancılık üretim faaliyetinde ise ahır ve ağıl kapasiteleri % 50 oranında plânda yer alarak süt sığırı 4.72 ünite ve koyun 23.12 ünite ile plâna gelmiştir. Saman yapma planda 11.56 ton ve kuru ot satın alma ise 15.76 ton ile plâna gelmiştir.