Konut sorununa devlet eliyle bir çözüm oluĢturulması ve konut sahibi olamayacak kesimler için uygun koĢullarda konut üretilmesi amacıyla kurulan TOKĠ, özellikle Toplu Konut Fonu’nun etkin olarak kullanılmasıyla farklı modeller çerçevesinde önemli projeler gerçekleĢtirerek konut gereksinimlerinin kapatılması konusunda çalıĢmalar yapmıĢtır. GeliĢmiĢ ve geliĢmekte olan pek çok ülkede konut sorunlarıyla, Ģehircilik ve konut bakanlıkları ilgilenmektedir.
Son yerel düzenlemeler TOKĠ’nin yapısal karakterini değiĢtirdiği gibi, inĢa faaliyetlerini de içeren iliĢkilerdeki rolünde de değiĢikliğe neden olmuĢtur. TOKĠ’nin mali özerkliğinin sağlanması, borçlanma yeteneğinin ve gelirlerinin arttırılması, kamusal arsa ve arazi stokunun büyük bir kısmını elinde tutan ya da değerlendirilmesi safhasında danıĢmanlık yapan bir birim haline gelmesi TOKĠ’yi arsa ve konut piyasalarında eriĢilmesi ve rekabet edilmesi adeta imkansız olan bir güce dönüĢtürmüĢtür. Yukarıda belirtilen bütün hususların ıĢığında TOKĠ’nin özellikle 2000’den sonra önemini artırdığı, yetkilerinin geniĢlediği, elindeki kaynakların çoğaldığı ve daha fazla yatırım yapmaya yöneldiği anlaĢılmaktadır. TOKĠ’nin konut üretimindeki payının hükümet politikalarına paralel olarak önümüzdeki yıllarda daha da artması beklenmektedir. Kent sorunlarının çözümü için tutarlı kentleĢme politikasının saptanması ve ulusal kaynakların bilinçli bir biçimde dağıtılması esastır. KentleĢme ve imar sorunlarının asıl çözümleri geri kalmıĢ ülkelerin geliĢmiĢ ülke seviyesine ulaĢtırma amacı taĢıyan bölge planlarıyla mümkün olmaktadır. Farklı amaçlarla gerçekleĢtirilen TOKĠ Projelerinin birçok olumlu ve olumsuz etkisi bulunmakla birlikte barınma sorunlarının azaltılmasına yönelik önemli katkılarının olduğu da bilinen bir gerçektir.
Arsa Ofisi’nin kapatılması ve yetkilerinin TOKĠ’ye devriyle konut üretiminin ve kararların tek elde toplanması olumlu bir geliĢmedir. Ama bu geliĢmeyi toplum çıkarlarına faydalı veya siyasi propaganda amaçlı kullanmak TOKĠ’nin inisiyatifine bırakılmıĢtır. TOKĠ’nin konut ve arsa üretimine etkin katılımı konut piyasasında ortaya çıkan sorunların çözümünde etkin bir araçtır. Bu faaliyetlerin yardımıyla özel sektördeki konut üretiminin kalite ve üretim öncelikleri de artacaktır.
39
Türkiye’deki konut piyasası göstergeleri dikkate alındığında TOKĠ’nin konut üretim hamlesinin artması umut verici bir geliĢmedir. TOKĠ’nin yatırım miktarındaki artıĢ nedeniyle finansman konusunda sorunlar yaĢayacağı düĢünülse de arkasındaki hükümet desteği ile çok sıkıntı oluĢturmayacaktır. Planlama konusunda da yetkilerinin arttığı görülen TOKĠ’nin kentsel dönüĢüm ve hazine arazilerine yapacağı yatırımlarda yerel yönetimlerle sürekli iĢbirliği ve diyalog içinde olması kent planına uygun konutlar yapması ve planlamada tutarlılığın ve bütüncül yaklaĢımın sağlanması açısından önemli bir geliĢmedir. Ayrıca yapılan planlama çalıĢmalarında daha çok kamu menfaatinin hedeflenmesi ve alt gelir grubunun sağlıklı konut ihtiyacının giderilmesine öncelik verilmesi ile TOKĠ’nin sosyal amaçlı projeler ürettiği, planlama yaptığı ve asli görevlerini yerine getirdiğini söyleyebiliriz. Olumsuz yönleri ise Ģöyle sıralanmaktadır:
TOKĠ’ye tanınan ayrıcalıklar, özel kuruluĢlar karĢısındaki haksız rekabet üstünlüğü göz ardı edilse bile kentsel planların delinmesi ve ilkelerin çiğnenmesi açısından eleĢtirilebilir. Yürürlükteki bir plana karĢın, yapılaĢma yoğunluğunun artırılması ve bunun belediye yetkileri aĢılarak, belediyeler dıĢlanarak yapılması olağan bir durum değildir ve sakıncalıdır. Bu yoldan belki konut maliyetleri düĢürülebilir ve kar oranları artırılabilir. Ancak kentsel bütünlük ve denge açısından düĢünüldüğünde, ortada bir tutarsızlık olduğu açıktır.
Halen TOKĠ’nin hedefi, olabildiğince çok sayıda konut üretmektir. Ancak bu yapılırken, bilimsel kentsel planlama, kentsel tasarım, mimarlık ve estetik sorunlarının yeterince göz önünde tutulmadığı görülmektedir. Oysa konut sorununun çözümüne, yalnızca parasal ve sayısal yaklaĢımların yetmeyeceği açıktır. TOKĠ’nin alt yapılı arsa temini modeline yönelmesi, beraberinde Kanun boĢluklarından doğacak uygulamalara ve rant çatıĢmalarına yol açabilecektir. Ayrıca yapılaĢmanın kullanıcılara bırakılması, konut kalitesinde ve Ģehircilik kriterlerinde olumsuz uygulamaları beraberinde getirebilecektir.
Sonuç olarak TOKĠ, önemi nedeniyle her yeni hükümet oluĢumunda, siyasetçilerin gözdesi bir kurum olma özelliğini devam ettirecektir. TOKĠ, ihale sürecinde ve planlama gibi kritik kararların alınması sürecinde daha dikkatli davranmalı ve asli görevinin dıĢına çıkmamalıdır. Bu konuda da yürütmeyi oluĢturan makamların
40
TOKĠ’nin denetimi konusuna daha bir ciddiyetle eğilmeleri önemi arz etmektedir.
TOKĠ’nin bu arsalar üzerinde yasal olarak gerek yapısal düzenlemelerin esnetilmemesi, gerekse konut kalitesinin yüksek tutulması açısından güçlü bir denetleyici rolü oynaması ve belirli tasarım kriterleri oluĢturarak yerel mimarinin korunmasını sağlaması gerekmektedir.
41 KAYNAKLAR
Anonim. 2006. TOKĠ AraĢtırma Dizisi 2. Türkiye’de Konut Sektörü ve TC BaĢbakanlık Toplu Konut Ġdaresi’nin Konut Üretimindeki Yeri. TC Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı, Ankara.
Anonim. 2008a. TOKĠ AraĢtırma Dizisi 4. Toplu Konut Ġdaresi Bilinirlik, Güvenilirlik ve Marka Ġmajı AraĢtırması. TC Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı, Ankara.
Anonim. 2008b. Moodys Kredi Analizi. Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı ġubat Raporu.
No: 107451, Ankara.
Anonim. 2009a. TOKĠ Gerçeği Paneli. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Ġstanbul.
Anonim. 2009b. KentleĢme ġurası. Kentsel DönüĢüm, Konut ve Arsa Politikaları Komisyon Raporu. Ankara.
Anonim. 2012. Web Sitesi: http://www.mimarist.org/raporlar/2463-afet-riski-olan- alanlardaki-yapilarin-yikimina-iliskin-yonetmelik-taslagi-hakkinda-tmmob-mimarlar-odasi-gorusu EriĢim Tarihi: 19.04.2013.
Anonim. 2013a. TOKĠ Kurumsal Tanıtım Dokümanı. TC BaĢbakanlık Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı, Ankara.
Anonim. 2013b. Web Sitesi: http://www.toki.gov.tr/ toki faaliyet özeti EriĢim Tarihi:
25.04.2013.
Anonim. 2013c. TOKĠ Kasım 2002-Nisan 2013 Faaliyet Analizi. TC BaĢbakanlık Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı, Ankara.
Bayraktar, E. 2006. Gecekondu ve Kentsel Yenileme. Ekonomik AraĢtırmalar Merkezi Yayınları, Ankara.
42
DeliktaĢ, G. B. 2006. Gecekondu DönüĢüm/Kentsel Yenileme Projeleri Uygulama Alanları ve Uygulama Süreçleri. Ġstanbul Konut Kurultayı, 8-9 Nisan 2006, Ġstanbul.
Geray, C. 2009. “Toplumsal Konut Yöneltisi ve TOKĠ’nin Tutum ve Yöneltilerindeki Son DeğiĢiklikler”. RuĢen KeleĢ’e Armağan, Ġmge Kitabevi, Ankara.
KeleĢ, R. 1983. 100 Soruda Türkiye’de KentleĢme, Konut ve Gecekondu. Gerçek Yayınevi, Ġstanbul.
KeleĢ, R. 2004. KentleĢme Politikası, Ġmge Kitabevi, Ankara.
OkĢak, Y. 2011. “Türkiye’de Konut Sektörünün Yapısı ve GeliĢimini Etkileyen Faktörler TOKĠ Uygulamaları Örneği”. Yüksek Lisans Tezi, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
Özden, P. P. 2008. Kentsel Yenileme. Ġmge Kitabevi, Ankara.
ġahinoğuz, Y. 2007. KentleĢme ve Çevre Sorunları. Arın Yayınları, Ankara.
Tekeli, Ġ. 2009. Akılcı Planlamadan Bir Demokrasi Projesi Olarak Planlamaya. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ġstanbul.
Ülger, N. E. 2010. Türkiye’de Arsa Düzenlemeleri ve Kentsel DönüĢüm. Nobel Yayınları, Ankara.
Üstün, G. 2009. Kentsel DönüĢümün Hukuki Boyutu. Levha Yayınları, Ġstanbul.
Yaman, M. 2012. Türkiye’de Kentsel DönüĢ(tür)me Uygulamaları. MKM Yayınları, Bursa.
43
EK - KONUT ÜRETĠMĠNĠN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMLARI
ġekil 1 Türkiye’de yapılan konutların bölgelere göre dağılımı
ġekil 2 Türkiye’de yapılan konutların bölgelere göre grafiksel dağılımı
44
ġekil 3 Bölgelere göre konut üretimi