Solunum Sistemi Üzerine Toksik Etkileri

Kaynak dumanının solunum yollarındaki akut etkileri; hava yolu irritasyonu, akut bronşit, metal dumanı ateşi, akut kimyasal pnömoni, hipersensivite pnömonisi, mesleksel astma; kronik etkileri ise; kronik bronşit, kronik pulmoner fonksiyon bozuklukları, pnömokonyoz, akciğer kanseri ve mesleksel astmadır (26).

Kaynak dumanının, solunum yolları irritasyonu, akut bronşit, akciğerlerin savunma mekanizmalarını kırarak kendini temizleme yeteneğinin azaltılması ile buna bağlı enfeksiyonlara yatkınlık ve allerjenlere duyarlılık gibi patolojik durumlardan sorumlu olduğu bildirilmektedir. Sigara içen ve havalandırma koşulları kötü olan ortamlarda çalışan ve koruyucu önlemlere dikkat etmeyen kaynak işçilerinde solunum fonksiyonlarının daha çok bozulduğu bildirilmektedir. Mesleki astım, nedenleri içinde kaynak dumanı beşinci sırada yer alır, KOAH gelişmini kolaylaştırdığı bildirilmektedir (14).

Kaynak işçileri üzerinde yapılan kapsamlı bir çalışmada, kaynağın akciğer fonksiyonlarında küçük, geçici azalmalara, siderosis, interstisyel fibrozis, şiddeti ve süresi artmış üst solunum yolu enfeksiyonu , immünosüpresyon, ve metal dumanı ateşine neden olduğu, pnömoni kaynaklı mortalitede artışa yol açtığı bildirilmiştir. 20 yıldan fazla yumuşak çelik kaynağı yapan işçilerde akciğer kanserine bağlı ölüm oranındaki artış kaynak ile ilişkilendirilmiştir (145).

Çeşitli ark kaynak dumanlarının yer aldığı kesit ve kohort tasarımlı çalışmalarda akciğer ve sistemik inflamasyon biyobelirteçlerinin, epidemiyolojik çalışmalarda da pnömoni riskinin arttığı bildirilmiştir (126).

Kaynak dumanında bulunan O3’un akciğerlerde serbest radikal oluşumuna neden olduğu, düşük konsantrasyonlarda pulmoner irritan etkisine bağlı olarak kısa ve hırıltılı solunum, göğüste sıkışma, pulmoner ödem gibi toksik etkilere neden olabileceği bildirilmektedir. Diğer bir akciğer toksitesine neden olan kaynak dumanı gazı da NO2’tir. Nitrojen dioksitin kaynak dumanı ile maruziyetinde pik ekspiratuar akış oranında azalmalara yol açabildiği bildirilmiştir (145).

Miran Brwar (2014) tarafından bildilen bir vaka raporunda 44 yaşında ve daha önce benzer şikayetleri bulunmayan erkek işçide, 2 saat boyunca, havalandırması olmayan 7 m³ kapasiteli bir tankta C2H5, Ar gazları ve Al elektrod

çubukları ile yaptığı kaynak sonrası, şiddetli solunum sıkıntısı ve gecikmiş interstisiyel pnömoni gözlendiği bildirilmiştir (144).

1999-2001 yılları arasında Kuzey Avrupa’da 15909 kişinin dahil olduğu retrospektif bir çalışmada kronik bronşit prevalansı %5,4 olarak bildirilmiş ve durumun sigara kullanımı ve kaynakçıklık ile ilişkili olduğu ve bu etkenlerin riski artırdığı belirtilmiştir (155).

2012 yılının Ocak ve Haziran ayları arasında Sağlık Bakanlığı Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi’nin göğüs hastalıkları bölümüne normal periyodik muayene için başvuran 44 kaynak işçisinin 19’una mesleki anamnez ve fizik muayene bulgularına göre akciğer grafisi, spirometre ve yüksek çözünürlüklü bilgisayarlı tomografi (YRBT) yapılmış; spirometre sonucunda 19 işçiden beş tanesinde FEV1/FVC değeri %80’in altında ölçülmüş, sekiz tanesinin akciğer grafisinde pnömokonyoz ile uyumlu görüntüler tespit edilmiş, YRBT’lerde saptanan mikronodüler tutulumlar da pnömokonyoz olarak değerlendirilmiştir (14).

Kaynak dumanına uzun süreli maruz kalan kişilerde ortaya çıkan, hem hava yolları hem de akciğer dokusunu tutan solunum yolu maruziyeti hastalığına kaynakçı akciğeri denmektedir. Diğer pnömokonyozların aksine kaynakçı akciğerinde tozdan korunma tedbirlerine dikkat edilmesi sonucu klinik tablo gerileyebilir (14).

a) Metal Duman Ateşi

Kaynakçılarda en sık gözlenen akut solunum yolu hastalığı, kaynak sırasında ve sonrasında meydana gelebilecek ve kısa süreli metal dumanı ateşi diye bilinen gribe benzer bir hastalıktır. Hastalığın sebebi genellikle ZnO dumanlarının solunmasıdır. Bununla birlikte aynı klinik belirtiler Cu, Mg, Cd ve Al gibi metallerin dumanının solunmasıyla da görülmektedir. En sık galvanizli Zn kaplı çelik veya diğer Zn alaşımları birleştiren veya kesen kaynakçılar arasında görüldüğü bildirilmektedir (14, 41).

Maruziyetten yaklaşık 4 saat sonra ateş, titreme, susama, kuru öksürük, ağızda tatlı veya metalik bir tat, nefes darlığı, halsizlik, kırgınlık, kas ağrıları, baş ağrısı, mide bulantısı gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Genellikle başlangıçtan 24 ila 48 saat sonra belirtiler kendiliğinden düzelir (41, 156).

Metal duman ateşi yeni kaynakçılarda maruziyetin ilk gününde, uzun

yıllardır kaynak yapanlarda ise bir veya bir kaç gün sonra ortaya çıkabilmektedir.

Metal dumanlarına tekrarlayan maruziyet ile kısa süreli bir tolerans gelişebileceği ve metal duman ateşi vakalarının genellikle hafta sonları işe ara verilmesini takiben pazartesi günleri ortaya çıktığı ileri sürülmektedir (15).

Metal duman ateşinde inflamatuar hücrelerin pulmoner yanıtlarının rol oynadığı düşünülmektedir. Sitokinler gibi proinflamatuar mediyatörlerin metal duman ateşi belirtilerinden sorumlu olduğu düşünülmektedir. Galvanizli çelik kaynağı yapan işçilerden alınan bronkoalveolar lavaj sıvısında, kontrollere kıyasla TNFα, IL-1, IL-6 ve IL-8 konsantrasyonlarının yüksek olduğu; IL-8 seviyelerinin 8 saatte doruğa ulaştığı; IL-6 değerlerinin maruziyetten sonra sürekli arttığı ve 22 saatte maksimum konsantrasyona ulaştığı; TNF-α'nın da maruziyetten 3 saat sonra yükseldiği bildirilmiştir. Makrofajların ZnO dumanı solunmasından sonra aktive olarak metal dumanı ateşinin gelişmesinden sorumlu farklı proinflamatuar sitokinlerin salınımına neden olduğu iddia edilmektedir (15).

b) Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH)

Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı, morbidite ve mortalite oranı yüksek olan bir hastalıktır. 2011 yılında KOAH'ın gelişmekte olan ülkelerde ölüm nedenleri arasında altıncı sırada yer aldığı ve ölümlerin yaklaşık %5'inden sorumlu olduğu bildirilmektedir. Geri dönüşümlü olmayan KOAH ilerleyici bir hastalıktır; ancak önlenebilir ve tedavi edilebilir. Hastalığın patogenezinden zararlı gaz ve ince partiküllere, özellikle de sigara dumanına karşı vücudun verdiği anormal inflamatuvar yanıt sorumludur (157). Bu inflamatuar yanıt akciğerlerle sınırlı değildir, sistemik özellikler de gösterir. Kronik obstrüktif akciğer hastalığının nedenleri arasında sigara, genetik faktörler, iç ve dış ortam hava kirliliği, çevresel ve mesleki maruziyetlerin katkısı büyüktür (14, 157, 158). Kaynak dumanı en önemli KOAH nedenleri arasında gösterilmektedir. Kaynak dumanına maruz kalma şiddeti ve süresi, sigara içme alışkanlığı hastalık riskini etkilemektedir (14, 157).

Mesleki maruziyete bağlı olarak gelişen KOAH araştırmalarda genellikle sigara kullanımı ile birlikte değerlendirilmiştir. Kaynaklarda sigara kullanan işçiler ile kullanmayanlar kıyaslanmış, kullananlarda kronik bronşit oranının yüksek olması sigaranın solunum sistemi üzerindeki irritan etkisi ile ilişkilendirilmiş; ancak kaynak

dumanı maruziyetinin de tek başına solunum sistemi etkilenmelerine yol açabileceği ileri sürülmüştür (26, 159). Cotes ve ark. (160) sigara kullanımının kronik bronşit riskinde 3.2 oranında artışa neden olduğunu ve kaynak dumanının da bu oranı 2.8 kat arttırdığını iddia etmiştir. Kaynak dumanı maruziyetinin solunum sistemi problemlerine neden olduğu ve prognozu kötüleştirdiği, kronik bronşit gelişiminde rol oynayabileceği belirtilmiştir (63).

c) Astım

Astım hava yollarında meydana gelen kronik inflamasyon sonucu gelişen, bronşlardaki aşırı duyarlılık, nefes darlığı, göğüste sıkışıklık ve öksürük nöbetleri gibi klinik tabloyla seyreden bir hastalıktır. Ataklar halinde görülen bu tabloda havayolu obstrüksiyonu değişkendir, sıklıkla tedaviyle veya kendiliğinden düzelebilmektedir (158).

Kaynak dumanına maruziyette mesleki astım gelişebilir, ayrıca astım hastalarında da alevlenmeler gözlenebilir. 100 astım hastasından yaklaşık 15 tanesinin hastalığının nedeni, kişinin yapmış olduğu işe bağlanmıştır. Kaynak dumanı, mesleki astımın en sık beşinci nedeni olarak gösterilmektedir (14). Kobaltın alveollerde neden olduğu aşırı duyarlılık astım ile ilişkilendirilmektedir (25).

Wang ve ark. (161) yaptığı bir çalışmada paslanmaz çelik ve yumuşak çelik kullanarak kaynak yapan işçiler ile montaj işçileri karşılaştırıldığında; kaynak işçilerinde nefes darlığında ve balgam miktarında önemli bir artış gözlenmiştir.

Araştırmacılar kaynakçılarda astım sıklığının oldukça yüksek olduğu bildirmişlerdir..