KULLANIMINA GÖRE DOKUMA ÜRÜNLERİ
2. SİYASİ, ASKERİ, HUKUKİ VE İDARİ METİNLERDE DOKUMA VE TASVİRLERDE DOKUMA TASVİRLERDE DOKUMA
2.1. Siyasi, Askeri, Hukuki ve İdari Metinlerde Dokuma ile İlgili Kelimelerin Kullanımı Kullanımı
Hititlerde önce tanrıya ardından da kral ve kraliçeye karşı saygılı olmak, onların karşısında temiz ve düzenli olmak önemli idi. Devlet teşkilatının başında bulunan kral, aynı zamanda tanrının ülkedeki temsilcisi, yani dini anlamda da lider konumda idi.
Ülkedeki düzen, kral öncülüğünde sağlanmakta ve çeşitli devlet kurumları vasıtasıyla yönetilmekteydi.
Hitit ülkesinin yönetiminde tapınakların da önemli bir rolü vardı. Öyle ki, tapınaklar yalnızca ibadet yeri olmayıp, aynı zamanda sivil idare ile iktisadi yönetimin de merkezi idi. Bu yönleriyle değerlendirildiğinde tapınaklarda birçok dini ve sivil kadro yer almaktaydı. Ancak tek bir rahip tarafından yönetilen tapınaklar da mevcut ve bunlar daha
106
çok küçük çaplı olarak karşımıza çıkmakta idi.434 Hititlerin tapınaklara ve buralardaki sistem ve düzene verdikleri önemi, çivi yazılı belgelerden takip edebilmekteyiz. Bu konuyla alakalı Hititçe çivi yazılı metinlerde çeşitli örneklere rastlamaktayız.
Rahipler ve tapınak personeli için belirtilen talimatlar ile ilgili KUB 13 4 numaralı metinde, TÚG kelimesinin kullanımına rastlamaktayız. Metnin ilgili kısmının (Vs.I) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:435
14 nam-ma NINDA.[KUR4].RAHI.A UDMI ku-i-e-eš e-eš-ša-an-zi na-at pár-[k]u-wa-iš a-ša-an-du
15 wa-ar-[pa]-an-ti-ša-at kar-ta-an-te-eš a-ša-an-du iš-hi-e-ni-uš-ma-aš-kán 16 DUB[BINMEŠ-i]a da-a-an e-eš-du pár-ku-wa-ia TÚGHI.A wa-aš-ša-an har-kán-du
17 m[a-a-an UL] li-e e-eš-ša-an-zi ku-i-e-eš-za DINGIRMEŠ-aš ZI-an NÍ.TE-an-na 18 [SÈD-nu-uš]-kán-zi na-aš a-pu-u-uš e-eš-ša-an-du I-NA É [L]Ù NINDA.DÙ.DÙ-ma-aš-k[á]n
19 ku-e-da-aš an-da-an e-eš-ša-an-zi na-at-kán ša-[a]n-ha-an hur-nu-wa-an 20 e-eš-du nam-ma-kán pár-šu-u-ra-aš pí-di ŠAH-aš UR.GI7-[aš] KÁ-aš li-e ti-ia-zi
14 Ayrıca onlar kurban ekmeklerini hazırlayanlar temiz olsunlar.
434 Oliver Robert GURNEY, Hititler, (çev: Pınar ARPAÇAY), Ankara 2001, s. 124.
435 Aygül SÜEL, Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri İle İlgili Bir Direktif Metni, Ankara 1985, s. 22-23.
107
15 Onlar yıkanmış (ve vücut kılları) kesilmiş olsunlar. Onların (saç? ve sakal) kılları
16 ve tırnakları kesilmiş olsun. Temiz elbiseler giyinmiş olsunlar.
17 [Eğer (böyle) değil(seler)] (günlük kurban ekmeklerini onlar) hazırlamasınlar.
Tanrıların ruhunu ve bedenini
18 [teskin eden]ler, onlar kurban ekmeklerini hazırlasınlar. İçinde kurban ekmeklerini hazırladıkları fırın
19 süpürülmüş ve su serpilmiş
20 olsun. Ayrıca (ekmek) bölme yerinin kapısına bir domuz ya da bir köpek yaklaşmasın.
Metinde tapınak görevlilerinin temiz kıyafetler giymeleri belirtilmiş ve onların tanrıların huzurunda buna önem vermeleri vurgulanmıştır.
KBo 6 34 numaralı metin, askeri bir yemin metnidir. Bu metinde, herhangi bir olumsuz duruma sebep olmaları halinde, aşağılama cezası olarak askerlere, kadın
“başörtüsü” olan TÚGkureššar’ın giydirileceği belirtilmiştir. Metnin ilgili kısmının (Vs.II) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:436
42 nu TÚG MUNUS GIŠhu-la-ali GIŠhu-e-ša-an-na 43 ú-da-an-zi nu GI-an du-wa-ar-na-an-zi
44 nu-uš-ma-aš kiš-an te-ši ki-i-wa ku-it Ú-UL-wa
436 Norbert OETTINGER, Die Militärischen Eide der Hethiter, StBoT 22, Wiesbaden 1976, s.
10-11; Johannes FRIEDRICH, “Der Hethitische Soldateneid”, ZA, Band 35/Heft 3, 1924, s.
166.
108
45 ŠA MUNUS TÚGNÍG.LÁMMEŠ nu-wa-ra-aš li-in-ki-ia har-ú-e-ni 46 na-aš-ta ku-iš ku-u-uš NI-IŠ DINGIRLIM šar-ri-iz-zi
47 nu-wa-kán A-NA LUGAL MUNUS.LUGAL DUMUMEŠ LUGAL HUL-lu 48 tak-ki-iš-zi na-an ki-e NI-IŠ DINGIRLIM LÚ-an MUNUS-an
49 i-en-du tu-uz(-zi)-uš-šu-uš MUNUSMEŠ-uš i-en-du
50 nu-uš MUNUS-li wa-aš-ša-an-du nu-uš-ma(-aš)-ša-an TÚGku-ri-eš-šar 51 ši-ia-an-du GIŠBANHI.A GIHI.A GIŠTUKULHI.A
52 I-NA QA-TI-ŠÚ-NU du-wa-ar-na-an-du
53 nu-uš-ma-aš-kán GIŠhu-la-ali GIŠhu-u-e-ša-an-na 54 (I-NA) QA-TI-ŠU-NU ti-(an-du)
42 şimdi kadın elbisesi, öreke ve kirman getirilir 43 bir ok kırılır,
44 ve şu sözler söylenir: Bu nedir?
45 Kadın bayram giysisi değil mi? Onu, yemin töreni için bulunduruyoruz.
46 Kim bu yeminleri bozarsa;
47 krala, kraliçeye ve prenslere bir kötülük
48 yapmaya kalkışırsa, o kişiyi bu yeminler erkek iken kadın 49 yapsın. Onun ordularını da kadın haline dönüştürsün.
50 Onları kadın gibi giydirsinler ve onlara başörtüsü 51 taksınlar, onların oklarını, yaylarını ve silahlarını 52 ellerinde kırsınlar
53-54 ve onların ellerine öreke ve kirman versinler!
109
Yukarıdaki metinde, krala, kraliçeye veya prenslere herhangi bir kötülük yapan ve yeminini bozan askerlerin, kadın giysisi olan TÚGkureššar’ı giyeceği belirtilmiştir. Bir kadının giysisinin askere giydirilmesi, o kimseyi aşağılamak için yapılan bir eylemdir.
TÚGkureššar’ın askerlere giydirilmesi, onların yapabilecekleri herhangi bir yanlış sonucunda, onlara verilecek olan ağır ve onları küçümseyici bir ceza niteliğindedir.
İnsanların giyimleri, saç stilleri, kullandıkları takılar ve daha birçok malzeme, onların cinsiyetinin birer göstergesidir. Erkekleri kadın gibi giydirmek veya tam tersi bir durumun yaşanması, kişinin farklı cinsiyetteki eşyaları kullanması kimi zaman onu aşağılayıcı bir niteliktedir.437 KUB 15 35 numaralı Niniveli İštar ile ilgili bir ritüel metninde böyle bir duruma rastlamaktayız. Metinde TÚGkureššar kullanılarak, düşman birliklerinin erkekliğinin ve askeri yeteneklerinin yok edilmesi amaçlanmıştır.438 Ayrıca normalde kadınlar kullanılan kirman ve örekenin de erkeklere verileceği belirtilmiştir.
Düşmana bir lanet metni olarak açıklayabileceğimiz metnin ilgili kısmının (Vs.I) transkripsiyonu ve tercümesi şöyledir:439
51 na-aš-ta A-NA LÚMEŠ ar-ha LÚ-NITÁ-tar tar-hu-i-la-tar
52 ha-ad-du-la-tar ma-a-al-la GIŠTUKULHI.A GIŠBANHI.A GIŠKAK.Ú.TAG.GAHI.A 53 GÍR da-a na-at I-NA URUHat-ti ú-da a-pí-da-aš-ma-kán ŠU-i
437 Alice MOUTON, “The Individual and his Body in Hittite Anatolia: A New Project”, Paper read at the 5th Rencontres Archéologiques de I’IFEA organized by Alice Mouton and the IFEA (İstanbul, November 21-22,2014), 2014, s. 5.
438 Matteo VIGO, “Textiles and Textile Tools in Hittite Ritual Praxis. An Overview”, Textiles in Ritual and Cultic Practices in the Ancient Near East from the Third to the First Millenium BC, (Ed. Salvatore GASPA-Matteo VIGO), Münster 2019, s. 120.
439 Ilse WEGNER, Gestalt und Kult der Ištar-Šawuška in Kleinasien, Hurritologische Studien III, Alter Orient und Alter Testament, Band 36, Neukirchen-Vluyn, 1981, s. 59.
110
54 ŠA MUNUSTI GIŠhu-u-la-li GIŠhu-i-ša-an-na da-a-i
55 nu-uš MUNUS-ni-li ú-e-eš-ši-ai nu-uš-ma-aš-kán TÚGku-re-eš-šar ša-a-i 56 nu-uš-ma-aš-kán tu-e-el aš-šu-ul ar-ha da-a
51 Sonra erkeklerden erkekliğini, üreme yetisini ve
52 sağlığını alın. Onlardan silahlarını alın. Onlardan yaylarını, oklarını ve 53 hançerlerini alıp, Hatti ülkesine getirin. O erkeklerin ellerine
54 öreke ve kirman verin.
55 Onları kadın gibi giydirin. Başlarına başörtüsü takın.
56 İyilikleri onlardan uzaklaştırın.
Bu metin, KBo 6 34 numaralı askeri yemin metnine benzer bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Öyle ki; bu metinde de TÚGkureššar’ın erkeklere giydirilmesi söz konusudur.
Düşman birliklerinin erkekliğinin ve sağlığının yok edilmek istenmesi, onları etkisiz hale getirmek ve küçük düşürmek için yapılan bir eylemdir. Bu durum gerçekleştikten sonra, düşman askerlerine TÚGkureššar giysisinin giydirilip, ellerine kirman ve örekenin verilmesi de, onları etkisiz hale getirdikten sonra, düşman askerlerinin bir kadın gibi görünmesini sağlamak amacıyla yapılmıştır. Burada da düşman askerlerini küçük düşürmeye yönelik bir hareket söz konusudur.
Yukarıda bahsedilen iki metinde de askerlerin küçük düşürülmesi söz konudur ki, bu uygulanırken dokuma türleri kullanılmıştır. Bir kimsenin küçük düşürülmesi ile alakalı durum, o kişiye, kendine has olmayan bir kıyafeti giydirmenin yanında, o kimsenin çıplak olmasıyla da gerçekleştirilmekteydi. KUB 13 4 numaralı, rahipler ve tapınak personeli
111
için belirtilen talimatlar ile ilgili belgede şu bilgilere ulaşmaktayız. Metnin ilgili kısmının (Rs.III) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:440
21 URUHa-at-<tu>-ši-ma-kán ku-e-da-ni ku-iš ša-al-la-a-iš še-ir
22 ma-a-an LÚSANGA LÚGUDÚ LÚ.MEŠha-li-ia-at-tal-li-e-eš ku-i[š ku-i]š
23 tar-ni-eš-[k]i-iz-zi na-aš tar-ni-eš-ki-id-da-pát ma-a-an LÚ ha-li-i[a-a]t-tal-[la-aš]
24 ku-e-da-ni-[i]k-ki e-eš-zi na-aš ha-a-li pa-id-du-pát
25 ki-iš-š[a]-an li-e-pát te-iz-zi am-mu-uk-wa-za É.DINGIRLIM-IA
26 pa-ah-ha-aš-hi a-pí-ia-ma-wa UL pa-i-ni-nu ma-a-an INIM LÚKÚR ku-iš-ki 27 URUHa-at-tu-ša-an-za-kán za-am-mu-ra-u-wa-an-zi ku-iš-ki ti-iš-ki-iz-zi 28 na-an a-ra-ah-zé-na-aš BÀD-aš UL ú-wa-an-zi nu a-pu-u-uš LÚMEŠ É.DINGIRLIM
29 an-dur-za ú-wa-an-zi LÚha-li-ia-at-tal-la-aš-ši pa-id-du-pát
30 a-pa-a-aš-ma A-NA DINGIRLIM-ŠU ša-ra-a še-e-šu-u-an-zi li-e kar-aš-ta-ri 31 ták-ku-wa-aš kar-aš-ta-ri-ma na-an-kán ma-a-an UL ku-na-an-zi
32 lu-ri-ia-ah-ha-[a]n-du-ma-an nu ne-ku-ma-an-za TÚG-aš-ši-kán NÍ.TE-ši 33 an-[d]a li-e-pát e-eš-zi nu wa-a-tar 3-ŠU la-ba-ar-na-aš lu-li-ia-za
34 I-NA É.DINGIRLIM-ŠU pí-e-da-a-ú nu-uš-ši a-pa-a-aš lu-ú-ri-eš e-eš-du 21 (Eğer) her kim için Hattuša’da dini bir görev (olursa)
440 SÜEL, a.g.e., s. 58-61.
112
22 ister bir rahip (ister) merhemli bir rahip nöbetçilere her kim
23 izin vermeye yetkili ise o kesinlikle izin versin. Eğer herhangi bir kimse
24 nöbetçi ise o kesinlikle nöbet(in)e gitsin.
25 Şöyle demesin: “Ben tapınağımı
26 koruyacağım, oraya gitmeyeceğim.” Eğer herhangi bir düşman sözü (olursa) 27 Hattuša’yı küçültmek için herhangi bir düşman ortaya çıkar(sa)
28 (o zaman) onu surun dışında görmezler(se), onları tapınak adamları 29 içeride görürler. Nöbetçi kesinlikle nöbet(in)e gitsin.
30 O tanrısının yanında, yukarıda bulunmayı ihmal etmesin.
31 Eğer ihmal ederse, (o zaman) eğer onu öldürmezlerse 32 ona hakaret etsinler. Çıplak olarak – vücudunda elbise 33 olmasın- Labarna’nın kuyusundan 3 kez
34 tapınağına su götürsün. Bu ona hakaret olsun.
Yukarıdaki metinde nöbetçinin görevini yerine getirmemesi durumunda, onun cezalandırılacağı ve o öldürülmezse, onun çıplak bir şekilde –üzerinde kıyafet olmadan- Labarna’nın kuyusundan 3 sefer tapınağa su götürmesi belirtilmiştir. Böyle bir ceza verilerek, bu kişi küçük düşürülmek istenmiştir.
Yukarıdaki metne benzer bir şekilde olan durum, IBoT 1 29 numaralı belgenin ilgili kısmı Haššumaš Bayramı’nın 4. gününde Éhešta- evinde gerçekleşen bir ritüelde
113
görülmektedir.441 Bu metindeki ilgili bölümün (Rs.) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:442
37 ……. MÁŠ.˹GAL˺-ma a-ra-ah-za pé-e-hu-da-an-zi
38 nu-kán MÁŠ.GAL ar-kán-zi na-an ar-ha a-da-an-zi
39 KUŠ MÁŠ.GAL-ma da-an-zi ˹1?˺ LÚIGI.NU.GÁL-ma ni-ku-ma-an-da-ri-an-zi
40 na-an wa-al-ha-an-ni-an-zi na-an Éhé-eš-ta-a pé-e-hu-da-an-zi
41 nu a-da-an-zi a-ku-wa-an-zi 37 ……. Tekeyi dışarı götürürler,
38 tekeyi keserler ve onu yiyip bitirirler.
39 Tekenin derisini alırlar. Bir kör adamı soyarlar,
40 döverler ve onu hešta-evine götürürler.
41 (Orada) yiyip içerler.
KBo 6 34 numaralı askeri yemin metninin bir başka kısmında askerlerin el ve ayaklarının bağlanması durumundan bahsedilmiştir. Buradaki amaç, askerleri bu şekilde bağlayarak etkisiz hale getirmektedir. Bu işlem yapılırken patalla yani “bir ayak giysisi, ayak bağı” kullanılmıştır. Belgenin ilgili kısmının (Vs.I) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekilde karşımıza çıkmaktadır:443
29 …… nu-uš kat-ta-an GÌRMEŠ-ŠU-NU pa-ta[(l-li-it)]
441 Özlem SİR GAVAZ, “Hitit Dini İnançlarında Éhešta- ile İlgili Yeni Düşünceler”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2, 2016, s. 843.
442 Yasemin ARIKAN, “Hitit Belgelerinde Körler”, Archivum Anatolicum 4, 2000, s. 217.
443 OETTINGER, a.g.e., s. 6-9; DİNÇOL, a.g.e., s. 38.
114
30 pa-tal-li-ia-an-du še-ir-ra-aš ŠUMEŠ-ŠU-NU iš-hi-an-du 31 nu GIM-an ŠA KUR URUAr-za-u-wa tu-zi-uš
32 li-in-ki-ia-aš DINGIRMEŠ ŠUME.EŠ-ŠU GÌRMEŠ-ŠU iš-hi-i-e-ir 33 nu-uš har-pu-uš da-a-i-e-ir a-pí-el-la tu-zi-uš
34 QA-TAM-MA iš-hi-ia-an-du nu-uš har-pu-uš ti-an-du 29 ….. ve onları altta ayaklarından ayak bağları ile 30 bağlasınlar. Yukarıda ise ellerini bağlasınlar
31 ve yemin tanrıları Arzawa ülkesinin ordusunun nasıl 32 ellerini ve ayaklarını bağladılarsa,
33 ve onları yığınlar haline getirdilerse, onun ordularını da 34 aynı şekilde bağlasınlar ve yığın yapsınlar!
KBo 15 1 numaralı belge, hastalıklara karşı Puliša ritüeli ile alakalı metindir.
Belgenin ilgili kısmında, öncelikle kral tarafından giyilen “tören kıyafeti”nin bir savaş esirine giydirilerek –vekil tayin edilerek- salgın hastalıklardan bu vekil yardımı ile kurtulmaya çalışılmıştır. Ardından belgenin ilerleyen kısımlarında çeşitli renklerdeki yünler kullanılarak, kötülüklerden kurtulmak ve kötülüklerin düşman ülkesine geri dönmesi amaçlanmıştır. Belgenin ilgili kısmının (Vs.I) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:444
1 [U]M-MA mPu-li-ša [ ma-a-an LUGAL-uš]
2 [KU]R LÚKÚR GUL-ah-zi n[a-aš-kán IŠ-TU ZAG KUR LÚKÚR ar-ha]
444 KÜMMEL, a.g.e., s. 112-113.
115
3 i-ia-at-ta-ri [ ŠA KUR LÚKÚR]
4 [n]a-aš-šu DINGIRLUM ku-iš-ki [LÚ na-aš-ma DINGIR MUNUS …. nu ŠA?] 5 DUMU-NAM.LÚ.ULÙLU ÚŠ-an ki-ša-r[i
6 ma-ah-ha-an-na-aš-kán IŠ-TU ZAG KUR LÚKÚR ar-h[a i-ia-at-ta-ri]
7 [Š]A? KURTI I LÚŠU.DAB I MUNUSTUM-ia ap-pa-an-zi nu LUG[AL-uš ku-e-da-ni KASKAL-ši]
8 IŠ-TU KUR LÚKÚR ú-it nu-kán LUGAL-uš a-pé-e-da-ni KASKAL-ši t[i-ia-zi]
9 ENMEŠ-TI-ia-aš-ši kat-ta-an hu-u-ma-an-te-eš ti-ia-an-zi I LÚŠU.DAB-ia-ši 10 I MUNUSTUM-ia pí-ra-an ú-e-da-an-zi nu-za-kán NÍ.TE-ŠU TÚGNÍG.LÁMMEŠ 11 ar-ha da-a-i na-at A-NA LÚ wa-aš-ši-ia-an-zi A-NA MUNUSTI-ma
12 TÚGNÍG.LÁMMEŠ ŠA MUNUSTI [wa-aš-š]i-ia-an-zi nu-kán A-NA LÚ LUGAL-uš an-da kiš-an
13 me-ma-i ma-a-an LUGAL-i-m[a Ú-UL] a-aš-šu nu ta-ma-in u-ia-z[i] nu EGIR 14 SISKUR a-pa-aš ti-ia-zi [nu-kán A-N]A LÚ a-pa-a-aš an-da kiš-an [me-ma]-i ma-ma-an-wa
15 ki-i ÚŠ-an ŠA KUR LÚKÚR ku-iš-ki DINGIRLIM LÚ DÙ-at nu-wa-aš-ši k[a-a-š]a LÚ ú-nu-wa-an-ta-an
16 A-NA LÚ PU-HI-ŠU pí-ih-hu-un IŠ-TU SAG.DU-ŠU-wa ka-a-[aš šal-l]i-iš 17 UZUŠÀ-za-wa ka-a-aš šal-li-iš ÚR-az-za-ia-wa ka-[a-aš šal-li]-iš
18 nu-wa-kán zi-ik DINGIRLIM LÚ k[e-e-ez] LÚ ú-nu-wa-an-[ti-it pa-ra-a] ga-la-an-ga-za
19 e-eš A-NA LUGAL-i-ma-wa A-NA [ENMEŠ] A-NA K[ARAŠ Ù A-NA]
116
20 KUR URUHa-at-ti an-da aš-šu-l[i nam-m]a ne-[iš-hu-ut ]-ma-wa
21 ÚŠ-an ka-a-aš LÚŠU.DAB ka[r-ap-du] EGIR-[pa-wa I-NA KUR LÚKÚR p]é-e-da-ú
22 [A-N]A MUNUSTI-ma-kán an-da ŠA DIN[GIR MUNUST]I me-ma-[i-m]a QA-TAM-MA-pát
23 EGIR-an-ta-ma I GUD.MAH I UD[U.ÁŠ.SAL.QAR-ia u-un-na-an-zi nu ….
ŠA K]UR LÚKÚR-pát
24 na-at GEŠTUHI.A-ŠU a-šu-ša-an-[…. ]-zi
25 SÍG SA5 SÍG SIG7.SIG7 SÍG G[E6 SÍG BABBAR A]-NA LUGAL 26 KAxU-az pa-ra-a hu-it-ti-[ia]-z[i nu kiš-an an-da me-ma-i]
27 [LUG]AL-uš-wa ku-it e-eš-har-wa-ah-[he-eš-ki-it-ta ha-ah-la-ah-he-eš-ki-it-ta]
28 [da]-an-ku-wa-ah-he-eš-ki-it-ta [har-ga-nu-uš-ki-it-ta-ia ] 29 [nu a-p]a-a-at EGIR-pa A-NA KUR LÚK[ÚR ] xxx […]
1 Puliša şöyle der,[ :Kral]
2 düşman ü[lkesini] mağlup ettikten sonra v[e düşman ülkesinin toprağından geriye]
3 yürüdüğünde, [o vakit …. düşman ülkesinden]
4 herhangi bir [eril] tanrı [veya bir dişi tanrı …. ve]
5 insanlarda bir salgın hastalık başlatırsa, [o vakit şöyle yapılsın:]
6 O düşman ülkesinden ge[riye yürüsün],
117
7 Ülke[de]n? bir savaş esiri ve bir kadın yakalansın. Kral[ın]
8 düşman ülkesinden geldiği [yol herhangi ise], kral bunun üzerinde dur[sun], 9 ve beyler hepsi birden onun huzuruna varsınlar. Bir savaş esiri
10 ve bir kadın onun huzuruna getirilsin. O kendi tören kıyafetini 11 çıkarsın ve o savaş esirine giydirilsin; ayrıca kadına
12 bir kadının elbisesi giydirilsin. Kral, bu adama şu şekilde konuşsun
13 – Kral iyi (görünmediği) vakit, o başka birini gönderir ve
14 bunun için ritüel düzenlenir, [ve] adama bu hususta şöyle denir: -“Şayet 15 düşman ülkesinin herhangi bir eril tanrısı bu salgın hastalığa neden olmuşsa, ben ona süslenmiş bir adamı
16 vekil olarak veriyorum. Başındaki [bu] büyüklüktedir,
17 kalbi bu büyüklükte(dir); uzvu b[u büyüklükte]dir.
18 O halde sen, eril tanrı, [sadece] b[u] süs[lü] adamla
19 yetin, fakat krala, [beylere] ve or[dugaha] ve
20 Hatti ülkesine tekrar dost[ça yönel/davran!....] fakat
21 veba bu savaş esirine ge[çsin] ve [düşman ülkesine] geri gitsin!
22 Fakat kadına da [ di]şi tan[rı] ile ilişkili olarak aynı (şeyler) söyle[nir].
23 Ardından [oraya] bir boğa ve bir [dişi] koyu[n sürülür, ve bunlar dü]şman ülkedendir.
24 Onun kulağı kü[peyle] süslenir [ve …]-ar.
25 Kırmızı yün, sarı/yeşil yün, si[yah] yün [ve beyaz yün, ].O kraldan
118
27 [ ]!u çekip çıkarır [ve bu hususta şöyle der:]
27 “[Kra]l ne ile kan kırmızı [yap]ıldıy[sa, sarı/yeşil yapıldıysa], 28 siyah yapıldıysa [(ve) beyaz yapıldıysa]
29 O, düşman ülkesine geri [ ]-sin.
KUB 58 83 numaralı metin, kraliyet çiftine karşı bir düşmanca tavır sergilenmesi, suç işlenmesiyle alakalı belgedir. Kraliyet çiftinin bu olumsuz durumdan arındırılması için uygulanan ayinin ilgili kısmının (Vs.II) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekilde karşımıza çıkmaktadır:445
16 [(GIM-an-m)]a-kán LUGAL MUNUS.LUGAL GIŠZA.LAM.GAR-az 17 [(wa-ar-ap-pa-an-t)]e-eš pa-ra-a ú-wa-a-an-zi nu 2 TA-PAL KÁ.GAL!TIM 18 [(ku-e GIŠha-a)]t-tal-ke-eš-na-aš i-ia-an-ta nu I-NU-TI ŠA LUGAL 19 [(Ù I-NU-TI Š)]A MUNUS.LUGAL na-aš-ta ku-e-da-aš-ša
20 [(A-NA KÁ.GALHI.A-TIM)] 1 TÚGku-še-eš-šar kat-ta-an ar-ha hu-it-ti-ia-an 16-17-18 Ancak kral ve kraliçe yıkanıp çadırdan çıkar çıkmaz, alıçtan yapılmış iki kapı zaten hazırlanmıştır. (Bunlardan) biri kral,
19 diğeri ise kraliçe (içindir).
20 Her kapının altına bir başörtüsü gerilir.
445 Maciej POPKO, “Weitere Fragmente zu CTH 418”, Altorientalische Forschungen, Band 18, Heft 1, (Ed. Horst Klengel), Berlin 1991, s. 46-50; TRABAZO-GRODDEK, a.g.e., s. 215.
119
KUB 26 69 numaralı metin, mahkeme kayıtları ile ilgili bilgiler içermektedir.
Metnin konumuzla ilgili kısmının (Rs.VII) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekilde karşımıza çıkmaktadır:446
6 LÚMEŠ URUHu-piš-na-wa-mu-za ku-wa-pí 7 ar-ha ti-e-ir nu-wa-mu-kán
8 u-i-e-ir nu-wa-za mNa-na-ia-an 9 gi-nu-wa e-ip-pu-un li-e-wa-mu-kán 10 kat-ta u-i-ia-an-zi
11 [n]u-wa-ši TÚGNÍG.LÁMMEŠ QA-DU TÚGŠÀ.GA.DÙ 12 [an-d]a? DIB-an-ta I I-MI-ID-DU AN.BAR
13 GA]R.RA SUM-un 6 Hupišna’nın insanları benden
7 kaçınca/ayrılınca (mürted olunca447), bana 8 gönderdiler. Orada Nanaja’yı
9 dizlerinden (kelimelerle) yakaladım: ‘Beni 10 kovalamasınlar!’
11-12 ve ona, içinde demirden bir imiddu (gümüş?/altın? ile süslenmiş) konulmuş bayram kıyafetleri ile kumaştan kemer
13 verdim.
446 Rudolf WERNER, Hethitische Gerichtsprotokolle, Wiesbaden 1967, s. 46-47.
447 Dinden dönen, dini reddeden.
120
Bu mahkeme tutanağında, olayda bulunan ikinci kişinin (birincisi Nanaja) kim olduğu belli değildir. Bunun dışında Nanaya isimli kişinin, Hupišna halkından olup olmadığı da kesin değildir. Bu sebepten dolayı, metin karmaşık bir hal almaktadır ve metnin cümleleri birbirinden uzak bir yapıdadır. Kısacası metinde bir bütünlük bulunmamaktadır. Muhtemelen, duruşma raporlarında yer alan kişi -bayramda kullanılmak için belki de saraydan tahsis ettiği- kıyafetlerden bahsediyor. Ayrıca Hupišna halkı ile bazı problemler yaşanıyor. Bu sebeple belki de Hupišna eyaletinde yüksek bir yetkili olan Nanaja’nın desteği isteniyor. Ardından Nanaja’nın yardımına karşılık olarak, Nanaja’ya –belki de rüşvet olarak- bazı kaliteli elbiseler hediye ediliyor.
KUB 9 32 numaralı belge, Hapalla’lı Ašhella’nın ordudaki vebaya karşı ritüeli ile ilgili metindir. Metnin ilgili kısmının (Vs.) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekilde karşımıza çıkmaktadır:448
1 UM-MA mAš-hi-la LÚ KUR URUHa-pal-la
2 ma-a-an MU.KAM-za har-za-an-za KARAŠ-ia-kán an-[da ki-ša-ri]
3 nu ki-i SISKUR.SISKUR DÙ-mi
4 DÙ-mi-ma ki-iš-ša-an GIM-an UD.KAM-za ne-ku-uz me-hu-[(u-ni ki-ša-ri)]
5 nu ku-e-eš ku-e-eš ENMEŠ KARAŠ hu-u-ma-an-te-eš nu-[(za hu-u-ma-an-za)]
6 UDU.ŠIR ha-an-da-iz-zi UDU.ŠIR-ma ma-a-an har-ga-e-eš
7 ma-a-an da-an-ku-wa-e-eš Ú-UL ku-it-ki du-ug-qa-a-ri nu šu-ú-[(e-el)]
448 Ali M. DİNÇOL, “Ašhella Rituali (CTH 394) ve Hititlerde Salgın Hastalıklara Karşı Yapılan Majik İşlemlere Toplu Bir Bakış”, Belleten, c. 49, S. 193, Ankara 1985, s. 11-23.
121
8 SÍG.BABBAR SÍG.SA5 SÍG.SIG7.SIG7 an-da tar-na-ah-hi na-at I-an an-da da-[(ru-pa-iz-zi)]
9 nu-kán I-EN NA4NUNUZ I KAM-KAM-MA-TUM AN.BAR ŠA A.GAR5-ia an-da n[(e-ih-hi)]
10 na-at-kán A-NA UDU.ŠIR-ašHI.A UZUGÙ-ŠU-NU SI-ŠU-NU-ia an-da ha-ma-an-g[(a-mi)]
11 na-aš GE6-az A-NA PA-NI GIŠZA.LAM.GARHI.A ha-ma-an-ga-an-zi
12 nu-kán an-da ki-iš-ša-an me-ma-an-zi ku-iš-wa-kán DINGIRLUM kikat-ta-an ú-e-ha-at-[(ta)-a]-ri
13 ku-iš-wa DINGIRLUM ki-i ÚŠ-kán i-ia-at nu-wa-at-ta ka-a-ša ku-u-uš UDU.ŠI[(R-ašHI.A)]
14 kat-ta-an iš-hi-ia-nu-un nu-wa-kán kat-ta wa-ar-ši-ia-ah-hu-ut 1 Hapalla’lı Ašhella şöyle (söyler):
2 Orduda kötü bir yıl olursa 3 bu kurbanı (ritüeli) yaparım.
4 Şöyle yaparım. Gün akşam olunca,
5 her kim olursa olsun, bütün komutanların hepsi 6 (bir) koç hazırlar. Koç(lar)ın beyaz
7 ya da siyah olmaları önemli değildir.
8 Beyaz, kırmızı, sarı/yeşil yün ipliğini iç içe bükerim ve onları bir örgü haline getirir.
9 Bir boncuk kolyeyi ve kurşunlu bir demir halkayı birleştiririm.
122
10 Ve onu koçların boyunlarına ve boynuzlarına bağlarım.
11 Ve geceleyin onları çadırların önüne bağlarlar.
12 Ve bu sırada şöyle söylerler: “Hangi tanrı yüz çevirirse, 13 hangi tanrı bu salgına neden olduysa, bak, bu koçları senin 14 için bağladım. (Bunlarla) tatmin ol!”
Yukarıdaki metinde, bir koça beyaz, kırmızı ve sarı/yeşil yün ipliği örülerek bağlanmıştır. Ritüelin bir parçası olan bu kısımdan sonra, diğer işlemler de gerçekleştirilerek bu koç düşman topraklarına gönderilmiştir. Böylelikle ülkeden salgın uzaklaştırılmak istenerek, düşman ülkelere yayılması amaçlanmıştır.
KBo 10 25 numaralı belge, KI.LAM bayramı ile alakalı metindir. Belgenin ilgili kısmında bir koşu yarışmasından söz edilmektetir. On koşucu arasından birinci ve ikinci
KBo 10 25 numaralı belge, KI.LAM bayramı ile alakalı metindir. Belgenin ilgili kısmında bir koşu yarışmasından söz edilmektetir. On koşucu arasından birinci ve ikinci