SİLVAN'DAKİ KÖŞK VE KONAKLAR

Nejat SATICI

Silvan şehir merkezinde ve köylerinde şehrin ileri gelenlerinin oturduğu köşk ve konakların sayısı bir hayli fazladır. Şehir merkezinde bulunanlar arasında Sadık Bey Kasrı ve Azizioğlu Konağı ikametgah olarak kullanılmaktadır. Atatürk'ün karargah olarak kullandığı Bedri Bey Konağı ise günümüzde Gazi İlkokulu olarak hizmet vermektedir. Bu tarihi eserlerle birlikte ayakta kalan Hatip Bey konağı bugün müze olarak kullanılmakta, Ünlü Zembilfroş burcuna bitişik Ziya bey konağı, Kılavuz'lara ait Silvan kalesinin güney burçlarından birinin üzerinde bulunan Reis Çello konağı, Mervani tepesinin eteklerinde bulunan Özer'lere ait Kerim Efendi Konağı, Saraçzade ailesine ait Papaz Bedrus Konağı ile geniş bir alan kaplayan ve Gazi İlkokuluna bitişi olan Aliağa Konağı bulunmaktadır.

Süleyman Savcı Silvan Tarihi adlı kitabında Silvan evleri hakkında şu bilgileri vermektedir. “Birçok burcun ev haline getirildiği görülür. Zengin aileler burçların üzerine yeniden birer ev inşa ederek ikametlerine elverişli bir hale getirip yüksekte yaşamaya yeltenmişlerdir.”(1)

Bu eserlerin yanında Silvan'a bağlı köylerde de köşk ve konaklar bulunmaktadır. Bunlardan Sadık beye ait olan diğer köşk Boşat köyünde, Azizoğullarına ait olan köşk ise Ferhend köyünde olup kısmen yıkık durumdadır. Ali ağa'ya ait olan Köşk Helda Köyünde olup ayakta kalan köşklerimizden biridir.

Sadık Bey Kasrı

Mala beg olarak bilinmektedir. Üstün ailesine ait tarihi yapı kesme taştan yapılmış, taş işçiliğinin zengin olduğu eserlerden biridir. Binanın taşları yapının yakınındaki Mehmet bey'e (Hazal'a Soro) ait bahçenin içinde kesilmiş ve istiflenmiş bir şekilde kazı sonucu tesadüfen bulunmuştur. Biçme olarak adlandırılan ve Silvan yöresine özgü renkli taşların tanesi bir kuruştan alınmış, bulunan bin adet taşa karşılık 1000 kuruş ödenerek evin yapımına başlanmıştır.Tarihi yapı tamamlandıktan sonra Mervani Tepesi eteklerindeki İpekçi ailesine ait evde ikamet eden Sadık Bey buraya taşınmış ve ikametgah olarak kullanmaya başlamıştır. Silvan'daki sivil mimarinin en güzel örneklerinden biridir. Silvan Kalesinin Kuzey-batı köşesinde olup Boşat kapısının bulunduğu yerde kale burçlarının üzerinde inşa edilmiştir. Kalenin yapımında kullanılan taşlar ile kalenin üzerinde yapılan evin taşları boyut ve renk olarak birbirinden farklıdır. XIX. Yüzyılda yapılan tarihi evin en büyük özelliği, yapının tüm köşelerinde taştan yapılmış insan kafası figürü bulunmasıdır. Evin ana çıkış kapısı, Sadık beyin, Boşat'lı Flit tarafından kapı içinde öldürülmesinden sonra

kapı kapatılmış ve bir daha (Bir asıra yakın) açılmamıştır. Günümüzde kapı halen kapalıdır. Silvan Kalesi üzerindeki Melik Adil Burcu ve yanındaki burcun kullanılmasıyla meydana gelen tarihi yapının kuzeybatı köşesinde Meyyafarıkin Eyyubileri hükümdarı Melik Kamil'e ait bir kitabe mevcuttur.

Büyük Saray(Mervani Sarayı )

Zembilfroş Burcu'nun bulunduğu yerde idi. Mervani eseri olan bu saray ünlü hükümdar Nasrüddevle tarafından yaptırıldı. Günümüze ulaşmayan Büyük Saray, muhtemelen M.S.1259 yılında yapılan Moğol saldırısında Silvan kalesi ile birlikte yakılıp yıkılmıştır.

Sadık Bey Kasrı Ana Giriş Kapı Yapının köşelerindeki insan başı figürü

Sadık Bey Kasrı'nın iç görüntüsü Sadık Bey Kasrı'nın dış görüntüsü

Azizoğlu Konağı

Silvan Azizoğlu Konağı

Silvan Kalesinin güneydoğu köşesinde Burcu Şah kapısının yanındadır. Azizoğlu ailesi tarafından kullanılmaktadır. Geniş bir alan kaplayan konak sur ve burçların üzerinde yapılmıştır. Silvan yöresine özgü renkli taşların kullanıldığı ünlü konak Silvan'daki en görkemli yapılardan biridir.

Silvan Kalesi ve Azizoğlu Konağı Silvan Azizoğlu Konağı

Hatip Bey Konağı

M. Kemal Atatürk tarafından ikametgah olarak kullanılan tarihi ev Yörük ailesinden alınarak müze haline getirilmiştir. Müzede Atatürk'ün kullandığı eşyalar sergilenmektedir. Sivil mimarinin güzel örneklerinden biri olan tarihi konağın yapımında Silvan yöresine özgü renkli taşlar kullanılmıştır. Konak iki katlı inşa edilmiştir.

Bedri Bey Konağı (Gazi İlkokulu)

XVIII. Yüzyılın sonlarında yapılan Bedri Bey konağı günümüzde okul olarak kullanılmaktır. Tarihi konak Silvan Kalesi'nin batı tarafında olup Bedri Bey tarafından yaptırılmıştır. Yapıda Silvan yöresine özgü renkli taşlar kullanılmıştır. Konağın giriş kapısının taş işçiliği dikkat çekmektedir.27 Mart 1916 tarihinde 16. kolordu komutanı olarak Diyarbakır'a gelen Atatürk yaklaşık iki ay burada kaldıktan sonra ordu karargâhını Silvan'a nakletmiştir. (2) 1917 yılının Mart ayına kadar 16. Kolordu Komutanlığı görevini sürdüren Atatürk, Silvan'da iken Bedri Bey Konağı'nı komutanlık merkezi olarak kullanmıştır. Ünlü konakta Atatürk'e ait özel eşyalarının sergilendiği bir oda bulunmaktadır. Odanın kapısı yakın zamana kadar kapalı tutulmuş ve ziyaretçilere kapatılmıştır. 1930'lu yıllarda Atatürk'ün isteğiyle tarihi

Silvan Hatip Bey Konağı

konak alınmak istenmiş ve 8000 Lira'ya alınmak üzere anlaşma yapılmıştır. Rivayetlere göre Bedri bey 1000 Lira hibe ederek konağı 7000 Lira'ya satmıştır. Bedri Bey Konağı daha sonra Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından okula dönüştürülmüş ve Gazi İlk Okulu adını almıştır.

Ali Ağa Konağı

Silvan Kalesinin batısında olup Gazi İlkokulu'na bitişiktir. İki kısımdan oluşan konağın bir tarafı yıkık durumdadır. Günümüzde ikametgah olarak kullanılan kısım sur ve kale burçlarından birinin üzerinde yapılmıştır. Tevle denilen ve atların barındırıldığı Ali Ağa Han'ı konağın altındaki burç ile yanındaki burcun arasında yapılmıştır.

Ali Ağa Konağı ve Evin Altındaki Han'ın (Tevle) Giriş Kapısı

Kerim Efendi Konağı

Beyaz kesme taştan yapılan bu tarihi ev özer'lere ait olup Mervani Tepesi (Kela Mira) eteklerindedir. Silvan yöresine özgü renkli biçme taşlarla yapılan konak ayakta kalan yapılardan biridir. Mervani Tepesi'nin üstündeki Baykara ailesine ait tarihi konaklar günümüze ulaşmamıştır.

Ziya Bey Kasrı

Silvan Kalesinin Kuzeydoğu köşesinde olup Zembilfroş burcu'nun bitişiğindedir. Silvan'daki büyük yapılardan biriydi. Ziya beyin ölümünden sonra satılan tarihi yapı korunamamış ve eski heybetini kaybetmiştir.

Reis Çelo Konağı

Silvan kalesinin güney tarafında olup Mervani Çeşmesi'nin doğusundadır. Silvan'ın ileri gelenlerinden Reis Çelo adlı bir Ermeni tarafından yaptırılmıştır. XIX.yüzyılda yapılan Tarihi konak Hasan Bey tarafından ikametgah olarak kullanılmış daha sonra Kılavuz ailesine satılmıştır. Silvan yöresine özgü kesme taşlarla kale burçlarından birinin üzerine yapılan tarihi konak halen ev olarak kullanılmaktadır. Reis Çelo Konağı, Silvan'daki sivil mimarinin güzel örneklerinden biridir.

Silvan Sivil Mimari Örnekleri

Papaz Bedrus Konağı

Şehir merkezinde yapılan konaklardan biridir. Bahçesiyle birlikte geniş bir alan kaplayan Papaz Bedrus Konağı bir dönem Saraçzade ailesi tarafından ikametgah olarak kullanıldıktan sonra kaderine terkedilmiştir. Bakımsız olan yapıda kullanılan biçmelerin ve saçakların bir kısmı çevredeki evlerin duvar ve temel taşlarında kullanılmıştır. Sit alanına dahil edilen tarihi konak korunması gereken yapılardan biridir. Papaz Bedrus Konağı, üç kemerli bir yapı olup iki katlı inşa edilmiştir.

Silvan Sivil Mimari Örnekleri

KAYNAKLAR

1- Savcı Süleyman ( Silvan Tarihi- Mafarkın Tarih ve Kitabeleri / Diyarbakır Matbaası 1956 / Sayfa:7 )

2- Akbulut İlhan (Diyarbakır/Pak Ajans1998/Diyarbakır Büyükşehir . Belediyesi Kültür Yayınları: No:8 / Sayfa:26)

TERMAL TURİZİM MERKEZİ: ÇERMİK