Set ġeklinde Teslimat Kavramı

Parçaların ve/veya yarı monteli alt montaj parçalarının yalnızca ihtiyaç miktarı kadar ve özel olarak tasarlanmıĢ kaplarda hattaki kullanım noktalarına teslim ederek gerçekleĢtirilen hat besleme Ģekli “set Ģeklinde teslimat” olarak adlandırılmaktadır. Belirli bir ürünü ya da üretim sipariĢini oluĢturulan parçaların veya yarı monteli parçaların bir araya getirilerek kondukları özel tasarımlı kutuya ”set” denilmektedir. Ronen (1991) tamamlanmıĢ set kavramını belirli bir montajı, alt montajı veya belirli bir süreci tamamlamak için gerekli parçalar, teknik çizimler, dokümanlar ve bilgi kümesi olarak tanımlamıĢtır. Choobineh ve Mohebbi (2004) ise seti, bir ürünü üretmek veya bir prosedürü tamamlamak için gerekli parçaların ve/veya kullanılan ekipmanların derlemesi olarak tanımlamıĢtır.

Set ile hat besleme yönteminde, her parça numarasının (stok numarasının) ayrı kutularda hat kenarına teslim edilmesi ve parça kasalarında sunulmasının yerine parçaların daha önceden sınıflandırılmıĢ kaplarda montaj süreçlerine teslime edilmesi ve sunulması yer alır. Her kap bir montaj objesi için gerekli parçaları içerir. Her set genellikle el arabası, kutu, set arabası gibi bir çeĢit taĢıyıcı içerisinde hatta sunulur. Seller ve Nof (1986) set kavramını fabrika içerisindeki operasyonlar arasındaki transfer iĢlemleri ile birlikte tek bir montajı veya alt montajı oluĢturan çeĢitli parçaların standartlaĢtırılmıĢ bir kap içerisinde gruplanması olarak tanımlamıĢlardır. Seller ve Nof (1986) set kavramını fabrika içerisindeki operasyonlar arasındaki transfer iĢlemleri ile birlikte tek bir montajı veya alt montajı oluĢturan çeĢitli parçaların standartlaĢtırılmıĢ bir kap içerisinde gruplanması olarak tanımlamıĢlardır. OluĢturulan setler, üretilecek üründen sadece 1 tane üretebilmek için gereken miktarı içerir. Örneğin araba montaj hatlarında her araç baĢına bir set oluĢturulması bir set Ģeklinde teslimat örneğidir. Bu nedenle literatürde “birebir ikmal” olarak da yer

almaktadır. Ancak, ürünün çok karıĢık olduğu, çok fazla parçadan oluĢtuğu veya büyük olduğu durumlarda, ürün alt montaj parçalarına ayrılarak ve her alt montaj parçası için bir set oluĢturulur.

Setlerin montajı kolaylaĢtıracak Ģekilde oluĢturulması çok önemlidir. Bu nedenle operatörün parçaları ve/veya yarı monteli parçaları setler içerisinden olabildiğince kolay bir Ģekilde ve parçaya hasar vermeden alabilecek Ģekilde ve montaj sırası göz önüne alınarak parçalar sete yerleĢtirilmelidir. Bunun yanı sıra set içerisine konan parçaların birbirlerinden ayrılabilme özelliği de dikkate alınmalıdır. Böylece montaj sırasında oluĢabilecek hatalar önlenmiĢ olur.

Cıvata, somun, rondela, pul gibi bağlantı elemanları hiçbir zaman set içerisinde yer almaz bunun yerine dökme sevkiyat Ģeklinde hat kenarına teslim edilir ( Bozer ve McGinnes, 1992). Buna alternatif olarak bağlantı elemanları, Ġlgili istasyondaki montaj elemanının kullandığı tüm bağlantı elemanları partiler halinde hazırlanarak hat kenarındaki “chaku-chaku dolly”üzerinde hatta teslim edilir. “chaku-chaku dolly” adı verilen arabalar her iĢçinin ihtiyacı ayrı ayrı belirlenerek her montaj elemanına bir adet olacak Ģekilde tasarlanır. Bu araba üzerinde her bağlantı elemanı için bir plastik kutu yer almaktadır. KarıĢıklığı önlemek için plastik kutular üzerine bağlantı elemanının ismini ve adetini belirtilen etiketler yapıĢtırılmıĢtır. Birbirine çok benzeyen bu bağlantı elemanlarını birbirinden ayırabilmek için her plastik kutuya bir adet örnek yerleĢtirilmiĢtir. Bu Ģekilde seti hazırlayan operatörün ve montaj operatörünün hata yapması önlenmiĢtir (Gecü, 2008).

Bozer ve McGinnes (1992) set oluĢturma operasyonlarını ikiye ayırmıĢlardır. Bunlar; “müĢteri için set (kit-to-customer)” ve “üretim için set (kit-to-manufacturing)” kavramlarıdır. “MüĢteri için set”, son (nihai) ürün parçalarının montajsız Ģekilde montaj talimatları ile beraber set içerisinde müĢteriye sunulduğu ve müĢterinin seti aldıktan sonra ürün montajını gerçekleĢtirdiği sistemdir. Bu ürünlere de “montaja hazır ürünler (ready to assemble products)” denilmektedir. Gerekli parçaların beraberce bir set kabı içerisinde çekildiği ve set oluĢturulduktan sonra bir alt montaj/montaj veya bir üretim operasyonunda kullanılmak üzere atölyeye teslim edildiği sistemdir. Bu sisteme “montaj için set (kit-to-assembly)”oluĢturma da denilmektedir. Montaj hattı için oluĢturulan setler endüstri tarafından daha çok ilgi görmüĢ ve çalıĢılan makaleler daha çok bu konu üzerinde olmuĢtur. Tez sadece üretim için oluĢturulan set operasyonlarını içermektedir. Set Ģeklinde teslimat

sistemini doğru Ģekilde uygulayabilmek için bu sistemde yer alan kavramları doğru algılamak çok önemlidir. Bu nedenle sistemde sıkça söz edilecek bazı kavramlar; parça, yarı monteli parça, son ürün, set yapısı, set parti büyüklüğü, set kabı, parça kasası, set montajı, sabit set, hareketli set, tam zamanında set hazırlama (JIT kitting) gibi kavramlar ele alınmalıdır.

Parça: fabrika içerisinde üretilen veya satın alınan bileĢenlerine ayrılamayan

parçalardır. Yarı monteli parça (alt montaj parçası): birkaç parça ve/veya alt montaj parçasının montajla birleĢmesidir. Son ürün: gerekli tüm montaj süreçlerini tamamlamıĢ daha fazla operasyona gerek duymayan iç veya dıĢ müĢteriye teslim edilen üründür. Bir örnekle açıklarsak, bilgisayar üretici firma için ana devre kartı ve monitör alt montaj parçaları, bilgisayar ise nihai üründür. Otomobil üreticisi için, motor yarı monteli parçadır ancak motor fabrikası için nihai üründür. Kısaca ele alınan parçanın nihai ürün mü yoksa yarı montajlı parça mı olduğunu anlamak için müĢteriye bakılmalıdır.

Set içersindeki parça/yarı monteli parça tipi ve sayısı setin yapısını oluĢturur. Set Ģeklinde tedarik sisteminde en sık yapılan hatalardan birisi set yapısının düzgün oluĢturulamamasıdır. Setler oluĢturulmadan önce hangi parçaların set içerisine konması gerektiği iyice analiz edilmelidir. Set içerisindeki parça miktarı artıkça malzeme taĢımaları azalır ancak set için gerekli alan artar. Bunun için Carlsson ve Hensvold (2008) analitik hiyerarĢik proses metodunu uygulayarak alternatif set düzeyleri arasından optimum düzeydekini belirlemeyi önermiĢlerdir.

Set parti büyüklüğü: eĢ zamanlı olarak hazırlanan aynı tip set sayısıdır. (Bozer ve

McGinnes, 1992) Set parti büyüklüğü sipariĢ toplama Ģeklini etkiler.

Set kabı: seti içine koymak için özel olarak tasarlanan kaptır. Set arabası, el arabası,

plastik kutu vb.

Parça kasası: tek tip bir parçadan/yarı monteli parçadan parça kanbanında belirtilen

miktarlarda konduğu kaptır.

Set montajı: seti hazırlayan operatörün, belirli bir seti oluĢturmak için gerekli

parçaların ve/ yarı monteli parçaların uygun pozisyonlarda ve daha önceden belirlenen miktarlarda set kabına koyması iĢlemidir. Set montajı sipariĢ toplama iĢlemi olarak da düĢünebilir.

Sabit set: hazırlanan set örümcek insan tarafından setin kullanılacağı istasyonun

kenarındaki set stok alanına bırakılır ve içerisindeki parça bitene kadar hat kenarında kalır. Bu arada ürün ise montaj hattında setten bağımsız Ģekilde hareket eder. Set içerisindeki parçalar tükendiğinde yine örümcek insan tarafından boĢ set kutusu alınır ve doldurulmak üzere set hazırlama alanına götürülür.

Hareketli set: hazırlanan set montaj hattının ilk istasyonuna teslime edilir ve

içerisindeki parçalar tükenene kadar ürünle beraber hat boyunca akar. Set ile ürün aynı kap içerisinde akabileceği gibi farklı bir kap içerisinde ürüne paralel bir Ģekilde de akabilir. Set arabaları ikinci tip hareketli sete örnektir.

Tam zamanında set hazırlama (JIT kitting): setlerin çekme sistemine göre talep

geldiğinde sadece kullanılacak miktarda oluĢturulması ve direk olarak kullanılacağı montaj istasyonuna gönderilmesidir. Genellikle set talebinin fazla değiĢken olmadığı durumlarda kullanılır (Bozer ve McGinnes, 1992).

5.2 Set ġeklinde Tedarik Sisteminin Sanayideki Durumu ve Firmalar