Savunma Sanayi Ürünlerinin Özellikleri

Savunma ürünlerinin en büyük özelliği, ürüne olan ihtiyacın ne zaman, nerede ve hangi koşullarda ortaya çıkacağının önceden bilinememesidir. Bu nedenle savunma ürünleri genellikle barış zamanında üretilirler ve herhangi bir

17 _{Savunma ve Havacılık Dergisi, No:101, Ankara, 2004,Mönch Türkiye Yayıncılık, s. 11} 18 _{TÜBİTAK, a.g.e., s. 12}

savaş veya kriz dönemi hâsıl olana kadar kullanılmazlar. Sadece bazı ürünler (örneğin uçak, gemi, tank, haberleşme sistemleri gibi) barış zamanında eğitim ve harbe hazırlığa yönelik olarak kullanılırlar.

Savunma ürünlerinin üretiminde, beklentilere cevap verebilmek için yüksek teknoloji, özel donanımlar ve yoğun Ar-Ge faaliyetleri kullanılır. Bu nedenle savunma ürünleri tasarım, geliştirme, üretim, test ve değerlendirme aşamalarında çok sayıda uzmanlaşmış işgücüne ihtiyaç duymakta ve yüksek maliyetli cihaz yatırımları gerektirmektedir.

Ürünler tasarım aşamasından başlayıp envantere girene kadar yoğun bir kalite denetimine tabidirler. Ürünün alımına esas teşkil eden sözleşme ve şartnamenin hükümleri ile bunlarda atıf yapılan standartlara uygun olması gereklidir Denetimler uluslar arası standartlarda gerçekleştirilmektedir. Bu standartlar MİL ve AQAP’dir. Türkiye’de AQAP belgesi alan kuruluşlar EK-l dedir.

Ürünler yüksek teknoloji ve yoğun Ar-Ge faaliyetleri içerdiği için oldukça fazla maliyetle elde edilirler ve üretimleri esnasında sürekli değişime uğrarlar, çoğu zaman ürün ilk planlandığından daha gelişmiş ve dinamikleştirilmiş şekilde sonuçlandırılır.

Ayrıca savunma ürünleri gizli ve emniyetli bir yapıya sahip olmaları, güvenilirlikleri ve standartları bakımından da ayrı birer özellik göstermektedir.

Savunma sanayi ürünleri, ana sistemden bileşene kadar uzanan çok çeşitli düzeylerde olabilmektedir.20Savunma sistemleri her birisi ayrı ayrı savunma sanayi ürünleri olan; algılayıcı sistemler (radar, sonar vb.), silah ve diğer karşı tedbir unsurları (top, füze, elektronik harp karıştırıcıları vb.), haberleşme sistemi, komuta kontrol sistemi taşıyıcı platformlar (tank, gemi, uçak vb.) gibi alt sistemlerin tümünün veya bir kısmının birleşmesinden oluşan karmaşık sistemlerdir.

Savunma sanayi ürünlerinin tasarım, geliştirme, test ve değerlendirme aşamalarında çok değişik disiplinlerde çok sayıda yetişmiş insan gücü (özellikle mühendislik işgücü) istihdam edilmesi ve yüksek maliyetli yatırım yapılması yanında, çalışmaların belli bir sistematik içinde sürdürülmesi ve her aşamada elde edilen sonuçların ayrıntılı olarak dokümante edilmesi de gerekmektir. Bu koşullar,

maliyetlerin yükselmesine ve çalışmaların müşterinin istekleri doğrultusunda ve onun mali desteği ile sürdürülmesine yol açmaktadır. Bazı projelerde maliyetler tek bir ülkenin karşılayacağı boyutları aşmakta, devletler ortak projelere yönelmektedir.

Geliştirme safhasının son aşamalarında ortaya çıkan ilk ürünler müşteri tarafından yoğun test ve değerlendirmelerden geçirilmektedir Test ve değerlendirmelerde ürünlerin ihtiyaca cevap verip vermediği, değişik senaryolarda ve çevre koşullarında beklenen performansı sağlayıp sağlayamayacağı araştırılmaktadır. Bu çalışmaların sonunda ürün özellikleri kesinleşmekte ve üretime geçilmektedir. Test ve değerlendirme, maliyetin yüksek olmasına etki eden faktörlerden birisidir.

Savunma sanayi ürünlerinin kullanım sürelerinin hayli uzun olduğu görülmektedir. Ürünün konsept aşamasından envantere girmesine kadar geçen süredeki maliyetlerin çok yüksek olması kullanıcı eğitimi, ürünü idame ettirecek bakım onarım altyapısı ve teknik kadroyu yeniden oluşturmanın zorlukları, savunma sanayi ürünlerinin kullanım sürelerinin uzun olmasını zorunlu kılmaktadır. Bunun sonucu olarak, yedek parça konusu önem kazanmakta ve bazı durumlarda 30 yılı aşabilen sürelerde temini gerekmektedir.

Yeni ürünlerin envantere girmesinin uzun süreler alması ve ürünün uzun süre kullanımda kalması, buna karşılık tehditlerin sürekli değişmesi ve teknolojik gelişmeler; üretim aşamasında ve envantere girdikten sonra ürünlerin belli aralıklar ile iyileştirilmesini (upgrade) gerekli kılmaktadır. Artık bir ürünün iyileştirilme yapılmaksızın uzun süre kullanılması devri kapanmıştır. Bu yöntem müşteriler açısından da daha maliyet etkin bir çözüm olmaktadır. F–16 uçakları buna güzel bir örnek oluşturmaktadır.

Savunma sanayi ürünlerinin teknik performans parametreleri ile üründe kullanılan malzemelerin özellikleri NATO’da Stanag’lara, ABD’de askeri şartnamelere ve askeri standartlara (MIL-STD), Türkiye’de ise savunma sanayi ürünlerinde kullanılabilecek malzemeleri tanımlayan muhtelif teknik şartnameler ve Türk Standartlarına dayandırılmaktadır.21 Savunma sistemlerine yönelik en

kapsamlı dokümanlar ABD askeri şartnameleri ve askeri standartlardır. ABD 2008 de 113 milyar dolar değerindeki dünyanın en büyük kara savaş programı test edilecektir. 22 Savunma sanayinde ürün standartları yeterli olmamakta, kalite yönetim sisteminin de standartlara uygunluğu aranmaktadır. Savunma sanayinde çalışan kuruluşların sahip olmaları gereken kalite yönetim sisteminin özellikleri NATO ülkelerinde AQAP’larda (Allied Quality Assurance Publications) tanımlanmıştır. Kuruluşların kalite yönetim sistemlerinin AOAP’lara uygunluğu, ülkelerin savunma konularıyla ilgili resmi kuruluşlarının ve Türkiye’de Milli Savunma Bakanlığı’nın yetkilendirildiği bir sertifikasyon sistemi ile belirlenmektedir.

Hangi ortamda ve koşulda ne kadar süreyle kullanılacak olursa olsun, ürün istenen performansı göstermeli ve en ufak bir aksaklığa yol açmamalıdır. Bu katı koşul, savunma sanayi ürünlerine, konsept aşamasından başlayarak tasarım, geliştirme, üretim, test, envantere alma, idame ettirme aşamalarında, diğer sanayi ürünlerine göre hayli farklı yaklaşımların uygulanmasını gerektirir.

Askeri bir ihtiyacın, askerin elinde çalışır üstün bir silaha dönüşmesi bilimsel bir süreçtir. Bu süreç, tehdit analizinden hareketle askeri ihtiyacın (need) belirlenmesiyle başlar. Daha sonra irdelenen ihtiyaçtan teknik olarak ürün istekleri (requirements) tanımlanır. İsteklerden hareketle ürün özellikleri (specifications- şartname) türetilir. Özelliklere hitap eden ürünler varsa alınır, yoksa tasarlanır, imal edilir, denenir, iyileştirilir ve envantere girer. Şartnamesi nihayetlendirilmiş bir ihtiyaç için yeni bir tasarım süreci başlar. Daha sonra da ürün ömrü boyunca bakım onarım modeli çerçevesinde desteklenir.

Şöyle ki; bir ülke silah ihtiyacını devamlı dış alım ile karşılıyorsa, iki durumla karşılaşır: Birincisi, kimse en yeni silahı satmadığından, dünyada hiçbir zaman lider olamaz. İkincisi, pahalı olan savunma gereçlerine harcadığı kaynak, kalıcı başka hiçbir etki olmadan heba olur. Geçmişte Türkiye her iki durumu da yaşamış, şimdi kurtulma gayreti içindedir. Öte yandan Rusya gibi, savunma maksadıyla ürettiği üstün teknolojileri, sivil sektöre aktarıp ticarileştiremezse, ekonomik çöküntüye girer.23

22 _{Kris OSBORN, “First Big Test For FCS”,Defense News, vol:22, no: 10, p. 1}

23 _{Faruk A.YARMAN, “Siyasi-Askeri Dünyamızın Küreselleşme-Bölgeselleşme-Millilik Çelişkisi}

Teknolojik gelişmeler sonucunda, ülkelerin askeri üstünlük kıyaslamasında, yüksek teknolojileri içeren savunma sanayi ürünlerini geliştirme ve üretme yeteneği ön plana çıkmıştır.