Sarraf Sakaoğlu Damadı Mardiros

Sakaoğlu damadı Mardiros birinci sınıf sarraflar arasında kayıtlı bulunmakta olup Valide Hanı’nda bulunan odasında işlemlerini yürütmektedir. 140 nolu defterde bu sarrafa ilişkin ilk kayıt 1842 yılı başlarındadır. Mübâya‘acı Tatos, Sakaoğlu Mardiros’da alacağı olan aslı 12.000 kuruş, güzeştesi 7.000 kuruş olmak üzere toplam 19.000 kuruş alacağından, poliçe maddesine göre borcu olan 9.800 kuruşun düşülerek kalanın tahsili için Bâb-ı Âli’ye bir arzuhal ile müracaat etmiştir. Konu sarraflar kâhyasına havale edilmiş, kâhya da tarafları yanına çağırarak durum tetkik edilmiştir. Görüşme sırasında Tatos’un 12.000 kuruş alacak iddiası sarraf nizamına aykırı bulunmasına karşın poliçeden dolayı 8.000 kuruş borcu tescil edilmiştir. Tatos’un ödeme konusundaki mağduriyeti sebebiyle tarafların rızasıyla borcun 5.000 kuruşluk kısmı indirilmiş, kalan 3.000 kuruşunun da altı ayda Sakaoğlu Mardiros’a ödenmesine karar verilmiştir. Durum 22.03.1842 tarihiyle Darphâne defterine kaydedilerek taraflara birer ilmühaber verilmiştir.¹⁰¹.

1842 yılının sonlarına doğru sarraf Sakaoğlu damadı Mardiros Bâb-ı Âli’ye verdiği arzuhal ve ekindeki pusula ile Kudüs Ferîki Tayyar Paşa’da 300.000 kuruş alacağı olduğunu iddia ederek alacağının tahsîli konusunda gerekli işlemlerin yapılmasını talep etmiştir. Bu husus Darphâne-i Âmire’ye havâle edilmiş ve burada Tayyar Paşa’nın kapukethüdası Sadri Bey ve diğer kapukethüdalarıyla kumpanya sarraflarından oluşan bir meclis sarraf Mardiros’u da çağırarak davayı görüşmüştür. Sarrafın elindeki belgeler değerlendirilerek sarraf Mardiros’un üç kıt’a tahvil gereğince 307.500 kuruş ve yaptığı bazı ödemelerin tutarı ile 60.000 kuruş güzeşte ilave edilip, Tayyar Paşa’nın yapmış olduğu 34.000 guruş ödeme düşüldüğünde Tayyar Paşa’dan güzeşte ile birlikte toplam 342.000 kuruş alacağı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu borcun ödenmesi hususu Tayyar Paşa’nın kapukethüdasına sorulduğunda; kendisine verilen yetki dâhilinde bu borcun karşılığında Aksaray’da Tayyar Paşa’ya ait olan konağı 500 kese akçe karşılığında verebileceğini ancak 60.000 kuruşluk güzeşteyi ödemeyeceğini ifade etmiştir. Ancak meclisde bulunanlar

101 B.O.A., a.d., v.34, h.4.

güzeştenin ödenmesinin nizamname gereği olduğunu ve ödenmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Davanın sonucunda; güzeştenin 15.000 kuruşu tenzil edilerek kalan 327.130 kuruşun 27.000 kuruşu peşin, 200.000 kuruşu için de zikredilen konak verilmiş, kalan 100.000 kuruşun ise üçer aylık iki taksitle toplam altı ayda ödenmesine karar verilmiştir. Dava sonucunda taraflara ilmühaberleri verilerek, konu 03.10.1842 tarihiyle Darphâne defterine kaydedilmiştir¹⁰².

Sakaoğlu damadı Mardiros ile Kudüs-ü Şerif Feriki Tayyar Paşa arasındaki 327.000 kuruşun ödenme şekline Tayyar Paşa itiraz ederek davanın tekrar görüşülmesini talep etmiştir. Darphâne-i Âmire’de kapukethüdası Sadri Bey, diğer kapukethüdaları, kumpanya sarrafları ve Tayyar Paşa’nın da katılımıyla bir araya gelen meclisde dava tekrar görüşülmüştür. Tayyar Paşa’nın itirazlarına binâen yapılan hesaplamalarda yine 325.150 kuruş borcu çıkmış olup, güzeşte itirazı da reddedilmiştir. Tayyar Paşa Aksaray’daki konağın borç karşılığı verildiği zaman taşrada olduğunu ancak şu anda döndüğünü ve Dersaadet’de ikamet edeceği başka bir yeri olmadığını söyleyerek konağını geri istemiştir. Sözkonusu konak, alacağına mahsûben sarraf Misak’a verilmiş, Tayyar Paşa’da sarraf Misak’a borçlanarak konağını geri almıştır. Daha önceki dava sonucunda verilen ilmühaberler iptal edilerek taraflara yeni ilmühaberleri verilmiş ve konu 04.01.1843 tarihiyle Darphâne defterine kaydedilmiştir103.

Sarraf Sakaoğlu Mardiros Bâb-ı Âli’ye sunduğu diğer bir arzuhali ile Uşak kazası hanedanından el-hac Mahmud Zuhuri Efendi’de bulunan güzeştesiyle beraber 36.071 kuruş alacağının tahsilini talep etmiştir. Konu fermân-ı âli ile Darphâne-i Âmire’ye havale edilerek tarafların hesapları incelenmiştir. İnceleme sonucunda; sarrafın güzeşte ile beraber 27.224 kuruş alacağı olduğu ortaya çıkmış, güzeştenin de 5.000 guruşu düşülerek alacak miktarı 22.500 kuruş olarak belirlenmiştir. Sakaoğlu Mardiros’un bu alacağı borcuna mukabil Ahmed Hulusi Efendi isimli kişiye havale edilmiştir. Davanın sonucu 17.03.1843 tarihiyle Darphâne defterine kaydolunup taraflara birer ilmühaber verilmiştir¹⁰⁴.

102 B.O.A., a.d., v.39, h.1.

103 B.O.A., a.d., v.40, h.7.

Medîne-i Münevvere Kadısı Mehmed Raşid Efendi Bâb-ı Âli’ye arzuhal vererek Sakaoğlu Damadı Mardiros’da oğulları Evanis ve Aleksan kefaletleriyle 136.000 kuruş alacağı olduğunu, talep etmesine rağmen bunu tahsil edemediğini ifâde ederek bu meblağın kefillerden tahsil edilmesini talep etmiştir. Dava fermân-ı âli ile Darphâne-i Âmire’ye havâle edilmiştir. Kapukethüdaları ve kumpanya sarraflarının da hazır bulunduğu meclise Sakaoğlu Mardiros ve kefilleri bulunan oğulları Evanis ve Aleksan’da çağrılmıştır. Mesele Mardiros’a sorulduğunda Mardiros borcunu kabul etmiştir. Ancak Mardiros kabul ettiği borcu kendisinin ve oğullarının nakden ödemeye durumları olmadığını ifade ederek Mısır Kadısı Mehmed Said Bey’de bulunan 126.950 kuruş alacağını havale etmeyi teklif etmiştir. Mehmed Raşid Efendi‘de bu teklifi kabul etmiştir. Kusur kalan 9.042 kuruşun Mardiros’un diğer alacaklarından tahsil edilmesine karar verilmiştir. Konu 29.06.1843 tarihiyle kaydedilerek taraflara ilmühaber verilmiştir¹⁰⁵.

Sakaoğlu Damadı sarrâf Mardiros ile Edincik Voyvodası sâbık Abdullah Ağa aralarındaki hesaplarının kontrolü ve hesapların görülmesi için Bâb-ı Âli’ye ayrı ayrı arzuhal vererek talepte bulunmuşlardır. Konu görüşülmek üzere Darphâne-i Âmire’ye havale edilmiş ve meselenin çözümü ile kapukethudâlarından Arif Zeki Efendi Hazretleri görevlendirilmiştir. Arif Zeki Efendi tarafları ve meclisde bulunması icab edenleri çağırarak konuyu tetkik etmiştir. Hesapların incelenmesi sonucunda; Sakaoğlu damadı Mardiros’un güzeşte ile beraber üç kıt’a tahvil karşılığı 220.000 kuruş alacağından Abdullah Ağa’nın teslimatı bulunan miktar, teslimat güzeştesi ve reddolunan 8.000 kuruşluk tahvil ile 1.500 kuruşluk şal bahası düşüldüğünde Mardiros’un 162.038,5 kuruş alacağı ortaya çıkmıştır. Bu miktarın 9.000 kuruşu Mardiros’un Masârıfât Muhâsebecisi Raşid Beyefendi Hazretlerine olan borcuna havale edilmiş ve kalan 153.038,5 kuruşun sarraf Sakaoğlu damadı Mardiros’un alacaklılarına dağıtılması karara bağlanmıştır. Dava sonucu 18.09.1843 tarihiyle Darphâne defterine kaydolunarak ilgililere birer ilmühaber verilmiştir¹⁰⁶.

Darphâne-i Âmire’den Meclis-i Vâlâ’ya gönderilen takrîre göre iflas eden Sakaoğlu damâdı Mardiros’un alacak ve borçlarını gösteren kayıt defteri sarraf

105 B.O.A., a.d., v.45, h.7. (v.46 ya devam ediyor)

loncası tarafından sarraf usul ve nizamlarına uygun bulunmamıştır. Hapse konulan Mardiros, bütün ısrarlara rağmen beyan ettiği defterden başka defterinin olmadığını bildirmiştir. Dava konusu olan şahsın hesaplarını tesviye ile görevli olan Ahmed Zeki Efendi de sarrafın borçlarına karşılık göstermiş olduğu 5-6 bin keselik mal varlığının, ancak 1.000 ya da 2.000 keselik bölümünün işe yarar durumda olduğunu ifade etmiştir. Alacaklılar Mardiros’un mal varlığını gizlemek amacıyla asıl defterini sakladığını, bu durumdan kendilerinin mağdur olduğunu, mağduriyetlerinin giderilmesi için defterin çıkarılmasını sağlamak amacıyla, Mardiros’un ortanca oğlu Aleksan ile yazıcısı ve kaynı Ohannes’in hapse konularak zorlanması gerektiğini talep etmişlerdir. Meclîs-i Vâlâ’dan ferman ile Darphâne-i Âmire’ye havale edilen arzuhalde belirtildiği üzere defterlerin saklanmış olmasının hem alacaklılar açısından bir mağduriyet oluşturduğu ve hem de bu durumun başkaları için kötü bir örnek teşkil etme tehlikesi göz önüne alınarak; Sakaoğlu’nun ortanca oğlu Aleksan ile yazıcısı ve kaynı olan Ohannes’in derhal hapse konulması, eğer bu uygulama bir sonuç vermez ise; sarraf nizamı gereğince Sakaoğlu damadı Mardiros ve oğulları ile karısının üzerinde ne kadar mal ve emlakı var ise el konulup lonca ustaları tarafından satılıp, alacaklılara dağıtılması irâde-i seniyye gereği olduğu Meclis-i Vâlâ tarafından haber verilmiştir. Sakaoğlu damadı Mardiros kendisinden istenen defterleri çıkarmamış olduğundan ilgililerin Bab-ı Seraskeri’de hapsi için buyruldu çıkarıldığı mazbata ile Darphâne-i Âmire’ye haber verilmiştir. Konu 09.10.1843 tarihiyle Darphâne defterine kaydedilmiştir¹⁰⁷.

İflas eden Sakaoğlu damadı Mardiros’un alacaklarını tahsil ederek borçlarını ödeme şekliyle hesaplarının tesviyesi görevi Ahmed Zeki Efendi’ye verilmiştir. Mardiros’un hesaplarının tesviyesi sırasında meclis kararınca alacaklılara alacaklarının yarısının verilmesi uygun görülmüştür. Ahmed Zeki Efendi tarafından şimdiye kadar tesviye olunan üç kalem ödemenin kimlere ve ne miktarlarda yapıldığına dâir kayıtları hâvi bir kıt’a mühürlü pusula sunulmuştur. Bu pusula gereğince ödeme yapılanlara Darphâne-i Âmire tarafından ilmühaberleri verileceği

107 B.O.A., a.d., v.47, h.7.

bildirilmektedir. Sözkonusu hususla ilgili olarak yapılan hesap dökümleri 28.12.1843 tarihiyle aşağıda yeralmaktadır¹⁰⁸.

Tablo 7: Sarraf Sakaoğlu (Damadı) Mardiros’un Borç- Alacak Dökümü Borçlu ve Alacaklı Olduğu Kişiler ve Sair

Karşılıklar Alacak Tutarı (Kuruş) Ödenen Tutar (Kuruş)

Ber-mûceb-i ilmühaber deyni 179.278,5

Teslimât ilâ 12.C.1259 40.000

Altun kutu bahâsı 1.200

Mevâli-i ‘ızâmdan faziletlü el-hâc Raşid Efendi Hazretlerinin matlûbuna

80.000

Mevâli-i ‘ızâmdan faziletlü Mehmed Bahaiddün Efendi Hazretlerinin matlûbuna

29.934

Mektûbî-i Mâliye Hulefâsından Mustafa Efendi ve hemşîresi Emine Hanım matlûblarına

15.778,5

Kuzzâtdan Halim Efendi’nin matlûbuna 7.750 Pirlepeli-zâde müderrisînden Rauf Efendi’nin ve Şefik

Efendi’nin matlûblarına ^4.616

179.278,5

Edincik Voyvodası sâbık Abdullah Ağa’nın ber-mûceb-i ilmühaber deyni

153.038,5 Rikâb-ı Şâhâne Kapucubaşılarından sa‘âdetlü Ahmed

Efendi ve teb‘ası Mustafa Ağa matlûblarına

37.000

Dergâh-ı ‘Âlî Kapucubaşılarından El-Hâc Salih Ağa ve Hâcı Sabit Ağa yetimlerinin matlûblarına

20.000

Pirlepeli-zâde müderrisînden Rauf Efendi’nin ve Şefik Efendi’nin matlûblarına

76.038,5

Müderrisînden Kenânî-zâde Aziz Efendi’nin matlûbuna 10.000 153.038 Sahakoğlu Magos zimmînin deyni 35.500

Hâlik sarrâf Abraham’ın zevcesi Meryem

Nasraniyyenin matlûbuna ^14.000

108 B.O.A., a.d., v.49, h.7.

Râhib Karabet’in matlûbuna 14.000 Pengân’lı sarrâf uşağı Artin zimmînin matlûbuna 7.500 35.500

Yekün 326.617 326.617

Sarraf Mardiros’un Bayındır Kazâsı Voyvodası sâbık Dergâh-ı ‘Âlî Kapucubaşılarından İbrahim Edhem Ağa’da yapılan ödemelerden sonra kalan 138.078,5 kuruşluk alacağının 80.000 kuruşunun Mardiros’un borcuna binâ’en mevâli-i ‘ızâmdan El-Hâc Raşid Efendi Hazretlerine havale olduğuna dair hüküm verilmiş ve durum 28.12.1843 tarihiyle Darphâne defterine kaydedilmiştir¹⁰⁹.

Bolu müşirine gönderilen emirnâme-i sâmide; Sakaoğlu damadı Mardiros’un Boyabad kazası Ayanı sabık Genç Mehmed Ağa-zâde Mehmed Emin Bey’de 387.000 kuruş ve güzeştesi olan 232.000 kuruş ile Mehmed Emin Bey’in uhdesinde bulunan çiftlik, bağ, bahçe ve sâir mallarının hüccet-i şer’iyye ile rehin karşılığı olan 105.000 kuruş ve işlemiş olan güzeştesi 42.000 kuruş olmak üzere toplam 767.246 kuruş alacağının bulunduğu bildirilerek, bu meblağın tahsil edilerek Darphâne-i Âmire’ye gönderilmesi istenmiştir. Emirnâme-i samîye cevaben gelen tahrirât ve mazbatada ise; Mehmed Emin Bey’in bundan önce kaza müdürlüğü sırasında 1842 (1258) senesi vergi ve a’şar bedelinden 85.000 kuruşu kendi işlerine sarfetmiş olduğundan Sinop’ta hapsedilmiş olduğu, rehin dışında bulunan 8–10 bin kuruşluk malının borçlarını ödemek amacıyla satılmasının irâde-i seniyyeye bağlı olduğu belirtilmiştir. Sarraf Sakaoğlu damadı Mardiros’un ise 4.000 keseden fazla borcuna karşılık bu çeşit alacaklarını göstermiş olduğu ancak tahsil edilemediğinden dolayı alacaklılar tarafından taciz edildiği, bir süreden beri hapsolunmasının ödeme yapmasına fayda sağlamadığının görülmüş olduğu, alacaklarının tahsiliyle borçlarının ödenmesi lazım geldiği bildirilmiştir. Mehmed Emin Efendi’ye ise borçlarından kurtulmasının ancak emlak ve diğer mallarının satışına bağlı olduğu bildirilmiştir. Bolu müşirinden satışına irade-i seniyye ile karar verilen rehindeki çiftliğin ve demirbaşlarının değerlerinin belirlenmesi ve Darphâne-i Âmire’ye bildirilmesi istenmiştir. Söz konusu husus Darphâne defterine kaydolumuştur¹¹⁰.

İflas eden Sakaoğlu damadı Mardiros’un hesaplarını tesviye etmekle görevli Ahmet Zeki Efendi tarafından, Darphâne-i Âmire’ye sunulan aşağıda defterli bir kıt’a takrîrde adı geçen sarrafın alacaklarının tahsil edilip borçlu olduğu kişilere

109 B.O.A., a.d., v.49, h.9.

verilmesi işlemleri sırasında çeşitli tarihlerde yapılan ödemelerin tutarının 64.630 guruş olduğu bildirilmiştir. Durum Darphâne-i Âmire defterlerine kaydolunarak taraflara ilmühaber verilmiştir. Zikredilen defterde yeralan kayıtlar aşağıda tablo olarak yeralmaktadır¹¹¹.

Tablo 8: Sarraf Sakaoğlu (Damadı) Mardiros’un Borç ve Alacakları

Tahsil ve Ödeme Kalemleri Dökümü

Tahsilât (Kuruş)

Ödenen Tutar (Kuruş) Mahyacı Hacı Hüseyin Ağa’dan Fî 5.C.1259 1.500

Dergâh-ı ‘Âli Kapucubaşılarından Edhem Ağa’dan Fî 12.C.1259

10.000

Kuzzâtdan Halim Efendi’ye virilen 10.Receb. Sene 1259 1.000 Gaznevî Mahmud Efendi vakfîçün Baha Efendi

Hazretlerine virilen Fî minh ^1.100

Kuzzâtdan Abdullah Efendi’ye virilen Fî minh 2.650 Mehmed Bey yetimlerine virilen Fî 10.Ş Sene minh 1.150 Hacı Raşid Efendi Hazretlerine virilen Fî minh 2.500 Müderrisînden Aziz Efendi’ye virilen Fî 17.Ş Sene minh 1.000 Rikâb-ı Hümâyûn Kapucubaşılarından Ahmed Efendi’ye

virilen Fî minh

1.000

Mûmâ-ileyh Hacı Raşid Efendi Hazretlerine virilen Fi 5

Ra. Sene minh ^1.100

Toplam 11.500 11.500

Cerîde Muhâsebecisi sa‘âdetlü ‘atûfetlü Halid Efendi Hazretlerinin deyni

4.000

Mektûbî-i Mâliye künyesinden Mustafa Efendi’nin matlûbuna havâle virilmiş idüği Fî 1259.C.22

4.000

Mahyacı Hacı Hüseyin Ağa’nın deyni 1.500 Müderrisînden Aziz Efendi matlûbuna havâle virilmiş

idüği fi 1259.C.22

1.500

Ketebeden Abdurrahman Efendi’nin Deyni 400 Mûmâ-ileyh Aziz Efendi’nin matlûbuna havâle virilmiş

idüği Fî 13 Ramazan Sene minh ⁴⁰⁰

111 B.O.A., a.d., v.50, h.4.

Tahsil ve Ödeme Kalemleri Dökümü Tahsilât (Kuruş) Ödenen Tutar (Kuruş) Sadr-ı Anadolu Devletlü Raif Bey Efendi Hazretlerinin

deyni

3.950

Bu dahi Aziz Efendi’nin matlûbuna havâle virilmiş idüği Fî.26 Ş Sene minh

3.950

Kasablar Müdîri sa‘âdetlü Hacı Hüsam Efendi’nin deyni 3.520 Efendi-i mûmâ-ileyhin kâtibi Rauf Efendi’nin matlûbuna

havâle virilmiş idüği Fî 21.L Sene minh

3.520

Anadolu Defterdârı Devletlü Atıf Bey Efendi Hazretlerinin deyni

2.500

Ketebeden mûmâ-ileyh Mustafa Efendi’nin matlûbuna havâle virilmiş idüği Fî 15.Ca Sene minh

2.500

Sa‘âdetlü Agah Efendi’nin deyni 1.000

Bu dahi Mustafa Efendi’nin matlûbuna havâle virilmiş

idüği Fî 15 R Sene minh ^1.000

Çerkeşli müteveffî Mehmed Efendi’nin kerîmesi Zeyneb Hanım ile Sadık Efendi yedlerinde rehîn olan pırlantalı kutu bahâsı

20.260

Hanım-ı mûmâ-ileyhâ ile efendi-i mûmâ-ileyhin bu mikdâr matlûblarına mukâbil kutu-i mezkûr meclîs ma‘rifetiyle virilmiş idüği Fî 5.C. Sene minh

20.260

Fürûht olunmak üzre kuyumcu Malekon zimmîde olan

altun ve sîm kâblı üç çend tabanca bahâsı ^8.500 Bu mikdâr bahâ ile kuyumcu-i mersûma virilmiş idüği Fî

12.C. Sene minh ^8.500

Abdullah Ağa’dan alınan şalın bahâsı 1.500

Kapuçukâdârı Mehmed Bey’in matlûbuna havâle virilmiş idüği Fî 28 Receb. Sene minh

1.500

Kınalıada’da. vâkı’arsa mu‘accelesi 6.000 Yazıcıoğlu sarrâf Ohannes’in matlûbuna havâle virilmiş

idüği Fî 28.Receb Sene minh

6.000

Toplam 64.630 64.630

İflas eden Sakaoğlu damadı Mardiros’un hesaplarını tesviye ile görevli olan Arif Zeki Efendi tarafından Darphâne-i Âmire defterlerine kaydolunmak üzere,

Darphâne-i Âmire’ye takdîm edilen takrîrde; Sakaoğlu damadı Mardiros’un Alemdağı’nda sahip olduğu müştemilatı olan tarlası ile birlikte bir bâb hanesi alacaklılarının huzurunda müzayede ile satışa çıkarılmıştır. Müzayedede söz konusu haneyi 30.000 guruş muaccele ile sarraf Sakaoğlu damadı Mardiros’un borçlu olduğu Davidoğlu Oseb almıştır. Bu takrîre binâ’en durum 23.01.1844 tarihiyle Darphâne defterine kaydolunarak taraflara konu ile ilgili birer ilmühaber verilmiştir¹¹².