• Sonuç bulunamadı

57 AB'de yasama sürecinde yer alanlar, ABD'deki muadillerinin uzun yıllardır yaptığı gibi, bir karar vermeden önce teknik, ekonomik ve yasal konular hakkında kapsamlı bilgi edinmek için endüstri temsilcilerine, derneklere, STK'lara, hukuk ve lobicilik firmalarına giderek daha fazla yönelmektedirler.133

OECD’nin ifade ettiği demokratik bir hükümet sisteminin dayandığı birkaç siyasi meşruiyet ilkesi tekrar hatırlanacak olursa, lobicilik, faydalı yönleriyle ele alındığında vatandaşlar arasında belirli derecede politik eşitlik sağlayabilir; her kesimin sesini hükümete duyurmasına katkı sunabilir; hükümetin hesap verebilirliğini artırabilir;

hükümettekilerin, vatandaşların ihtiyaçlarına dikkat etmelerine yardımcı olabilir;

hükümetin şeffaflığına katkıda bulunabilir; vatandaşların, seslerini duyurmak için yönetime yeterince katılma fırsatı verebilir. Ancak bunları yaparken bir sonraki bölümde ele alınacak sakıncalı yönlerin bertaraf edilmesi, bunun için de tüm AB kurumlarını bağlayıcı lobicilik kurallarının uygulanması gerekmektedir. Aksi halde daha önce belirtildiği gibi eğer bir vatandaş sınıfı diğerlerinden daha güçlü ve etkiliyse, o zaman demokratik sistem tehlikeye girecektir, AB kurumlarının da meşruiyeti kaybolacaktır.

58 ise istenmeyecek sonuçlar doğabilir. Buna ilişkin olarak, aşağıda lobiciliğin sakıncalı yönleri tartışılmaya çalışılmaktadır.

‘Lobicilerin kendi çıkarlarını düşünmeleri’ lobiciliğin ilk sakıncalı yönü olarak sayılabilir. Lobiciliğin tamamen faydalı amaçlar için kullanılacağına inanmak tüm sistemlerin arzuladığı bir yapı olurdu ancak, lobicilik, bazı kesimler için haksız avantajlara yol açabilir. Kapalı kapılar ardında görüşmeler yapıldığında kamu menfaatleri risk altına girebilir. Bu sebeple lobicilik demokrasinin gelişimi için oldukça olumlu karşılansa da kimi durumlarda olumsuz etkilerinin olabileceği aşikârdır. İşte bu sebeple lobiciliğin yeni geliştiği toplumlarda olumsuz olarak karşılanmasının ardında lobicilerin kamu yararı yerine kendi (özellikle ekonomik) çıkarlarını düşünmelerinin payı büyüktür. Birçok büyük firmanın Washington’da ya da Brüksel’de yüksek bütçeli lobi faaliyetleri yatırımı yapmaları lobiciliğin olumsuz olduğu yönündeki fikirleri beslemektedir.134

134 OpenSecrets.org'a göre, ABD’de lobicilik konusunda en çok hangi sektörlerin harcama yaptığını gösteren veriler Senato Kamu Kayıtları Ofisi tarafından kaydedilmiştir. 2018 için ilk 10 endüstri ve bu endüstrilerin harcadığı rakamlar ABD’de lobiciliğin ne kadar büyük bir sektör olduğunu göstermektedir. Lobiciliğe bunca bütçe ayrılması, karşılığında bu sektörlerin elde ettikleri karları düşündürmekte ve lobiciliğe karşı olumsuz görüşlerin artmasına vesile olmaktadır. 2018 için ilk 10 endüstri ve bu endüstrilerin harcadığı rakamlar şu şekildedir: İlaç/Sağlık Ürünleri - 282.7 milyon dolar/

Sigorta – 157,9 milyon dolar/ Elektronik Ekipmanlar – 146.8 milyon dolar/ İş Dünyası Dernekleri – 142 milyon dolar/ Petrol ve Gaz – 125,3 milyon dolar/ Elektrik Hizmetleri – 122,2 milyon dolar/ Gayrimenkul – 117,9 milyon dolar/ Hastaneler/ Hemşirelik Evleri – 101,5 milyon dolar/ Menkul Değerler ve Yatırım – 98,8 milyon dolar/ Üretim ve

59 Özellikle geçmişte yaşanan bazı kötü hatıralar AB’de de lobicilik konusunda herkesin şüpheci yaklaşımlarına hedef olmaya devam etmektedir. Parlamenterlerin lobici gibi görünen gazetecilerden tasarruf tasarısının değiştirilmesi için nakit para kabul ettiklerinin görülmesi135; Avrupa Komisyonu’na sanayi lobicilerinden kimi kişilerin uzman olarak görevlendirilmesi ve bu kişilerin politikaları içeriden şekillendirmesi136 ve tütün lobicilerinden rüşvet talep ettiğinin iddia edildiği “Dalligate” skandalı137 gibi örnekler diğer AB kurumlarının yanısıra AP’nin de lobicilik denildiğinde şüpheyle yaklaşılan bir kurum olmasına sebebiyet vermektedir.

‘Yasama organını yanıltma ihtimali’ lobiciliğin ikinci sakıncalı yönü olarak sayılabilir. Günün sonunda bir yasa tasarısı ile ilgilenen tüm kuruluşlar ve örgütler aynı anda memnun edilemeyecektir. Bu durum lobicilik çalışmalarının bir gruba hizmet ederken diğer grupları görmezden gelebileceği, onların tepkisini çekeceği fikrini ön plana çıkarmaktadır.138 Kimi durumlarda ise bir ülke içinde lobi çalışmalarıyla bir grup kendi çıkarlarını kamu yararına gibi gösterip yasama organını yanıltabilmekte veya milli

Dağıtım – 95,8 milyon dolar. Bkz. https://www.opensecrets.org/lobby/top.php?

indexType=i&showYear=2018. Erişim Tarihi: 14.07.2019.

134 Bkz. Library of the European Parliament, 2013.

135 “Ex-Austrian MEP Imprisoned in Lobbying Scandal”, EurActiv.com, 15 January 2013.

136 ALTER-EU, “Bursting the Brussels Bubble”, 2018, https://tr.scribd.com/document/

31100824/Bursting-the-Brussels-Bubble. Erişim Tarihi: 06.08.2019, 2010, s.114-122.

137 Peter Spiegel, “Dalli and the Bribery Scandal that won’t go Away”, Financial Times, 30 April 2013.

138 Markus Ürek ve Nejat Doğan, 2011, s.11.

60 kaynakların yanlış bir şekilde kullanılmasına neden olabilmektedir.139 Bu sebeple lobicilik faaliyetlerinin sınırlanması amacıyla değil ancak kurallarının belirlenmesi ve muhtemel haksızlıklara sebebiyet verilmemesi amacıyla düzenleme altına alınması önemlidir. Düzenlemelerin yapıldığı ABD gibi ülkelerde lobi kültürünün yerleşmiş olması ne kadar doğal ise, lobiciliğin yeni benimsenmeye başladığı ve de üstelik herhangi bir düzenleme ile kontrol altına alınmadığı ülkelerde olumsuz karşılanması da doğaldır.

‘Tüm kesimler için eşit temsil sağlamaması’ lobiciliğin üçüncü sakıncalı yönü olarak ele alınacaktır. AB’de lobicilik konusunda tüm AB kurumlarını bağlayıcı bir düzenleme henüz bulunmamaktadır. Bu noktada lobicilik faaliyetinin yukarıda bahsedilen demokrasi açığı sorununa çözüm ararken farklı sorunlar oluşturup oluşturmadığı önemli bir tartışma konusudur. Lobicilik demokrasi açığının kapatılmasını mümkün kılarken, eşit temsil konusunda yeni sorunlar oluşturduğu şüphelerini doğurmaktadır. Öyle ki, lobi faaliyetlerinin tamamıyla verimli faaliyetler olduğunu söylemek mümkün değildir. Avrupa’da, kamuoyu politik kararların genel Avrupa çıkarını değil de özel çıkarların etkisini yansıttığına dair şüpheyi hep taşır.140 Bu şüphe Avrupa'nın politika belirleme süreçlerinde sahtekârlık ve yolsuzluk iddialarını hep ön plana çıkarmıştır. Ayrıca, lobicilik kimileri için haksız bir avantaj sağlayabilir.141 İş dünyası, vatandaş örgütlerinin sahip olmadığı örgütsel kapasiteye, finansal

139 A.g.e., s.11.

140 Örnek olarak bkz. EURACTIV haber, https://www.euractiv.com/section/public-affairs/news/eu-transparency-talks-to-resume-next-month/. Erişim Tarihi: 06.08.2019.

141 Alex Warleigh ve Jenny Fairbrass, Influence and Interests in the European Union: The New Politics of Persuasion and Advocacy, Londra, Europa Publications, 2002, s.2.

61 kaynaklara ve teknik uzmanlığa sahiptir142 ve de bu durum demokrasiye ters düşmektedir. Dolayısıyla bazıları, AB lobicilerinin Avrupa'nın demokratik açığını hafifleten karşılıklı yarar sağlayan bir bilgi alışverişi sürdürdüğünü düşünürken, diğerleri lobiciliği AB yönetiminin demokrasisine ve meşruluğuna zarar verdiği şeklinde eleştirmektedir.143 Lobiciliğin faydalarına bakarken bazı grupların büyüklükleri ve kaynaklarının genişliği sebebiyle AB kurumları tarafından diğerlerine nazaran daha fazla dikkate alınması riskini yok etmek gerekir. Lobicilik faaliyetleri ile ilgili şeffaflık ve ne kadar harcama yapıldığı konuları ve de zorunlu bir davranış kurallarının olması gerekliliği bu sebeple üzerinde çok durulan konulardır.

‘Sakıncalı lobicilik yöntemlerinin her ülkede yasaklanmamış olması’ lobiciliğin dördüncü sakıncalı yönü olarak ele alınacaktır. Lobicilikte kullanılması sakıncalı teknikler arasında tehdit ve rüşvet sayılmaktadır.144 Lobicilik herkes tarafından bilinen kanunlar kapsamında sürdürüldüğünde fayda sağlamakta, kamuoyu ve devlet görevlileri açısından gizli yürütüldüğünde tehlikeli olmaktadır.145 Bu sakıncalı yöntemler halkın ve tüm kesimlerin temsil edilmesi amacına hizmet etmemekte, sadece belirli bir kesimin faydasına bir hareket olarak yerini almaktadır. Tüm bu kötü örnekler, tarihi dünyada eskilere dayansa da lobiciliğin kuşkuyla bakılan bir faaliyet olarak kalmasına sebep olmuştur. Rüşvet gibi yasal olmayan yollarla yardım sağlama, dostlukları satın alma, el altından kampanyaların seyrini değiştirme gibi lobi teknikleri bu olumsuz görüşün yaygınlaşmasına sebep olmaktadır.

142 Bkz. David Coen, 1998, s.75-100.

143 Bkz. Henry Hauser, 2011, s.680-692.

144 Detay için bkz. Müjde Ker Dincer, 1999, s.162-165.

145 A.g.e., s.162; Ayrıca bkz. Coşkun Can Aktan, Temiz Toplum ve Temiz Siyaset, T.

Yayınları, İstanbul, 1994, s.25.

62 Bu çalışma kapsamında, AB çapında düzenleme altına alınacak kurallar çerçevesinde lobiciliğin AB demokrasisinin gelişimi için önemli olduğuna kanaat getirilmektedir. Lobicilerin sayıları, kiminle ne zaman hangi konuda görüştükleri, yaptıkları harcamalar, amaçları gibi konuların kayıt altına alınması ve belirlenen etik kuralları çerçevesinde uygunluğunun denetlenmesi lobiciliğin demokrasinin gelişimi için olumlu yönlerini olumsuz yönlerine göre daha ağır basar hale getirecektir. Ancak bunun için AB düzeyinde AB kurumlarını bağlayıcı kuralların netleşmesi önemli görülmektedir.

Bu sebeple de lobi mevzuatı oluşturulması konusunun siyasi gündeme getirilmesi için OECD tarafından AB özelinde değil ancak dünya çapında bir baskı uygulanmaktadır.146 Demokratik sistemlerin çoğu bu mevzuatı oluşturmuş ve ülkelerinde uygulamaya koymuştur. Lobiciliğin sakıncalı yönlerinin en aza indirilmesi için AB düzeyinde de tüm AB kurumlarını bağlayıcı bir düzenleme şarttır. Aksi halde AB özelinde bazı hususlarda şüphelerin toplum gözünde sıfırlanması oldukça zor olacaktır. Öncelikle AB’nin lobi faaliyetlerinden olumlu etkilendiği kadar, olumsuz da etkilendiğine dair bir görüş akıllarda yer alacaktır. Lobi faaliyetleri karar alma sürecinde merkezi bir rol oynuyor ise bu sürecin tamamiyle lobilerin eline geçmesinin demokrasiyi sekteye uğratması hakkında soru işaretleri toplumu rahatsız edebilecektir.

AB kurumlarının günümüz itibariyle lobi faaliyetlerine maruz kaldığı ve de bu faaliyetlerden beslendiği bilinmektedir. Ancak bu durum yine toplum nezdinde AB kurumlarının lobiler tarafından yanlış yönlendirilme ve bilgilendirilmesine yol açarsa kural koyucuların toplumu yanlış kurallarla yönetmesi şüphesi ve korkusu ile karşılaşılabilir. Ayrıca lobilerin hepsinin eşit seviyede AB karar alma sürecine erişim sağlayamaması özellikle ekonomik açıdan güçlü lobilerin diğerlerine nazaran daha

146 Bkz. http://www.oecd.org/gov/ethics/lobbying.htm. Erişim Tarihi: 06.08.2019.

63 güçlü lobi faaliyetinde bulunabilmesinin önüne geçilebilme şüphesi de sivil toplumun AB kurumlarına erişebilmesi konusunda cesaretlerini kırabilir. Nitekim Mark Aspinwall147 AB politikalarının iyi kaynaklara sahip az sayıdaki çıkar grubu tarafından, kamu yararını savunan ancak eşdeğerde iyi kaynağa sahip olmayan diğer çıkar gruplarının seslerinin duyulmaması pahasına, belirlendiğini söylemektedir. Aspinwall’a göre, başka bir deyişle, AB yerel seviyede en güçlü çıkarları korumaktadır. Lobiciliğin adil bir şekilde tüm çıkarları korumamak üzerine kurgulanması sakıncalı yönlerini kimilerinin gözünde artırmaktadır. Lobicilik faaliyetlerini kural altına alacak yeterince şeffaf ve tüm AB kurumları için zorunlu bir kayıt sisteminin olmaması tüm bu soru işaretlerinin giderilememesinin en önemli nedeni olarak görülmektedir.