Süreğen Hastalık Yönetiminde Ergoterapinin Rolü

Bondoc ve Siebert (11) ergoterapistlerin rolünü; “Önleme, yaşam biçimi düzenlemesi, süreğen hastalığı olan kişiler için fiziksel ve psikososyal rehabilitasyonda beceri sahibi sağlık profesyonelleridir. Ergoterapistler, kişilerin üretici ve anlamlı günlük yaşam aktivitelerine katılımını kolaylaştırmaya odaklanır.

Bunu, hizmet alan kişiler ile aktif işbirliği, kendine özgü değerlendirme ve müdahalelerle yaparlar. Kişinin yetenekleri, çevrenin özellikleri, kişi için önemli olan aktivitenin özel taleplerini dikkate alarak, kişinin hayatını dolu dolu yaşamasını desteklerler’ ifadeleri ile tanımlamışlardır. Huet ve Innes (55) ergoterapistin rolünün, fon modeli (özel ya da kamu), sağlık hizmeti ortamı (kişi ya da toplum temelli) ve program tiplerine (yatarak ya da ayaktan) göre değişeceğini ancak öncelikli olarak kişilerin günlük aktivitelerine katılmalarını içerdiğini ifade etmiştir.

DSÖ ve Avusturalya Sağlık ve Sosyal Yardım Enstitüsü süreğen hastalıkların başlangıcı ve yönetiminde kişilerin aktiviteleri ve uğraşılarının dahil edileceğini belirtmişlerdir (11). World Federation of Occupational Therapists (WFOT) göre (2011), aktiviteler yoluyla sağlık ve iyilik halinin artırılmasına odaklanan Ergoterapi, süreğen hastalıkların giderek büyüyen yükünü hafifletmede benzersiz bir pozisyondadır. White ve ark. süreğen hastalıklarda aktivite temelli uygulamanın desteklenmesi için hastalık, sağlık ve insan aktivitesi (oküpasyon) arasındaki ilişkinin derinlemesine anlaşılması gerektiğini vurgulamışlardır (9). Benzer biçimde, O’Toole ve ark. (50) ergoterapinin; kişilerin, süreğen hastalık yönetim stratejilerini, günlük rutinleri içine yerleştirmelerine yardımcı olduğunu ve fonksiyonun sürdürülmesi için aktivitenin içinde olmayı kolaylaştırdığını ifade etmişlerdir.

Bondoc ve Siebert (11) belirli durumun seyri ve doğasına bağlı olarak, süreğen hastalığı olan kişiler için ergoterapinin aşağıdaki hedefleri içerebileceğini belirtmişlerdir:

 Mevcut yeteneklerin sürdürülmesi için kişinin süreğen hastalığıyla ilgili semptom ya da problemlere değinmek

 Süreğen hastalıkla ilişkili yorgunluğu azaltmak ve fiziksel taleplerle baş edebilmek için, günlük aktiviteler içinde enerji koruma ve aktivite uyumlandırma tekniklerini birleştirecek stratejiler geliştirmek

 Sağlık yönetim görevlerini etkin biçimde uygulayabilmek için uyarlamaları kişiselleştirmek

 Rutinin bir parçası olması için sağlık yönetim görevlerini öğrenmek ve mevcut alışkanlıkları ile birleştirmek

 Hastalıkla ilgili semptomlarla, yorgunlukla ya da ağrı ile baş etme ve yönetme; stresi azaltmak için teknikleri öğretmek ve göstermek

 Yapılabilen aktivitelerin sürdürülmesi, değişen becerilere uyum için çevre ya da görevin uyumlandırılması

 Fiziksel ve psikososyal sağlık ve zindeliği desteklemek için baş etme stratejileri hazırlama, alışkanlıkları, rutinleri ve yaşam biçimi uyarlamalarını geliştirmek.

Ergoterapi ve Öz-yönetim

Öz-yönetim, süreğen bir durumla yaşamanın doğasında olan yaşam biçimi değişimi, fiziksel ve psikososyal sonuçları, tedavi ve semptomları yönetmek için, kişinin yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Yani, öz-yönetim, durum tarafından yönetiliyor olmak yerine, kişinin koşulu yönetmesi ve yaşamının sorumluluğunu almasıdır. Etkili bir öz-yönetim, kişinin durumunu, bilişsel ve davranışsal etkilerini izleme yeteneğini ve tatmin edici bir yaşam kalitesini devam ettirmek için gerekli duygusal cevapları kapsar.

Süreğen hastalığı olan kişiler, rolü öz-yönetim desteği sağlamak olan sağlık çalışanları ile işbirliği içinde çalışır. Ergoterapinin kişi-merkezli doğası, öz-yönetimi desteklemek için idealdir. Ergoterapi hem yeni tanı almış hem de yıllardır devam eden hastalığı olan kişilerde, hastalık yönetmede karşılaşılan zorlanmayı ve aynı

zamanda günlük yaşamı yönetmeyi destekler. Yeteneklerin sürdürülmesi, sağlık ve iyilik halinin sağlanması ve en üst düzeyde ve yeterli fonksiyon elde edilmesi, uygulayıcısı ile kişi arasında bir işbirliği sürecidir (11).

Süreğen hastalıkla yaşamak fiziksel yeteneklerin değişimine neden olabilir.

Ergoterapistler, kişi için anlamlı aktivitelerin taleplerini analiz eder ve aktiviteler ve çevre tarafından dayatılan zorluklar ile yetenekler arasındaki uygunluğu değerlendirir. Ev, okul, iş gibi belirli çevrede çalışmayı kolaylaştırmanın, güvenliği artırmanın, aktivitelerin basitleştirilmesinin, ağrının önlenmesi ya da azaltılmasının ve enerji korumasının nasıl yapılacağı konularında tavsiyeler verebilir (11).

Süreğen hastalık yönetimi, belirli sağlık yönetim görevlerini öğrenmeyi içerir.

Bu görevler, kilo ya da kan basıncının düzenli takibi, özel gereklilikler ya da sınırlamalara göre yiyecek hazırlamayı, kan şekeri izlemeyi, oral, enjekte ya da inhale ilaçların alınmasını ya da fiziksel aktiviteyi artırmayı içerebilir. Bu görevleri öğretmek ve göstermek yeterli değildir. Etkili olması için bu görevler tutarlı biçimde ve alışkanlıkla uygulanmalı, mevcut rutinler ile bütünleştirilmelidir. Ergoterapistler, kişilere sağlık yönetim görevlerinin günlük rutinleri ile bütünleştirilmesinde yardım eder ve gerekli durumlarda, görev taleplerini basitleştirmek için adaptasyonlar yapar.

Ergoterapistler, mevcut rutin ve paternler ile uyumlu yaşam biçimi yönetimi konusunda donanımlıdırlar, böylelikle değişim daha az yıkıcı hissedilir ve kişinin yaşamı ile daha başarılı bütünleştirilebilir (11).

Ergoterapistler, öfke ve depresyon, gelecekle ilgili belirsizlik duyguları, aile ve arkadaşlarla ilişkilerde değişimler gibi kronik hastalıkla yaşamakla ilişkili duygusal zorlanmaları anlarlar. İyilik halinin, semptom kontrolü ya da günlük görevleri yönetmekten fazlası olduğunu ve kişi için anlamlı olan şeye odaklanırlar.

Ergoterapistler, kişilere ve onlar için önemli olan diğerlerine, kişilerin önemli ilişkilerini, sorumluluklarını sürdürmek için, kendi bakımlarının sorumluluğunu üstlenmeleri için müdahale ederler. Böylelikle kişilerin durumlarının ilerleyişi ve etkileri kontrol edilebilir. Ergoterapi, kişilerin anlamlı aktivitelere katılmasına, değerli yaşam rollerini üstlenmesine, üreten bir üyesi olarak topluma katılmasına yardımcı olur (11).

Yapılan çalışmalar ergoterapi müdahalelerinin, romatoid artrit, KOAH, kronik kalp yetmezliği, diyabet ve depresyon gibi süreğen hastalığı olan kişilerde

aktivite performansını, sağlık ve yaşam kalitesini artırabileceğini göstermektedir (56).

Süreğen hastalığı olan kişilerle ergoterapi uygulamalarını incelemek için, Hand ve ark. (49) kapsamlı literatür taraması yapmışlardır. Müdahalelerin çoğunluğu ilk olarak aktivite için hastalıkla ilgili engellere, ikinci olarak hastalığı önleme ve sağlığı artırmaya odaklanmıştır. Hand ve ark. yaptığı literatür taramasında kişisel ya da grup ergoterapisi içeren müdahalelerin, romatoid artrit, KOAH ya da çoklu süreğen hastalığı olan kişilerde, günlük aktivitelerde performansı arttırdığını bildirmiştir. Pyatek (53) yaşlılar için geliştirilmiş aktivite temelli grup programı olan

“Yaşam Biçimi Alışkanlıkları” modelinin süreğen hastalık öz-yönetimi için uygun olabileceğini önermiştir. White ve arkadaşları (9); Pyatak, Stamm ve ark., Wright-St Clair hepsinin, kişi merkezli bir bakış açısından süreğen hastalıkla yaşam tecrübesi içinde bir anlayış sunmuş olduklarını ve aktivite katılımına engelleri aşmak için tasarlanmış ergoterapi müdahalelerini güçlendirdiklerini söylemişlerdir.

Süreğen hastalığı olan kişilerde ergoterapi uygulamaların çoğunlukla, hedef belirleme, enerji koruma, eklem koruma, egzersiz, yardımcı cihazlar ve baş etme stratejilerini içermesi önerilirken; ergoterapi bilimi için, hem mevcut süreğen hastalığa sahip kişilerin süreç içinde değişen ihtiyaçlarını hem de artan prevelansın ihtiyaçlarını karşılayacak sağlam temellerin kurulması gerektiği belirtilmiştir (49).

Sağlık Artırma ve Hastalık/Engellilik Önlemede Ergoterapi’nin Kendine Özgü Katkıları

 Aktivite kapasitesi, değer ve performansı değerlendirmek

 Aktivite rol performansı ve dengesine göre eğitim sağlamak

 Aktivite katılımı yoluyla semptomlar ve risk faktörlerinin azaltılması

 Günlük aktivitelerdeki becerileri geliştirme eğitimi sağlamak

 Sağlığı yönetme ve hastalık önlemek için öz-yönetim eğitimi sağlamak

 Güvenli aktivite performansı ve sağlık için çevreyi düzenlemek

 Sağlığı artırma ve hastalık/engelliliği önlemede sağlık profesyonelleri, organizasyonlar, topluluklar ve karar vericiler ile işbirliği yapmak ve danışmanlık hizmeti sağlamak

 İletişim, anlamlı ve üretici aktivitelerin içinde olma yoluyla mental fonksiyonel yeteneklerin korunması ve gelişmesini desteklemek

 Mental sağlığı desteklemek için sorunlar ile baş etme ve değişime uyum eğitimi sağlamak (57).