• Sonuç bulunamadı

Reâyâ Sınıfına Mensup Kadınların Kurduğu Vakıflar

Reâyâ sınıfına mensup vâkıfelerin sosyal statüleriyle ilgili vakfiyelerde bazı bilgiler bulunmaktadır. Hanımlar, vakfiyelerde babalarının, eşlerinin ve varsa kendilerinin mesleklerini özellikle zikretmişlerdir. Onların yaptıkları işler aynı zaman da ailenin toplumdaki sosyo-ekonomik konumunu da göstermektedir. Mahkeme

424 VGMA, Defter 990, Sayfa 37, Sıra 20.

425 VGMA, Defter 990, Sayfa 7, Sıra 6.

426 BOA, DH. MKT, Dosya 86, Gömlek 19.

135

kayıtlarına kişilerin isimleriyle birlikte sahip oldukları unvanları da yazılırdı.427 Makedonya Vakfiyelerinde kadınların adları genelde “Hanım” ve “Hatun” sıfatlarıyla birlikte kaydedilmiştir. Ancak bazı vâkıfeler, babalarının ve eşlerinin yaptıkları meslekleri de vakfiyelerde belirtmişlerdir. Bu konuda birkaç misal verebiliriz.

Ümmügülsüm Hanım, vakfiyeye babasının ve eşinin mesleğini yazdırmıştır. Vâkıfe, eşi Sadık Bey’in harem kethüdası olduğunu ve Yusuf Efendi’nin vefat ettiğini zikretmiştir.

Vâkıfe, babası Ahmed Efendi’nin de arabacılık mesleğini yaptığını ifade etmiştir. Diğer bir örnekte Tuzcu Süleyman’ın eşi Fatma Hanım bt. Ebu Bekir Vakfı’dır. Fatma Hanım, vakfiyede babası ile ilgili herhangi bir meslek bilgisine yer vermezken, eşinin tuzculuk mesleğini icra ettiğini bilhassa belirtmiştir.428 Hâce Emine Hanım bt. Abdülhalim,429 Seyyare Hanım bt. Şeyh Emin, babasının tarikat mensubu olduğunu belirtmiş ancak hangi tarikata şeyhlik yaptığını açıklamamıştır.430

Pembe Hanım bt. Feyzullah, eşi Kazzâz İsmail’in ipekçilik mesleğini icra ettiğini ve müteveffa olduğunu vakfiyede belirtmiştir. Ancak babasının mesleği ile ilgili bilgi vermemiştir. Pembe Hanım, vakfettiği kazzâz dükkânının kendisine hangi yolla intikal ettiği konusunda açıklama yapmamıştır. Bu dükkânın, İsmail Efendi’den miras, hediye veya mehir mi yoksa bizzat kendisinin çalışıp kazanmasıyla mı sahip olduğu hususunu açıklamamıştır.431

Makedonyalı diğer kadınların çoğu ise ne eşlerinin yaptıkları meslekleri ne de kendilerinin yaptığı meslekler hakkında bilgi vermişlerdir. Ancak bu konuda vakfiyelerde bazı ipuçları bulmak mümkündür. Karakaş Emine Hanım ve Mühtediye Şahdâne Hanım bt. Abdullah ile kızı Zeynep Hanım, ortak sahip oldukları terzi dükkânlarını vakfetmişlerdir. Her ne kadar vakfiyelerde mesleklerini terzi olarak belirtmeseler de onların terzi dükkânı vakfetmelerinden dolayı bu mesleği icra ettikleri tahmin edilmektedir.432

Kadın hayırseverlerin vakfettikleri bazı dükkânların isminden de anlaşıldığı kadarıyla kadınların o mesleklerle iştigal etmedikleri düşünülmektedir. Örneğin

427 Maydaer, XVI. Yüzyılda Bursa Kadınları, s. 119.

428 MŞS, Defter 157, Varak 111.

429 MŞS, Defter 154, Varak 25.

430 MŞS, Defter 145, Varak 22.

431 MŞS, Defter 138, Varak 39.

432 MŞS, Defter 137, Varak 65; MŞS, Defter 134, Varak 6.

136

değirmencilik, çömlekçilik, kiremitçilik, pabuççuluk ve berbercilik vb. meslekler genelde toplumda erkekler tarafından icra edildiği için kadınların bu meslekleri icra etmediği tahmin edilmektedir. Bu dükkânlar kendileri tarafından kiraya verilerek gerek kendi geçimlerine gerekse vakıflarına maddi ödenek sağlamışlardır. Reâyâ sınıfına mensup kadınların kurduğu vakıflardan birkaç örnek aşağıda zikredilecektir.

Pembe Hanım bt. Yusuf Ağa 1277/1860 tarihinde Manastır’da Kestane Pazarı’ndaki iki dükkânını ve 7.000 kr. parasını bağışlayarak bir vakıf kurmuştur.

Vergisi ve tamir masrafı karşılandıktan sonra dükkânların kira geliri ile üç hatim okutulmuş ve camiye zeytinyağı alınmıştır. Vakfedilen 7.000 kr. onu onbir buçuk hesabı üzere yıllık işletmeye verilmiş, bu paranın yıllık kâr payı olan 1.050 kr. şu şekilde sarf edilmiştir: Kara Oğlan Mahallesi’nde vaaz eden Hâfız Mehmed Efendi’ye yıllık 300 kr. ücret verilmiş; Manastır vilayetine bağlı Lahçe köyünde Hayreddin Vakfı çeşmelerinin tamir giderleri için 450 kr. ayrılmış; 150 kr. da Ayşe Munise bt.

Abdullah’a verilmiştir. Ayşe hanımın soyu kesilir ise bu para Koca Kadı Camii imamına intikal edecektir. 75 kr. Koca Kadı Medresesi müderrisine, 45 Kr. Feyziye Medresesi müderrisine, 30 kr. ise halaçhanede hizmet eden görevliye tahsis edilmiştir.

Pembe Hanım vefat edene kadar kendisi vakfın mütevellilik hizmetlerini sürdürecektir.

Vefatından sonra bu göreve kız kardeşinin kızı Fatma Hanım’ı tayin etmiştir.433

Kadın hayırseverlerin vakıflarına bir diğer örnek de Ohri kazasının İskender Bey Mahallesi’nde ikamet eden 1317/1899 tarihli Ayşe Hanım bt. Hasan’ın vakfıdır. Ayşe Hanım, yaşadığı mahallede sahip olduğu evini ve Ohri kazasına bağlı Loğusa köyünde tahminen 6 dönüm olan bağını vakfetmiştir. Vâkıfe, bağın yıllık kira gelirlerinin 50 kr.’u ile Ohri’deki fakirlere “Nân-ı aziz” verilmesini istemiştir. Vâkıfe ayrıca, çarşıda bulunan Mustafa Efendi ve Hacı Hamza Camilerine 25’er kr.’tan zeytinyağı alınmasını şart koşmuştur. Vakıf gelirlerinden artan paranın vakfın tamir giderlerine sarf edilmesini belirtmiş, bütün bu harcamaların tamamlanması akabinde artan para olur ise Haremeyn fukarasına gönderilmesini bilhassa vakfiyede zikretmiştir.434

433 MŞS, Defter 126, Varak 67.

434 VGMA, Defter 600, Sayfa 68, Sıra 87.

137

Aşağıdaki tabloda vâkıflarla ve vakfettikleri mallarla ilgili detaylı malumatlar bulunmaktadır. Dolayısıyla her vakfiyeyi tek tek yazarak tekrarlama yerine tabloda genel bilgiler bir bütün olarak verilmiştir.

Tablo 26. Kadınların KurduğuVakıfların Listesi

Def-Say-Sıra Vâkıf İsmi Şehir ve yılı Menkul ve gayrimenkuller

9 Emetullah Hanım bt.

Mustafa Üsküp 1215/1801 1 Kepenek dükkân

581-156-169 Ayşe Hanım bt. Emrullah Manastır 1251/1836 1 ev 110-19 Ayşe Hanım bt. Abdullah Manastır 1262/1846 1 ev 110-14 Kamile Hatun bt.

Abdullah Manastır 1262/1846

113-74 Ümmü Gülsüm bt.

Ahmed Ağa Manastır 1266/1850 3 münyap, 2 kepenek, 1 ev ve 3.700 kuruş

111-70 Fatma Hanım bt. Sâlih Manastır 1266/1850 1 ev 115-78 Fatma Hanım bt.

Abdullah Manastır 1270/1856 1 ev 117-9 Naime Hanım bt.

Abdurrahman Manastır 1270/1856 1 ev 117-21 Afife Hanım bt. İsmail Manastır 1270/1856 1 ev 1273-11 Hava Hatun bt. Osman Manastır 1273/1857 1bahçeli ev 122-24 Fatma Hanım bt. Ali Manastır 1273/1857 1 ev 122-18 Rukiye Hanım bt. Sâlih Manastır 1275/1859 1 ev 126-67 Pembe Hanım bt. Yusuf

Ağa Manastır 1277/1860 2 dükkân ve 7.000 kuruş 990-81-67 Nazife Hanım bt.

Mahmud Ağa Kratova 1277/1860 2 bakkal dükkânı ve 1 semerci 989-238-187 Pembe Hanım bt. Yusuf İştip 1278/1862 2 değirmen ve 1düğmeci dükkânı,

1medrese ve 1mescit 114-22 Ümmügülsüm Hanım bt.

el-Hâc Ali Manastır 1278/1862 1 ev ve kepenek dükkânı 115-22 Zaide Hanım bt.

Abdülbaki Manastır 1279/1863 1 ev 128-78 Zeynep Hanım bt.

Mustafa Ağa Manastır 1282/1866 1 ev ve 2.000 kuruş 128-79 Hatice Hanım bt. Ahmed

Şerif Manastır 1282/1866 10 dükkân

23 Despina Hanım Veledi

Sava Manastır 1284/1868 1 ev, 1boyacı ve 1tütüncü 134-6

Mühtediye Şahdâne bt.

Abdullah ve Kızı Zeynep bt. Buhari?

Manastır 1284/1868 2 terzi dükkânı

134-46

Harem Kethüdası Yusuf eşi Ümmügülsüm bt.

Arabacı Ahmed Manastır 1284/1868 1 ev

132-8 Hatice Hatun bt. Abdullah Manastır 1284/1868 1 ev ve 2.000 kuruş 134-68 Habibe Hanım bt. Selim Manastır Sulidol

köyü 1285/1869 1 ev

138 136-82 Karakaş Emine bt. Sağir

Ağa Manastır 1285/1869 1 ev ve terzi dükkânı 136-68 Fehime Hanım bt.

Zekeriya Manastır 1285/1869 1 ev

136-85 Mühtediye Naime Hanım

bt. Abdullah Manastır 1285/1869 1 ev

137-90 Şerife Fatma bt. Mustafa Manastır 1286/1871 1 kiremitçi dükkânı 137-95

Acemoğlu Kerimesi Hatice Hanım bt.

Abdullah

Manastır 1287/1871 1 ev

988-243-152 Seyyide Hanım bt. Ebu

Bekir Kırçova 1288/1891 1 mal fütura dükkânı 138-39 Pembe Hanım bt.

Feyzullah Manastır 1288/1872 1kazzaz dükkânı 138-39 Pembe Hanım bt.

Feyzullah Manastır 1288/1872 1 ev 143-87 Tutya Hatun bt. Mehmed Manastır 1295/1878 1ev 145-22 Seyyâre Hanım bt. Şeyh

Emin Manastır 1296/1879 1ev

146-61 Hatice Hanım bt. Ali Manastır 1297/1880 1ev 148-90 Şerife Hanım bt. Bulgur

İbrahim Manastır 1301/1884. 1 ev

154-25 Hâce Emine Hanım bt.

Abdülhalim Manastır 1304/18897 1 çömlekçi dükkânı 154-8 Emine Hanım bt. İbrahim Manastır 1304/18897 1arsalı ev

988-295-190 Kadime Hanım bt. Muhtar Kırçova Zayas köyü

1305/1888 1.000 kr.

157-36 Ayşe Hanım bt. el-Hâc

İbrahim Manastır 1306/1889. 1 pabuççu ve berber dükkânı

19 Ümmügülsüm Hanım bt.

Debbağ Üsküp 1308/1891 1 ev

157-95 Fatma Hanım bt. Mehmed Manastır 1308/1891 1 ev 157-95

Tuzcu Süleyman eşi Fatma Hanım bt. Ebu Bekir

Manastır 1308/1891 1 pabuççu dükkânı

990-85-71 Fatma Hanım bt. Ahmed Kalkandelen

1310/1893 1 münyap ve 1kuyumcu dükkânı 164-18 Sadiye Hanım bt.

Zekeriya Paşa Manastır 1311/1894 1 fırın, 1 dükkân, 1kırathane ve ev 164-49 Hacer Hanım bt. Sâlih

Ağa Manastır 1312/1895 2 ev, nalıncı, pabuççu ve 1 hane 163-82 Fatma Hanım bt. Ebu

Bekir Manastır 1314/1896 1 ev

600-68-87 Ayşe Hanım bt. Hasan Ohri 1317/1899 1 ev ve tahminen 6 dönüm bağı 167-39 Hüsniye Hanım bt.

Şemseddin Manastır 1317/1899 1 arsalı ev 167-100 Gülşah Hanım bt. Ömer Manastır 1318/1900 1 mağaza 604-59-82 Sabiha Hanım bt. Malik

Paşa Manastır 1319/1901 3 mağaza, 1 arsa, 600 adet altın ve konak

989-235-183 Ayşe Hanım bt. Mehmed

Efendi Üsküp 1320/1902 1 bab menzil

139

168-88 Emine Hanım bt. Mustafa Manastır 1320/1902 1 ev 990-7-6 Sabiha Hanım bt. Malik

Paşa Manastır 1321/1903 1 değirmen

169-94 Meryem Hanım bt.

Abdullah Manastır 1322/1905 1 ev ve 1 aşçı dükkânı 990-37-20 Münire Hanım bt.

Mustafa Efendi Manastır 1324/ 1906 1 konak 173-26 Hanife Hanım bt. Selim Manastır 1324/ 1906 1 mağaza 991-59-76 Atiye Hanım bt. Arslan

Bey Üsküp 1325/1907 1 fırın ve 1medrese

9 Arife Hanım bt.

Abdülkadir Üsküp 1326/1908 1 ev

597-89-57 Emine Hanım bt. Ali Bey Kratova 1326/1908 6 taşlı 1 değirmeni 990-74-62 Belkıs Hanım bt. Pertev

Mahmud Paşa Üsküp 1328/1910 1 Tekke 177-67 Eşrefe Hanım bt. Ahmed Manastır 1328/ 1910 1 ev 177-69 Pembe Hanım bt.

Mersiye? Manastır 1328/ 1910 1 ev