PROBLEME DAYALI ÖĞRENME YAKLAŞIMI

Probleme dayalı öğrenme, Problem temelli öğrenme, problem temelli öğretim, probleme dayalı öğretim şeklinde de ifade edilmektedir.⁵⁴

Geçmişi 1950’lere dayanan Probleme dayalı öğrenme yaklaşımı, öğrenmede gerçek yaşam problemlerine odaklanmaktadır. Öğrencilerin problemleri çözümleyerek deneyimler kazanmalarına, okulda öğrendikleri bilgileri kullanmalarına ve öğrenme sürecine aktif katılarak öğrenmelerine olanak sağlayan⁵⁵ bu yaklaşım hakkında birçok tanım yapılmış ve geniş açıklamalara yer verilmiştir. Bunlardan birkaçı şöyledir: “Öğrenenlerin kendi öğrenme ihtiyaçlarını ya da karşılaştıkları probleme dayalı olarak öğrenme durumlarını belirlemelerini temel alan öğrenen merkezli bir öğrenme yaklaşımıdır.”⁵⁶

Bir başka tanıma göre: “Probleme dayalı öğrenme öğrencilerin bilgiye gereksinim duymaları ve bunun sonucunda problem çözme becerilerini öğrenmeleri noktasında gerçek yaşam problemlerini kullanan bir öğrenme grubu yöntemidir.”⁵⁷

Farklı bir tanıma göre ise, “probleme dayalı öğrenme stratejisi öğretimin hedeflerinden, öğrenci davranışına, kullanılacak yöntem ve teknikten, yapılacak olan ölçme ve değerlendirme işlemlerine kadar problemi merkeze alan bir yaklaşımdır.”⁵⁸ Yani benzer bir açıklamaya göre probleme dayalı öğrenme, öğrencilerde problem çözme becerisi kazanma ve bilgilerinin artması için öğrenciler ve küçük çalışma grupları bağlamında problemin kullanımı olarak karakterize edilen bir eğitim metodudur. Bu açıdan probleme dayalı öğrenme öğrencilere aktif öğrenme ortamı sağlamaktadır. Bu nedenle öğreticiler tarafından geleneksel dersler, öğrenci merkezli dersler olarak değiştirilmiştir ve böylece öğretmenler açısından daha kolaylaştırıcı bir yol olmuştur. Aynı zamanda öğrencinin ilgisini uyanık tutma açısından derste gerçek yaşam problemlerinin kullanılmasıyla öğrenme süreci de kolaylaşmaktadır.

Burada öğrenciler problemi analiz etmek ve öğrenme sorunlarını tespit etmek için kendi bilgi ve tecrübelerini kullanırlar.⁵⁹ Yani, öğrencileri daha ileriye götürmeyi amaçlayan bilgiyi iletmek için sıklıkla ders anlattığı ve tartışmalara katıldığı sırada, bilgiyi sunan kişi yalnızca

54 Bülent Alagöz, a.g.e., ss. 60-65.

55 Süleyman Yaman, a.g.m., s.229.

56 Eda Erdem, a.g.e., s. 4.

57 Bülent Alagöz, a.g.e., s. 65.

58 Ahmet Kılınç, a.g.m., s. 563.

59 Debbie O. B. Lam, “Impact of Problem Based Learning on Social Work Students: Growth and Limits”, British Journal of Social Work 2009, 39, ss. 1501-1502.

öğretmen değil, öğrenciler de problem çözümü sırasında kendi bilgi ve tecrübelerini kullanmalıdırlar.⁶⁰

Özgürce soru sormayı, hipotezler geliştirmeyi ve öğrenme hedefleri kurmayı temel alan⁶¹ probleme dayalı öğrenmede, öğrenme sürecine aktif olarak katılan öğrencilerin daha iyi öğrendiklerinden yola çıkarak⁶², öğrenenlerin neyi bildikleri ve neyi bilmeye gereksinim duydukları üzerinde düşünerek daha önce karşılaşmadıkları problemin çözümünde gereksinim duyulan temel bilgileri araştırdıkları söylenebilir. Probleme dayalı öğrenme, birçok öğrenme yöntemiyle de ilişkilendirilir. Özellikle buluş yoluyla öğrenme ve yaparak yaşayarak öğrenme görüşlerinden yola çıkılarak temellendirilmiştir. Dewey bu konuyla ilgili olarak, yaparak yaşayarak öğrenmenin gerçekleşebilmesi için öğrenenlere gerçek yaşamdan problemler verilmesini ve çözüm için gerekli bilgilerin bulunmasına yardımcı olunması gerektiğini belirtmiştir.⁶³ Bu açılardan probleme dayalı öğrenme yaklaşımı ile geleneksel öğretme yöntemleri arasında önemli farklar olduğu görülmektedir. Probleme dayalı öğrenme ile geleneksel yöntemler arasındaki öncelikli fark Probleme dayalı öğrenme öğrencilerinin ellerindeki kaynaklardan hangisini kullanacaklarına dair sorumluluk sahibi olmalarıdır. PDÖ öğrencileri için ulaşılabilir kaynaklar fakülteleri, kütüphaneleri, bilgisayar bilgi sistemlerini, bilgisayar ve diğer laboratuarlarını içerir.⁶⁴

Öğretmenin gerçek yaşamdan problemler sunarak gerekli bilgilerin bulunmasına yardımcı olmasından yola çıkarak probleme dayalı öğrenme ile ilgili şöyle bir tanım yapılmıştır: “Probleme dayalı öğrenme genellikle öğrencilerin altta yatan konuları ve ilkeleri anlamalarına yardımcı olacak belirlenmiş problemler ile ortaya konan konuları tanımladığı bir öğretme stratejisi olarak tanımlanmıştır.”⁶⁵

Bu tanıma bakıldığında, öğrencilerin altta yatan konu ve ilkeleri anlamaları için karmaşık ve gerçek hayat problemlerini araştırmaları, problemlerin çözümü etrafında organize edilmeleri ve bireylerin aktif katılımları gerekmektedir.⁶⁶ Bu esnada öğrenciler, gerekli bilgiye ulaşmak için okuma, internet üzerinde malzeme bulma veya belli alanlarda uzmanlara danışma gibi farklı metotlar kullanabilirler. Bir sonraki derste herkes bulduğu yeni bilgileri

60 A. R. Reynolds, a.g.m., s. 176.

61 Mustafa Kalkan, “Learning Preferences and Problem-Based Discussion Sessions: A Study With Turkish University Maritime Students”, Social Behavior and Personality, 2008, 36(10), s. 1296.

62 Ahmet Kılınç, a.g.m., s. 561.

63 Eda Erdem, a.g.e., s. 5.

64 Özlem S. Çakır, Ceren Tekkaya, “Problem Based Learning and Its Application Into Science Education”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15, 1999, s. 138.

65 Melek Demirel, Belma Arslan Turan, “Probleme Dayalı Öğrenmenin Başarıya, Tutuma, Bilişötesi Farkındalık ve Güdü Düzeyine Etkisi”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2010, S. 38, s. 55.

66 Melek Demirel, Belma Arslan Turan, a.g.m., s. 56.

grupta yeniden analiz etmek ve paylaşmak için sınıf ortamına getirir. Bu, döngüsel bir şekilde tekrarlanır. Bu açıdan, öğrencilerin düşünme ve öğrenme yeteneklerini güçlendirmeyi amaçlayan probleme dayalı öğrenme, öğrencilere yardım etmek için, bilgiyi geniş ve esnek bir şekilde yapılandırma, problem çözme yeteneği geliştirme, kendi kendine yaşam boyu öğrenme becerisi kazandırma, işbirliği içinde çalışma, öğrenmek için motive olma şeklide düzenlenmiştir.⁶⁷

Bazı araştırmacılar tarafından (Brooks and Brooks) eğitsel yöntemler için pek çok yapılandırmacı yaklaşımdan bir tanesi olarak kabul edilen⁶⁸ probleme dayalı öğrenme yaklaşımının şöyle bir tanımı daha mevcuttur: “Öğrencilerin problem çözme becerilerini geliştirmek ve konu ile ilgili temel bilgileri kazanmaları için bir bağlam olarak problemlerin kullanılması ile karakterize edilen bir öğretme/öğrenme yaklaşımıdır.”⁶⁹

Probleme dayalı öğrenme yeni bilginin araştırılması için başlangıç noktası olarak problemleri kullanma prensibine dayanmaktadır. Öğrencilere yarı yapılandırılmış yani karmaşık bir durum ya da olay olan⁷⁰ problemler sunulur ve öğrenciler bir sonuca ulaşabilmek için küçük gruplarda birbirleriyle etkileşime girerler. Bu etkileşim sırasında sahiplenme ya da sorumlu olma rolünü yüklenirler.⁷¹ Öğrencilerin bir araya gelmesinde ve problemin seçiminde öğretmen işi kolaylaştıran faktördür fakat olayların merkezinde değildir. Öğrencilerin kendilerini keşfetmeleri için ihtiyaç duyulan pozitif tutumlar ve sorumluluklar geliştirebilmeleri için onlara probleme dayalı öğrenmenin prosedürleri hakkında öğretmen tarafından yardım edilir. Aynı zamanda öğrencilere dinamik ve interaktif aktiviteler düzenlenir. Burada amaç bağımsızlığı ve kendi kendine öğrenmeyi teşvik etmektir.⁷² Öğrenciler, nasıl öğreneceklerini anlamada kaynak seçimi ve bilginin nasıl çözümleneceği gibi konuları değerlendirirler. Yani öğrenciler kendi öğrenme süreçlerine aktif olarak katılırlar ve kendi öğrenmelerinin yönünü belirlemekte, birbirlerinin sorularına cevap verip, karşılaştıkları yeni bilgi içeriğine tepki vermektedirler. Bu süreçler içerisinde probleme dayalı öğrenme, öğrencilerin problem çözme, motivasyon, kendi kendine öğrenme, bağımsız öğrenme gibi özeliklerinin gelişmesinde etkili olmaktadır.⁷³

Probleme dayalı öğrenme yaklaşımı öğrenciye kendi sorumluluğunu alma ve bunu en etkili bir şekilde yerine getirme olanakları sağladığından grup birliği ve grup başarısı da

67 O. B. Debbie Lam, a.g.m., s. 1502.

68 Özlem S. Çakır, Ceren Tekkaya, a.g.m., s. 139.

69 Melek Demirel ve Belma Arslan Turan, a.g.m., s. 56.

70 Özge Özyalçın Oskay, a.g.e. s. 20.

71 Özge Özyalçın Oskay, a.g.e., s. 20.

72 Stephen Yeung, a.g.m., s. 191.

73 Ahmet Kılınç, a.g.m., s. 562.

sağlanmış olmaktadır. Etkili bir öğretmen-öğrenci iletişiminin yanı sıra, dostluk ve arkadaşlığın egemen olduğu bir öğrenci-öğrenci iletişimi de kurulmuş olmaktadır.⁷⁴

Probleme dayalı öğrenmede öğrencilere mücadele öğretilir ve problemleri iyi yansıtabilen senaryolar sunulur. Böylece aktif öğrenmenin kontrollü bir şekilde gerçekleşebileceği ortamlar oluşturulur. Bu ortamlarda oluşturulan senaryolarla öğrenciler, çeşitli problemlerle karşılaşırlar ve bu problemi çözmek için çoklu yollar üretirler ve sürekli olarak öğrenmeye istekli olurlar.⁷⁵

Öğrenciler problemlerle çalışmaları boyunca,

 Hazırlıksız olarak gerçek yaşama ilişkin⁷⁶ bir problemle karşılaşırlar. Burada herhangi bir konu ya da disiplinlerden çok problem durumları üzerinde dersi yapılandırırlar.

 Problemle ilgili mevcut bilgilerini yoklamak için birbirleriyle etkileşmeye başlarlar.

 Problem hakkında temel hipotezler geliştirip değerlendirirler.

 Tanımlı öğrenme amaçlarını tatmin etmek için grup toplantıları arasında bireysel çalışmaları üstlenirler.

 Problemle birlikte ayrıntılı öğrenme ihtiyaçlarını tanımlarlar. Burada gerçek yaşam bağlamında araştırma yapma ve problemleri açıklarlar.

 Öğrenmeyi öğrenen liderliğinde gerçekleştirirler ve yeni bilgiler eklendikçe yeni sorular ve bunun sonucunda yeni çalışmalar ortaya çıkarırlar.

 Süreci ve öğrendiklerini düşünürler.

Bir başka anlatıma göre, probleme dayalı öğrenme yaklaşımında öğrenciler problemle ilgili bildikleri bilgileri hiçbir çalışma ve hazırlık yapmadan ortaya koyarlar ve daha sonra ne tür bilgilere gereksinim duyduklarını belirlerler. Öğrenciler birbirleriyle iletişim halinde problemin çözüm yollarına dair çalışırlar.⁷⁷ Yeni öğrendikleri bilgileri gruplarında tartışırlar ve sonunda yeni araştırmalara yönelirler. Bu süreç problemin çözümüne kadar devam eder.⁷⁸

74 Özge Özyalçın Oskay, a.g.e. s. 41.

75 Ahmet Kılınç, a.g.m., s. 562.

76 Özge Özyalçın Oskay, a.g.e. s. 20.

77 Graham Patron, Richard Bailey, “Problem Based Learning: A Critical Rationalist Perspective”, London Review of Education, Vol. 6, No. 3, November 2008, s. 282.

78 Ahmet Kılınç, a.g.m., s. 562.

PDÖ de küçük gruplarda etkileşimli öğrenme esastır. Öğretmen ise kolaylaştırıcı ve eğiticidir. Öğrenenlerden kendi kendine öğrenebilen bağımsız bireyler olmaları beklenir.

Buradan yola çıkılarak probleme dayalı öğrenme şu yetenekleri kazandırmalıdır:

1. Problem çözme yeteneği

2. Kendi kendini yönlendirerek öğrenme yeteneği.

3. Takım halinde ve işbirlikçi öğrenme yeteneği.

4. Çeşitli kaynaklardan bilgiye ulaşma yeteneği.⁷⁹

Bir başka görüşe göre ise probleme dayalı öğrenme öğrencilere şu aşamalarda yardımcı olmaktadır:

 Bilgiyi anlamlandırma

 Etkili problem çözme becerilerini geliştirme.

 Kendi kendine ve yaşam boyu öğrenme becerisi kazandırma.

 Verimli bir işbirliği geliştirme.

 Öğrenmede iç motivasyonları geliştirme ve üretken bireyler olma.⁸⁰

Probleme dayalı öğrenme, öğrenci merkezlidir ve bütüncül bir yaklaşım benimsemektedir. Burada önemli olan öğrencinin neye ihtiyaç duyduğu tanımlanır ve biri diğerine öğretir, sonunda bu süreç boyunca öğrendiklerini uygulamaya geçirir. Böylece, öğrenciler, kendi eğitimleri için sorumluluk alırlar ve yaşam boyu öğrenmeye devam eden bağımsız bireyler olurlar.

Yukarıdaki bilgiler ışığında geleneksel öğretimle probleme dayalı öğretimin karşılaştırılması şu şekilde yapılabilir:

79 Özge Özyalçın Oskay, a.g.e., s. 21.

80 Ahmet Kılınç, a.g.m., s. 562.

Tablo 2. 1: Geleneksel Öğretimle Probleme Dayalı Öğretimin Karşılaştırılması⁸¹

Geleneksel öğretim Probleme dayalı öğrenme yaklaşımı

Öğretmenin görüşü önemlidir Öğrencinin görüşü önemlidir.

Düz mantık yürütülür. Birleşik, uyumlu ve ilişkili bir mantık yürütülür.

Tüm çalışmaların parçası vardır. Ayrı çalışmaların bütünü vardır.

Alıcı olarak öğrenme gerçekleşir. Yapılandırıcı olarak öğrenme gerçekleşir.

Öğretim bilgilerin aktarılması şeklinde gerçekleşir.

Öğretim, öğrencilere rehberlik yapılarak düzenlenir.

Ders kitaplarındaki konu ve problemler tartışılır.

Gerçek yaşamdaki konu ve problemler tartışılır.

Öğretmen, disiplin sağlayıcı, bilgi dağıtıcı ve sınıfın otoritesi durumundadır.

Öğretmen, öğrenmeyi kolaylaştırıcı, ya da gereksinme anında kendine başvurulacak bir rehber rolündedir.

Öğrenciler boş bir levha ya da bilginin edilgen alıcısı olarak algılanır.

Öğrenciler yaşamla ilgili bilgi ve deneyimlerini ön bilgi olarak, konuyla ilişkilendirir.

Öğrenmenin gerçekleşip gerçekleşmediğini ölçmek için sınavlar uygulanır.

Öğrenmenin gerçekleşip gerçekleşmediği, öğrencilerin problem çözme becerisini kullanıp kullanmadıkları gözlenerek ölçülür.

Öğrenme, bireysel ve rekabetçidir. Öğrenme, işbirliğine dayalı ve destekleyicidir.