Planlama

Bir projenin sosyal yönleri planlanırken konusunda tecrübeli uzman kişilerin görüşleri alınmalı, mümkünse planlama süreci birlikte yürütülmelidir. Bugüne kadar projelerin sosyal yönleri planlanırken, kaynak yetersizliği ve uzman olmayan personele bağımlılık nedeniyle, çoğunlukla yeterli profesyonel titizlikle çalışılamamıştır [33].

Sosyal yönlerin planlanması ve yönetimi, insan faktörü sebebiyle değişkenlikler gösterebilmektedir. Buna rağmen sosyal yönetim için iyi planlama ve yönetim

18

mümkündür. İyi bir sosyal yönetim için projenin sosyal yönlerinin genel proje planlamasından bağımsız ve reaktif bir şekilde planlanmaması gerekmektedir.

Projede aksilikler yaşanması durumunda tüm paydaşlar için kilit riskler göz önünde bulundurulmalıdır.

Tüm projeler için geçerli ve başarılı olabilecek bir sosyal yönetim planlamasının varlığından söz etmek mümkün değildir. Ancak, söz konusu projeden bağımsız olarak kullanılabilen ve kullanılması gereken belirli temel planlama süreçleri ve araçları bulunmaktadır.

Projenin sosyal etkileri planlanırken,

- Sürecin tüm bileşenlerinin iyi planlanmış ve birbiriyle koordine olması,

- İlgili tüm konuların, etkilerin, risklerin ve fırsatların ele alındığından ve projenin aksamayacağından ve/veya zamanında ve planlanan bütçe dahilinde ilerleyeceğinden emin olunması,

- Sosyal etkilerin mümkün olduğunca en aza indirilmesi ve fırsatların en üst seviyeye çıkarılması,

- Etkilerin yasal gereklilikleri ve iyi uygulama standartlarını karşılayacak bir şekilde ele alınması,

- Bu sonuçların sağlanabilmesi için projelerin doğru kaynaklandırılması ve finanse edilmesi gerekmektedir.

Bu planlamalar uygun nitelikli ve tecrübeli personelden oluşan bir sosyal ekip tarafından yapılmalıdır. Paydaş katılımı, arazi erişimi ve yeniden yerleşimi, topluluk yatırımları gibi çeşitli görevlerin başarıyla sonuçlandırılması için birtakım becerilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu sebeple bir proje için sosyal etki değerlendirme çalışmaları yapılması planlanıyor ise, çalışmayı bu alanda eğitim almış ve tecrübeli bir sosyal ekip yürütmelidir.

Projelerin uygun yönetim planlarının hazırlanması, uygulanması ve periyodik olarak güncellenmesi için ayrıntılı iş planlarının ve çizelgelerin hazırlanması gerekmektedir. Erken planlama aşamasında temel, en kötü ve en iyi durum senaryolarının oluşturulması faydalı olacaktır.

Tüm planlar için temel, en kötü ve en iyi senaryolar göz önünde bulundurularak ayrıntılı bütçe hazırlanması gerekmektedir. Paydaşların katılımıyla birlikte etki, risk ve fırsatların ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmesi, anlamlı yönetim planlarının

19

geliştirilmesi için gerekli bir temel oluşturmaktadır. Kapsamlı bir değerlendirme sürecine dayanmayan planlama, projenin hedeflendiği şekilde yürütülememesine neden olacaktır.

Planlama aşamasında uygun bir veritabanı kullanılması kolaylık sağlayacaktır.

Proje planlamasına yardımcı olacak bir sistem kurulabilmesi için kısa sürede bir bilgi yönetim sistemi oluşturulmalıdır. “Bu bilgi yönetim sistemi projenin ihtiyacını karşılayacak şekilde geliştirilebilmeli, temel verileri saklayabilmeli, coğrafi referanslama ile analizler yapabilmeli, farklı planlama senaryolarının zaman ve maliyet sonuçlarını sağlayabilmeli, uygulamaların süreçlerini takip edebilmeli, şikayet prosedürünün yönetilmesine yardımcı olabilmeli, paydaş katılım kayıtlarını saklayabilmeli, izleme ve değerlendirme de dahil olmak üzere süreçler ve ilerlemeler hakkında düzenli analizler ve raporlar sunabilecek bir sistem olmalıdır” [33].

Projenin gereksinimlerine bağlı olarak genel bir çevre yönetim planı, sosyal yönetim planı, paydaş katılım planı, toplum sağlığı, güvenliği ve emniyeti planı, arazi erişimi ve yeniden yerleşim planı, yerel istihdam ve satın alma planı, göç ve arazi yönetim planı, kültürel miras planı, topluluk yatırım planı, kavramsal kapama planı hazırlanmalı; bu planlar izleme-değerlendirme ve raporlama çalışmaları doğrultusunda güncellenmelidir.

Projenin farklı sosyal yönlerini, aşamalarını ve paydaş gruplarını içeren paydaş katılım planı hazırlanmalıdır. Paydaş katılım planı ile proje süresince paydaşlar ile ilişkilerin nasıl yürütüleceği tanımlanmalıdır. Paydaş katılım planının amacı bir şirketin stratejisini ve paydaşlarla kültürel açıdan uygun bir ilişki kurulmasına yönelik programı tanımlamaktır [34].

Toplum sağlığı, güvenliği ve emniyeti yönetim planı hazırlanırken, projenin çevresel etkileri, toplum sağlığına potansiyel etkileri ve bunların nasıl hafifletileceği, artan trafik ve belirli bir trafik yönetim planı ihtiyacı gibi diğer etkiler, topluluklar ile nasıl etkileşim kurulacağı ve insan haklarını korumak için hangi hükümlerin uygulanacağı konularına değinilmelidir [35]. Hazırlanan bu yönetim planı ile uygulanabilir yasa ve standartlar belirlenmelidir.

Proje için gerekli arazilerin elde edilmesi ve yer değiştirme etkilerinin belirlenmesi amacıyla uygun bir arazi erişimi ve yeniden yerleşim planı hazırlanması gerekmektedir. Bu planda tazminat ve yetki çerçeveleri, geçim kaynağı iyileştirme

20

projeleri, hassas gruplara yapılacak yardımlar ve kültürel mirasın korunması konuları detaylı bir şekilde değerlendirilmelidir. Fiziksel veya ekonomik yerinden etmenin söz konusu olduğu projelerde, yeniden yerleşim planı veya geçim kaynağı yenileme planı hazırlanması gerekmektedir [36].

Arazi yönetim planlarının hazırlanmasında izin gereklilikleri, paydaş katılımı, spekülasyon ve bölgeye akınları en aza indirmeyi içeren arazi kontrol önlemleri, arazi erişim gereksinimleri, muhalif arazi kullanıcıları, rekabet ve çatışmalar, devlet kalkınma planları ve entegre planlama, arazi mülkiyetleri ve miras konuları, arazi stratejilerini uygulamak için topluluk yatırımları ve bölgesel kalkınma projeleri ile proje kapatma planları göz önünde bulundurulmalıdır [33].

Yerel istihdam ve satın alma planları, yerel toplulukların beklentileri açısından önem arz etmektedir. Projeyle ilgili fırsatların ve iş imkânlarının sayısı ve bazı yerel toplulukların mevcut kapasitesi göz önüne alındığında, bu beklentilerin karşılanması zor olabilmektedir. Potansiyel fırsatları belirlemek ve hedeflenen kapasite geliştirme programlarını uygulamak için atılan erken adımlar, bu sorunun yönetilmesi için kritik öneme sahiptir.

Kültürel konuları hassas bir şekilde ele almak için hazırlanacak kültürel miras planında arkeolojik ve kültürel/dini yerler üzerindeki etkilerin envanteri ve değerlendirmesi, mezarlar ve mezarlıklar ile ilgili yürütülecek çalışmalar değerlendirilmelidir [33]. Bu değerlendirmede kültürel mirasların proje faaliyetlerinden kaynaklanan olumsuz etkilerden korunması, kültürel mirasların yaşatılmasının desteklenmesi ve kültürel mirasların kullanılmasından elde edilen kazançların eşit şekilde paylaşılmasının yaygınlaştırılması konuları dikkate alınmalıdır [37].

Bir projede yerel topluluk ve ulusal kalkınmaya yönelik çalışmalar için sürdürülebilir bir yaklaşımın benimsenmesi amacıyla bir toplum yatırım planı hazırlanması gerekmektedir. Yatırım planı ile plansız, koordinasyonsuz ve bağışlara dayalı yaklaşımdan kaçınılabilmektedir. Bu planlar bölgedeki sosyal sorunları, etkileri, riskleri ve fırsatları ele alan harcamaları hedeflemelidir. Kaynakların nasıl kullanılacağını belirlemek için açık, şeffaf ve tarafsız değerlendirme kriterleri kullanılmalıdır [33].

21

Yatırım planlarına ne kadar bütçe ayrılması gerektiğine proje bölgesindeki toplulukların karşılaştığı sosyal risklerin türü ve seviyesi, projenin yarattığı olumsuz ve olumlu etkiler, diğer firmaların örnek olabilecek uygulamaları, şirket ve/veya proje karlılık düzeyi, sosyal onayın korunması için gereken uygulamalar, beklenmeyen durumlar için ayrılması gereken bütçe konuları değerlendirilerek karar verilmelidir.

Söz konusu bütçe için yıllık tespitler yapılabileceği gibi, şirket gelirinin belirli bir yüzdesi yıllık gider olarak baz alınabilir. “Bazı yatırım planlarında sosyal onaya ayrılan bütçe örnekleri aşağıdaki gibidir [33]:

- Freeport, Endonezya - Maden gelirinin %1'i, uzun vadeli fonda gelecekteki makbuzların %10'u,

- Minera Escondida Foundation, BHP Billiton, Şili - Vergi öncesi yıllık kârın %1'i (3 yıllık ortalama),

- Gold Fields Gana Vakfı - Çıkarılan her 1 ons altın için 1 ABD Doları artı vergi öncesi kârın %0,5'i,

- Ahafo Vakfı, Newmont, Gana - Satılan her 1 ons altın için 1 ABD Doları artı net işletme kârının %1'i,

- Mozal Topluluk Geliştirme Vakfı, Mozambik - Vergi öncesi kârların %1'i artı başlangıçtaki 2,5 Milyon ABD Doları,

- Palabora Foundation, Rio Tinto, Güney Afrika - Net kârın %3'ünden fazla, - Rossing Vakfı, Rio Tinto, Namibya - Vergi sonrası dağıtılan tüm kâr paylarının

%2'si”.