Pancasila Basını

66 h. Fadjar Baru (Perti) bir üyeliği ile,

Güdümlü demokrasi zamanındaki PKI‟nin radikal eylemleri ile uyarılan siyasi sapmalar, ülke içinde genel gerilik yaşanmasına sebeb olmuştur. ÇHC‟nin Angkatan V fikrine yönelik desteği gibi ortalığı karıştıran dış eller, anlaşmazlık ve karışıklığı arttırmaktan başka bir işe yaramamış, üstelik PKI‟lileri daha beter bir pozisyonuna itmiştir. Bu sapmaların tepe noktası, G30S/PKI denilen başarısız bir isyandır.

O isyanda, General Ahmad Yani dahil olmak üzere birkaç TNI-AD‟nin (Kara kuvvetleri) kıdemli subayları 30 Eylül 1965 tarihinde isyancılar tarafından katletmiştir. Fakat Ordu Stratejik Yedek Komutanlığının (Kostrad) komutanı olan Soeharto‟nun yönetmenliği altında G30S/PKI‟yi ortadan yok etmek üzere 1 Ekim‟den itibaren bir genel hareket kurulmuştur. G30S/PKI isyanına karşı ABRI ve halkın mücadelesi, Pancasila ve UUD 1945‟in namuslu ve tutarlı bir şekilde yerine geri getirmek çabalarının başlangıcıdır.

67

emri altında olan bu operasyonun bir sonraki adımı ise Endonezya‟nın her yerinde onların güç artıklarından tamamen temizlemektir.

Fakat daha temel bir devlet işleri: devletin dengesini sağlanması, eski haline döndürmesi, güvenliği, ekonomisi ve milli siyaseti, tutarlı bir biçimde verimli bir komut altında yönetmekti. Anayasal güç, o zamanda Cumhurbaşkan Soekarno‟nun eli altında idi halbuki cumhurbaşkanın kontrolü, karizması, ve hatta geçerliliği çökmüştür. Devlet ve milleti tehdit edici bu duruma karşı acilen milli kararın alınmasının mecburiyetinde idi. Onun için TNI-AD komutanının ısrarıyla 11 Mart 1966 tarihli Cumhurbaşkan Emrini (Supersemar) çıkararak Soekarno, iktidar yönetmenliğini General Soeharto‟ya vermiştir. Supersemar‟a göre Soeharto‟nun milli güvenlik ve düzeni sağlayabilmek üzere yapılması gereken her hangi bir adım almaya hakkı vardır.

1 Ekim 1965 öğleden sonra, Tümgeneral Umar Wirahadikusumah, Jakarta Askeri Büyük Şehir Belediyesi Komutanı olarak 01/Drt/10/1965 no.‟lu bir emir çıkarmıştır. Bu emriyle Berita Yudha ve Angkatan Bersendjata günlük gazeteler hariç özel izinli olmayan basın yayınlamayı yasaklanmıştır. Bu iki gazete, BPS gazetelerinin devlet tarafından kapatılmasından sonra ABRI/TNI-AD‟nin PKI basını rekabet olmak için amaçladığı yayınladığı gazetelerdir.

O emriyle beraber Ekim ayının başı 1965 yılından itibaren Jakarta‟daki PKI ve taraftarlarının gazeteleri artık yayınlanmamıştır. İstisna olarak Harian Rakjat gazetesi, yani 2 Ekim‟de G30S/PKI‟nin kurduğu Devrim Meclisi‟ne desteklemelerini açıklayan yazılar içeren bir sayı ve Cumartesi‟nden beri yayınlanan 3 Ekim‟de

68

Harian Rakjat Pazar sayısını yayınlayabilmiştir. Özel izni olmayan gazetelerin yayınlama yasağı da diğer yerel komutanları tarafından uygulanmıştır.

G30S/PKI yok etme mücadelesi esnasında yayınlayan gazete sayısı 163 tanedir ve yayınlaması yasaklanan 46 tane gazete vardı. 1966 yılında çıkarılan izinlere göre Endonezya‟da toplam 502 tane gazete mevcuttu. 1965 yılın sonunda Enformasyon Bakanlığı, 31 tane izni çıkarmış, 1967 yılında ise 91 tane yeni izin çıkarmıştır.

Odak noktası, G30S/PKI‟nin gazetelerinin yayınlama yasağı ve muhabirlerinin dışlanması olmak üzere ABRI‟nin güvenlik adına gerçekleştirdiği ulusal basın temizleme adımlarından sonra üzerinde durulması gereken sorun bu sefer Pancasila Basınının temelini ve uygulanmasını, Pancasila demokrasi kapsamındaki kalkınma sürecinin çerçevesine yerleştirmekti.

Bu bağlamda odaklanması gereken önemli dokümanlardan biri olan Basın Yetiştirme hakkındaki XXXII/MPRS/1966 no.‟lu MPRS Kararıdır. Bu kararda MPRS, UUD 1945‟in 28.maddesine göre basın özgürlüğünün olması gerektiğini savunmuştur. Bu kararın 2. maddesinde basın özgürlüğü hakkında daha ayrıntılı bir şekilde şöyle anlatmıştır:

(1) Basın özgürlüğünün, aşağıda değinilen konulara karşı sorumluluk taşıması zorunludur:

a. Tek tanrı inancı

b. Milletin ihtiyacı ve ülkenin güvenliği

69

c. Devrimin üç açılı amaç çerçevesinin gerçekleştirmek üzere devrimin çözüm yolu ve devamlılığı

d. Moral ve etik

e. Ulusal kimlik

(2) Endonezya‟daki basın özgürlüğü, hak ve adaleti ifade etme ve savunma ile ilgilidir ve liberalizm anlamındaki özgürlük söz konusu değildir.

Daha sonra basın anayasasının derhal olması gerektiği hakkındaki MPRS Kararının ilk maddesinin gerçekleşmesi söz konusudur. Devlet ile DPR tarafından 12 Aralık 1966 tarihinde Basın Ana Yasaları hakkında olan 11 no.‟lu 1966 yıllı Anayasanın çıkarılması ile beraber bu talep karşılanmıştır. 11/1966 no.‟lu Anayasanın ana amacı, “ulusal basının fonksiyonlarını en verimli bir şekilde yürütebilmeleri, görevlerini yerini getirebilmeleri ve haklarını da kullanabilmelerini sağlamak üzere ulusal basına hüküki teminat verilmesi gerekmektedir” diye açıklamasındaki olduğu gibi: ulusal basına huküki teminat vermekti.

11/1966 no.‟lu Anayasanın çıkarılmasından sonra aşağıdaki sorunlar, tahmini ve uygulanmasıdır veya daha doğrusu tahmin ve uygulamasındaki anlayışıdır. Birkaç kayaklara dayanarak bu maddeye ilişkin basının fonksiyonu, hakkı ve zorunluluğu hakkında özellikle şu meselelerdir:

a. Ulusal basın, Pancasila Demokrasiye dayanan milletin geçimi ve yaşamının etkililiğini ve yaratıcılığını yansıtabilmelidir.

b. Pancasila Demokrasinin ilkelerine göre basını geliştirme, basın vekilleri ile beraber devletin elindedir.

70

Bu maddeler, hatta 11/1966 no.‟lu Anayasa içeriğinin hepsi 21/1982 no.‟lu Anayasada tekrar altıçizilir yani 11/1966 no.‟lu Anayasanın değişikliği hakkında.

21/1982 no.‟lu Anayasanın açıklamasına ilişkin şöyle ifade edilir:

11/1966 no.‟lu Anayasanın içerdiği maddeler, aslında aşağıda değinilmek üzere bir Ulusal Basın sistemini gerçekleştirmek için Yeni Düzenin amaçlarını iyice yansıtmıştır:

a. İdeal açıdan etkili, yaratıcı ve olumlu bir şekilde Pancasila Demokrasine dayalı hayatın sağlamlaşması için destek vermek.

b. Maddi açıdan etkili, yaratıcı, ve olumlu bir şekilde Endonezya‟daki basın yayın çalışmaları yönetimine ilişkin UUD 1945‟in 33.maddesine dayanarak ekonomiyle demokrasinin sağlamlaşması için destek vermek.

c. Profesyonel olarak bilgeli bir özgürlük ilkesine ağırlık katabilecek şekilde, hizmet ettiği alandaki becerinin desteği ile bilgeli bir özgürlük ruhuna sahip çıkmak.

Basın Meclisi, 11/1966 no.‟lu Anayasanın III. maddesine dayanarak Cumhurbaşkan Fermanı ile kurulmuştur. Pozisyon ve görevi, devlet ile beraber ulusal basının yetişmesi ve gelişmesine ilişkin çalışmalarda ortak olmaktır; uyeleri ise devlet unsurları, basın kurumları, ve halktır. Basın Meclisinin görevleri ve hakları şu şekilde belirtilebilir: (1) problem çözme, (2) rehberlik yapmak, (3) öğüt vermek, (4) gözlem yapmak, (5) basın ile ilgili her kararların alınmasına katkıda bulunmak ve (6) danışmanlık yapmaktır.

71

Aralık 1947‟de Basın Meclisinin basını ideal olarak yetiştirme rehberi hakkında bir karar çıkarması, o zamandaki birkaç gazetelerin başına gelen oldukça olumsuz bir durumdan dolayıdır.1972 yılında Sinar Harapan günlük gazetesinin, birkaç gün içerisinde yayınlaması yasaklanmıştır. 1978 yılı, Ocak ayının sonlarında, Güvenlik ve Düzen Restorasyon Komutanlığı, Jakarta‟daki yayınlanan Kompas, Merdeka, Sinar Harapan, Pelita, Pos Sore, Indonesia Times, ve Sinar Pagi olmak üzere yedi gazetenin yayınlanması yasaklanmıştır. Güvenlik ve Düzen Restorasyon Komutanlığının bu gazeteleri yasaklamasının nedeni “bu gazetelerin içeriklerinin kışkırtıcılığa yol açması ve doğrudan veya dolaylı olarak güvenlik ve düzenliliğe tehdit edici bir duruma teşvik etmesidir”.

1982 yılında Tempo dergisinin başına da aynı şey gelmiştir. Tempo dergisinin yayınlamasına yasaklanmıştır çünkü genel seçim kampanyası ile ilgili sunduğu haberin sınırını aşmıştır. 1984 yılında Topik‟in yayınladığı yazının komünist olarak farzedilmesi ve sosyal çatışmaya yol açabilir olması bu dergisinin de tekrar yasaklanmasına sebeb olmuştur. En son, 9 Ekim 1986 tarihinde Sinar Harapan gazetesinin Basın Yayın Şirketler Lisansı‟nın (SIUPP) geçerliliğini iptal ederek Enformasyon Bakanlığı, bu gazeteyi şöyle eleştirmiştir: “bu gazete, sadece spekülatif sıfatını taşımakla kalmayıp halkı endişeleyici ve korkutucu haberleri ve/veya yorumları yayınlamakta ve bunun için milli dengenin bozulmasına yol açabilecektir”.

David T. Hill‟in (2011) eserinde Atmakusumah şöyle ifade etmiştir: daha önce hem muhabir hem de gazete yöneticisi veya gözlemcisi hem de üzgün hisseden basın aracının okuyucularının uzun süren bir sinirle karşılanan bir yasaklama hiç olmamıştır. Endonezya basın tarihi boyunca bir yıldan fazla süren en az 21 ili

72

kapsamak üzere ilden ile yayılan basın özgürlüğün sınırlanmasına karşı protestolar hiç olmamıştır.

Bu olaylar, 21 Haziran 1994 tarihinde Tempo, Editor, ve Detik adlı siyasi derginin yasaklanmasından sonra meydana gelmiştir. İlk protesto ertesi gün Jakarta‟da, Medan Merdeka Barat caddesindeki Enformasyon Bakanlığı binasının önünde muhabirler ve diğerleri tarafından meydana getirmiştir. Ardında en az 20 ilde buna benzer olaylar meydana gelmiştir, Medan‟dan başlayarak Padang, Pekanbaru, Bandarlampung, Palembang, Bandung, Semarang, Yogyakarta, Salatiga, Surakarta, Jombang, Malang, Jember, Surabaya, Samarinda, Ujungpandang (şimdi Makassar), Manado, Denpasar, Mataram, ta Doğu Timor‟daki Dili şehrine kadar yayılmıştır.

Otuz yıllık Yeni Düzenin etkisi, Endonezya‟daki basın hayatını iyice baskı yapmıştır.