Ortodoks Mezheb

Ortodoks, doğru görüş ve inanç anlamına gelir. Roma'nın üstünlük iddiasına karşı Bizans Patrikliği, kendisinin doğru yolda bulunduğunu, üstün olduğunu belirtmek

üzere bu adı almıştır.178 Ortodoks Kilisesi (Bizans Kilisesi, İstanbul Kilisesi, Doğu

Kilisesi) Ortodoks Kilisesi, Bizans imparatorluğunun devlet kilisesi şeklinde gelişme gösterdi. Ortodoks Kilisesi Kavramı XI. yüzyılda Batı Kilisesi ile Doğu Kilisesi bölünmeden sonra ortaya çıkmış bir kavramdır. İki kilisenin birbirinden ayrılması

ilahiyat alanındaki anlaşmazlıklardan çok siyasal ve kültürel nedenlere dayanır.179 Doğu

ile batı arasındaki siyasi rekabet, daha sonra dini rekabeti de beraberinde getirerek, XI yüzyılda Kutsal Ruh’un çıktığı yer konusunda tartışma ile birbirinden ayrılmıştır. Batı Roma imparatorluğunun 5. yy'da yıkılışı ardından Batı'da hızla nüfuzunu artıran ve yükselen bir güç haline gelen Roma Kilisesi'nin, kendisi lehine yorumladığı çeşitli üstün olma gerekçelerini de kullanarak Bizans imparatorluğu bünyesindeki Hıristiyan

1 7 6 Kitab-ı Mukaddes, Yuhanna, 14:8. 1 7 7 Masdusi, a.g.e., s. 172.

1 7 8 Tümer, Dinler Tarihi, s. 300. 1 7 9 Günay, a.g.e., s. 70.

halklar üzerinde etkin olmaya çalışması, Bizans'ın merkezi İstanbul’daki kiliseyi harekete geçirdi. Böylelikle Roma kilisesiyle İstanbul kilisesi arasında ciddi bir siyasal çekişme baş gösterdi. Batı Kilisesi Kutsal Ruh’un Baba’dan Oğul’dan çıktığını söyleyerek, Kutsal Rus’un sadece Baba’dan çıktığını söyleyen Doğu Kilisesi’ne muhalefet göstermiştir. Böylece Roma Kilisesi, Latin Batı Kilisesi veya Katolik Kilisesi adını alırken, İstanbul Kilisesi, Rum Ortodoks Kilisesi adını almıştır. IX. yy. itibaren ise bu çekişme had safhasına ulaştı; siyasal rekabetin ötesinde ciddi teolojik ihtilaflar yaşandı. Kilise içi hiyerarşik yapılanmada Roma'nın üstünlüğüne ve Papa'nın otoritesine karşı çıkan İstanbul kilisesi, Roma kilisesinin Kutsal Ruh konusundaki görü­ şünü bir sapıklık olarak niteliyor ve Kutsal Ruh'un yalnızca Baba'dan çıkmış olduğunu söylüyordu. Ayrıca ikonalar konusundaki tartışmalar da bu çekişmelerin tuzu biberi oldu ve 9. yy'dan itibaren ciddi olarak başlayan bu ihtilaf 11. yy ortalarında had safhasına ulaştı. İki kilise birbirini kesin olarak aforoz etti. 1504 tarihinde Ayasofya

Kilisesi’nin mihrabına birer aforoz tabelası koymuşlardır.180 Roma Kilisesi "evrensel

birlik" taraftan olduğu gerekçesiyle kendisini Katolik diye adlandırırken, İstanbul kilisesi "asli öğretilere bağlı kalanlar" oldukları iddiasıyla Ortodoks adını aldı. İki kilise arasındaki bu karşılıklı aforoz olayı günümüze kadar devam etti. Ortodoks Kilisesi tarihi süreç içerisinde Balkanlarda, Doğu Avrupa'da ve Rusya'da yayıldı, İstanbul’un Osmanlılarca fethedilmesiyle İstanbul patrikliği Osmanlı egemenliğine girdi. Bu, Rus Ortodoks Kilisesi'nin güçlenmesine ve Ortodoks aleminin yeni li­ derliğine soyunmasına yol açtı. İman, ibadet, şeriat ve hiyerarşi ile birbirine bağlı bir cemaat olan Ortodoks Kilisesi, kendisini Doğunun Ortodoks ve Havariler Kilisesi

olarak isimlendirir.181

Ortodoks Kilisesi 325’te başlayıp 787’de sona eren genel konsiller zincirinden sadece yedisini kabul ederek ilk yedi konsil kilisesi olarak görülmüştür.. Batı ise genel konsil olarak, yirmi bir genel konsil kabul etmektedir. Ortodoks Kilisesi’nin bugün tahminen iki yüz milyon civarında müntesibi vardır.

Ortodoks Kilisesi, sahip olduğu kredoyu, yedi genel konsilde belirlendiğini kabul etmektedir. Bu konsiller;

I. I. İznik Konsili (325)

1 8 0 Aydın, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, s. 575. 1 8 1 Gündüz, Din ve İnanç Sözlüğü, s. 294.

II. I. İstanbul Konsili (381) III. Efes Konsili(431) IV. Kadıköy Konsili (451) V. II. İstanbul Konsili (553) VI. III. İstanbul

1054 tarihinden 1453 tarihine kadarki dönem “Gerçek Bizans Dönemi” olarak adlandırılmaktadır. Esas olarak Ortodoks ilahiyatının gelişme dönemi bu dönemdir. Ortodoks Kilisesinin bu dönemini üç özellik belirtmektedir. Batıdan uzaklaşma, misyonerlik faaliyetleri ve teolojik derinleşme.

Bu kilisenin karakteristik özelliklerinden bir diğeri ise zengin ayin merasimleridir. İbadetlerinde vaaz ve kıraat yanında ekümenik konsillerin dogmaları açıklanır, ibadetler açısından 7 sakrament kabul edilir. Evharist için hazırlanan ekmeğe maya ve şaraba su katılır. Ortodokslarda mahalli papazların evlenmelerine izin verilir; ancak keşişler ve piskoposlar bekar kalırlar. Bu kilisede aziz resim ve tasvirlerinden oluşan ikonalara tazim edilir, ikonalarda tasvir edilen her azizin bizzat ilgili kişinin ruhsal varlığını taşıdığına ve dolayısıyla ona dua edilebileceğine inanılır. Ortodokslar Araf 'ın bir bekleme yeri olduğunu kabul ederler. Son olarak onların Hıristiyanlığın sembolü olarak kullandıkları haçın, yatay ve dikey kolları birbirine eşittir. Fener Patrik­ hanesi, Ayrılmış Doğu Kiliseleri; Katolik Kilisesi. Ortodoks Özellikle batılı araştırıcılarca dinsel geleneklerde heresi ve hetorodoksiden uzak şekilde merkezi öğretileri savunan akımları tanımlamada kullanılan bir terim. Ortodoksi Bayramı Ortodoks Kilisesi'nde Lent'in ilk pazarında tüm sapkınlıklara karşı doğru inancın zaferini kutlamak amacıyla yapılan bir bayram. Bu festival, ikona karşıtı akımın alaşağı edilmesi ve ikonaların yeniden restorasyonunu kutlamak için 843 tarihinde kutlanmaya başlanmıştır.

Ortodoks Kilisesi’ne göre Kilise İsa’nın bedeni olarak kabul edilmiştir. Ortodoks Kilisesi, papanın otoritesini yanılmazlığını kabul etmez. Ancak, Katolik Hıristiyanlıkta olduğu gibi, Ortodoks dünyasında sıkı bir kilise teşkilatı ve hiyerarşisi yoktur. Ortodoks dünyada İstanbul Fener Patrikliği’nin önemli bir yeri vardır. Bundan ayrı olarak, İskenderiye Apostolik Patrikliği, Kudüs Patrikliği, Moskova Patrikliği, İsviçre’deki Chambesy Ortodoks patrikliği önemli Ortodoks merkezleridir. Yunanistan

Ortodoks Kiliseleri İstanbul Fener patrikhanesine bağlı kalmışlardır. Bunlardan başka, bir piskoposla yönetilen Ortodoks Kiliseleri ile bağımsız Ortodoks Kiliseleri de vardır.

Kiev ve Moskova İncili Bizans’tan aldı. Gerek ibadet hayatında, gerekse ilahiyat ve kilise mevzuatı Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya ve Kafkasya halkının Hıristiyan mirasının kökleri, Mısır, Suriye, Küçük Asya, Yunanistan ve İstanbul'un eski kiliselerinin ruhanî, ahlâkî ve zihnî geleneklerine dayanır. Doğu Kilisesinin isimleri resmî ve gayri resmi belgelerde değişiktir: «Doğunun Ortodoks Katolik ve Apostolik Kilisesi», «Ortodoks Doğu Kilisesi». «Doğu Kilisesi», «Ortodoks Kilise». Onlara göre Ortodoks teriminin gerçek nas veya doktrinden de öte bir manası var. Doğru ibadet, doğru itiraf ve havari kilisesinden başlayarak bugüne kadar uzanan hiyerarşi ve mukaddes dinî toplantıların tartışılmaz sürekliliği anlamına gelir. Doğu kelimesi, Kili­

seye ait herhangi bir coğrafî bölge sınırları belirtmez.182

1453'te İstanbul’un düşmesinden sonra Rus Ortodoks Kilisesi Doğu Hıristiyanlık alanı içindeki faal liderliğinin giderek farkına vardı. Aydın temsilcileri Roma ve İstanbul'un meşru varisi, olan Moskova'yı üçüncü Roma olarak ortaya çıkaran bir tarih felsefesi geliştirdi. Philotheus adlı bir Rus rahibi, İstanbul'un düşmesinden hemen sonra, «Doğu ve Batı Roma düştü. Kader Moskova'yı üçüncü Roma mevkiine tayin etti, bir dördüncüsü asla olmayacaktır,» diye ilan etmişti.

Doğu Kilisesi kendisine Tanrının hulul etmiş olduğu İsa' in Apostolik ve Katolik camiasının aslına uygun devamı olan tek kilise olduğuna inanır. Katolik ve cihanşümul olduğunu iddia eden Doğu Kilisesi kanunî veya idarî yetkinin merkezileştirilmesine karşıdır. Tarihçiler Doğu Kilisesinde merkezi bir yüksek otoritenin olmayışını tamamen özel bir tarihi duruma sahip olması ile açıkladılar. Batıda Katolik Kilisesi Roma imparatorluğunun düşmesinden sonra yüzyıllar boyunca hem" tek" dini hem de medeniyeti bütünleştirici ve birleştirici tek kuvvet olmasına karşı, Doğu Kilisesinin lâik, kültürel ve siyasi hayatta yapabileceği çok az şeyi vardı. Bundan başka Doğu Kilisesinin kilise teşkilâtı, bu kilisenin kendi görüşüne göre, Roma Kilisesinin iddia ettiği gibi papa episkopluğu ve yanılmazlığının ilâhi kanunuyla Cjure divino) değil, sadece dış ihtiyaç ve menfaat sebebiyle meydana gelmiştir.

Doğu Kilisesi ile Batı Kilisesi arasındaki başlıca farklar, birincisine göre, şunlardır:

Bir kere kilise birdir, tıpkı İsa'nın bir tek vücudu olabileceği gibi.

İkincisi Kilise gerçeğin kesin kural ve kıstasına sahiptir. Kilisenin üstünde daha yüksek bir otorite yoktur, çünkü Kilise bütün kurtarıcı bilgilerin ve hayatın ana gerçeği, kaynağı ve pınarıdır.

Üçüncüsü, yanılmazlığın özel bir makam veya aracı yoktur. Roma Kilisesinde ya tek basma Papa veya Ekümenik Konsey ile birlikte Papa Allah tarafından tayin edilmiş yanılmaz yetki müessesesidir. Doğu kilisesinde durum böyle değildir.

Doğu Ortodoks Kilisesinin Akidesi:

Doğu Ortodoks akidesine gelince şu noktaları kaydetmek gerekir:

Doğu Kilisesinin entelektüel, ibadet ve pratik hayatının özü hulul etmiş olan İsa'nın yeniden dirileceğine inanmaktır. Bütün tarihî Hıristiyanlık şekilleri ilahiyat bilgilerini ve «amentü»lerini İsa'nın hülûluna dayandırmışlardır. Fakat bunlardan hiçbiri bunu aynı derecede inanç ve dinî ayinlerinin temel direği yapmamıştır.

Doğu Kilisesi İsa'nın beşeri ve ilâhi tabiatını teslim ve tastik eder, fakat İsa’yı mükemmel bir Tanrı - insan vahdeti olarak yorumlar.

Tanrı - İnsanın hulûl ve dirilmesi, O'nun batini ve kutsal varlığı umumî ibadetin, mukaddes duaların manasıdır.

Doğu Kilisesi yedi ayin kabul etmiştir: Vaftiz, konfirmasyon, kefaret cezası (ikinci vaftiz), Aşai Rabbani {şükran), kutsal emirler, evlenme, hastaya yağ sürme)

Ortodoks inancına göre yeryüzünden bulunan her kilise bağımsızdır. Ortodoks

patriği sadece bağımsız kiliselerin başkanıdır.183 Ortodoks dünyasında dört büyük

patriklik vardır. Bunlar; İstanbul, İskenderiye, Antakya ve Kudüs'tür. Çok sayıda millî kiliseler, bu dört patrikliğe bağlıdır. Ancak özerk ve kısmen özerk Kiliseler de vardır. Monofizit Kiliselerle beraber bu sayılanlar, tek bir "Doğu Kiliseleri” başlığı altında gösterilmektedir, İstanbul Patrikliği; Fener Patrikliği veya Rum Ortodoks Patrikliği diye de adlandırılır.

Ortodoksların Katoliklerden ve diğer Hıristiyan mezheplerinden ayrıldıkları noktalar

genellikle şunlardır:184

1- Ruhanî başkanları patrik’tir.

2- Papa'nın üstünlüğünü, İsa’nın vekili olduğunu, yanılmazlığın, kabul etmezler. Kutsal Ruh'un Oğul yoluyla Baba'dan çıktığını ileri sürerler.

3- İlk yedi konsili ve kararlarını kabul ederler. Sonraki konsilleri ve kararlarını

1 8 3 Hançerlioğlu, a.g.e., s. 282. 1 8 4 Tümer, Dinler Tarihi, s. 300.

kabul etmezler.

4- İkon'lara geniş yer verir, saygı gösterirler (ikon; İsa, Meryem ve azizleri tasvir eden, özel bir tarzda yapılmış olan, kilise ve evlerde bulunan resimlerdir). 5- İbadet, her ülkenin diliyle yapılır.

6- Haçlarının kollar, birbirine eşittir. Sağdan sola haç çıkarırlar. 7- Evharistiya Ayini’nde ekmeğe maya, şaraba su katarlar. 8- Konfirmasyon, vaftizden hemen sonra yapılır.

9- Papazlar evlenebilir. Keşişler, Piskoposlar ve Patrikler evlenmez. Boşanma, bazı şartlara bağlı olarak vardır.

10- A'rafı kısa bir bekleme yeri olarak kabul ederler. Günahkâr bir kişi, günah derecesine göre, bir bedel ödeyerek hatasından kurtulabilir.