Ortak Ekonomik İnisiyatifler

Rusya’nın bölgeye yaptığı bu yatırımlar, bölge ülkeleri ile ikili ilişkileri geliştirmektedir. Bunun yanı sıra Rusya askeri örgütlemesine benzer şekilde bölge ülkelerine ekonomik olarak da kendisi ile beraber hareket etmesi için çeşitli inisiyatifler sunmaktadır.

öngörülmekteydi. OEA oluşumu tamamlandığı üçüncü aşamada ise mal ve hizmet ve işgücünün serbest dolaşımı öngörülmekteydi.⁷²

Örgütün tasfiyesi, Haziran 2006’da “gümrük birliğini oluşturma çalışmalarına OEA çerçevesinde yapılanların dikkate alınması ile AEO temelinde devam edileceği”

kararının açıklamasıyla olmuştur. OEA oluşturmasındaki idari yapıları AEO’ya dahil edilmiştir. Bu kararın alınmasının nedeni ise, her ikisinin de (OEA ve AEO) ortak pazarın ve ortak ekonomik alanın oluşturulması gibi aynı hedefler koyduğu olarak açıklanmıştır.⁷³

b. Avrasya Ekonomik Ortaklığı (EurAsEC)

Rusya’nın bu örgüte ayrı önem verdiğini UGS belgesinde “Rusya, öncelikle bölgesel önem taşıyan kapsamlı su-enerji, altyapı, sanayi ve diğer ortak projelerin uygulamadaki destek aracı olan ve ekonomik entegrasyon çekirdeği niteliğindeki Avrasya Ekonomik Ortaklığının güçlenmesi için çaba harcayacaktır”⁷⁴sözleriyle değinilmiştir.

Rusya, Beyaz Rusya ile birlikte 4 bölge ülkesini kapsayan bu örgütün oluşmasına giden süreci kısaca değerlendirmek gerekir. Zira bölge, Rusya ile ve Rusyasız çeşitli oluşumlara ev sahipliği yapmış ve yapmaya devam edecek gibi görünmektedir.

Rusyasız oluşumlardan Orta Asya’daki hayata geçirilebileni ise son adıyla Orta Asya İşbirliği Örgütü (OAİÖ) olmuştur.⁷⁵

Ekonomik birlik ve ortak ekonomik alan oluşturmak amacıyla 1993’te imzalanan anlaşma temelinde Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan 1994’te Orta Asya Birliği’ni oluşturdular. 1997’de Tacikistan’ın katılmasıyla Orta Asya Ekonomik Ortaklığı (OAEO) adını alan örgüt daha sonra Orta Asya İşbirliği Örgütü olarak adını değiştirmiştir. Sık isim değişikliği yapılan bu oluşumun işlevselliği günümüze kadar

72Ainur Nogayeva, “Ortak Ekonomik Alan Örgütü”,

<http://www.aysam.gen.tr/makaleler.php?newsid=229>, (11.04.2005)

73<http://www.eurasianhome.org/xml/t/databases.xml?lang=ru&nic=databases&intorg=4&pid=11>

74Ulusal güvenlik stratejisi belgesi, madde 14.

75Organization of Central Asian Cooperation (OCAC)

tartışılagelse de, o dönemde örgüte Rusya’nın (1996), Gürcistan, Ukrayna ve Türkiye’nin (1999) gözlemci olarak katılmaları⁷⁶örgütün önemini sergilemekteydi.

2002’de OAİÖ’nün amaçları siyasi, ekonomi, bilim-teknik alanları kapsamakta olup üye devletlerin bağımsızlık ve egemenliğe tehdit oluşması durumunda birbirine yardım etmesini öngörmekteydi. Ekonomik alanda da aşamalı olarak ortak ekonomik alan oluşturmak üzere sınır ve gümrük denetimi konusunda istişare yapılması kararlaştırılmıştır. Ekim 2004’de Rusya örgüte katılma kararı almıştır. Örgüte en büyük finans kayanağı sağlayacak olan Rusya’nın ağırlığını hissettirmesi ve -Andican olaylarından sonra yeniden Rusya’ya önderliğindeki yapılara yüzünü çeviren-EurAsEC’e katılma kararı alan Özbekistan’ın etkisi ile örgüt tasfiye edilmiştir.

Rusya'sız oluşumların başarıya ulaşamamasının birkaç nedeni vardır. İlk başta, herhangi ortak bir inisiyatiften endişe duyulmasına benzer şekilde, yeni bağımsızlığını kazanmış ülkelerin ekonomik alandaki entegrasyon süreçlerinin ileride siyasi bir bağımlılığa yol açacağı endişesi gelmektedir. İkincisi, bölge ülkeleri Kazakistan ve Özbekistan arasındaki rekabet,⁷⁷ üçüncüsü ise İsrailli bir uzmanın belirttiği gibi, Rusya’nın bu tür oluşumlardan endişe duyduğundan -Nazarbayev’in 1995’te sunduğu Avrasya Birliği teklifininde olduğu gibi- bu sürecin uzun ve gereksiz prosedürlerle oyalayarak inisiyatifi işlevsiz hale getirmesidir.⁷⁸Bu konuda 7 Ekim 2005’te OAİÖ’nün Evrazes’e katılmasını açıklayan kararın, dönemin Cumhurbaşkanı Putin tarafından “en iyi doğum günü hediyesi”⁷⁹olarak kabul edilmesi anlamlıdır.

Yukarıda değerlendirdiğimiz tüm oluşumlarını içine alan AEO’nın kurucu anlaşması 10 Ekim 2000’de Astana’da imzalandı. Kurucu ülkelerin (Rusya, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan) yanı sıra örgüte Mayıs 2002’de Moldova ve

76OAEO hakkında bilgi, Rusya Dış işleri Bakanlığı, 17 Nisan 2001.<http://www.ln.mid.ru/ns-rsng.nsf/0e82a568fbb5b2c043256a65002f56c2/3f235dd67746105243256a5a002bff4f?OpenDocumen

77SSCB döneminde “Doğunun incisi” olan Özbekistan, büyük güçlerinin dikkatini üzerine çekerek bölge lideri olmak isterken, hızlı ekonomik kalkınma sağlayan Kazakistan da bölge liderliğinin kendisinde olduğunu iddia etmektedir. Bölgedeki entegrasyonu için, Ainur Nogayeva, “Orta Asya’da Entegrasyon”, Strateji, (Şubat 2008).

78Babak, “Astana v Treugol'nike Moskva-Washington-Pekin. Osnovnye Napravlenija Vneshnej Politiki Kazahstana Na Rubezhe Tret'ego Tysjacheletija”, Central Asia & The Caucasus, Sayı: 5, 1999,

<http://www.ca-c.org/journal/cac-05-1999/st_25_babak.shtml>

79http://www.newsru.com/world/07oct2005/54544.html

Ukrayna, 2003’te ise Ermenistan gözlemci olarak katıldılar. 2006’da ise Özbekistan üyeler arasına katılmıştır.⁸⁰

AEO çerçecevesinde Rusya, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan daha önce dile getirilen ortak gümrük fikrini pratikte uygulamaya koyarak 2009 yılının sonuna kadar mal, hizmet ve işgücünün serbest dolaşımını öngören Ortak Gümrük Birliği kurulmasını öngörmektedir. Bu süreci hızlandırmak adına üyeler arasında “görev paylaşımı” bile yapılmıştır. Buna göre, Beyaz Rusya, Gümrük Birliği üzerinden hangi malların taşınabileceğini ve taşınamayacağını belirleyen belgeleri düzenleyecek, Kazakistan vergi konusunu üstlenerek gerekli belgeleri hazırlamaktadır.

Rusya ise tek gümrük tarifesini belirleyecek, yani Kazakistan, Rusya ve Beyaz Rusya sınırları üzerinden geçecek olan malların transferinin maliyetini hesaplayacaktır.⁸¹ 2010 yılının sonunda Birlik oluşum sürecinin tamamlamasından sonra da diğer üye ülkelerin–

Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan’ın- Birliğe dahil olması beklenmektedir.

Örgütün bütçesi üye devletlerin ödedikleri paylardan oluşur. AEO’nun bu ödemelerinin

% 40’nı Rusya, %15’erini Beyaz Rusya, Kazakistan ve Özbekistan, % 7,5’erini ise Tacikistan ve Kırgızistan üstlenmektedir.⁸² 2006 yılında örgüt çerçevesinde enerji, su işletmesi, ulaşım altyapısı, ileri teknoloji ve inovasyon programlarını desteklemek amacıyla toplam 1,5 milyar dolar sermayeye sahip Avrasya Kalkınma Bankası oluşturulmuştur.⁸³Bunun yanı sıra Şubat 2009’da örgüt bünyesinde Antikriz Fonu”nun oluşturulmasına ilişkin alınan karar da, Rusya bölge ülkeleri için sigorta görevi görmektedir. Zira 10 milyar dolarlık fonun 7,5 milyarını Rusya ödeyecektir. Bu paralar ticari amaçla kullanılamayacak ancak sosyal ödemelerin yapılamayacağı olasılığı gibi acil durumlar için kullanılabilecektir.⁸⁴

80Örgütün resmi sitesi, <http://www.evrazes.com/>

81Ayrıca oluşum sürecini hızlandırılması için Entegrasyon Komitesinin her ay toplanması da kararlaştırılmıştır. Kaynak: <http://www.evrazes.com/ru/main/messagepage/805/>,

<http://mirtv.ru/content/view/37797/10/>,(29.07.2008)

82Örgütün resmi sitesi, <http://www.evrazes.com/>

83Sergey Trubarov, “EurAsEC’ Role in Development of Regional Economic Integration”, IV.

Uluslararası Türk-Asya Kongresi Tebliği, Istanbul 27-29 Mayıs 2009.

84Avrasya Ekonomik Ortaklığının Antikriz Fonu 10 milyar dolar olacak,

<http://www.regnum.ru/news/1120474.html>

Avrasya Ekonomik Ortaklığı aracılığıyla ekonomik alanda bölgedeki gücünü sergileyen Rusya, bu gücü uluslararası alanda da kullanma gayretindedir. 10 yıldır Dünya Ticaret Örgütüne üye olma yolunda uyum faaliyetlerini yürüten Rusya, bu yılın Haziran ayında bu süreçe Avrasya Ekonomik Ortaklığı ortaklarıyla girmek istediğini açıklamıştır.

Burada unutmamak gerekir, Rusya’nın bölgedeki ikili ve bölgesel örgütler aracılığıyla yürüttüğü ekonomik faaliyetlerin pratik bir yönü vardır. Başka deyişle, Rusya’nın bölgedeki ekonomik çıkarları sadece basit bir ticari hacmin arttırılmasından ibaret değildir, önemli olan bölge ülkelerinin ekonomilerini Rus ekonomi sisteminin rotasında tutmak, Rusya ile entegrasyon sağlamaktır.⁸⁵