Hayatın başlangıcından sonuna kadar motor davranışlar değişiklik gösterir. Bu değişikliklerden bazıları büyük ölçekli, bazıları ise daha ılımlıdır. Motor davranışlarda yaşam boyu meydana gelen değişimleri gözlemleyerek motor gelişim süreci takip edilebilir. Motor gelişim; refleksif hareketler, ilkel hareketler, temel hareketler ve uzmanlaşmış hareketler olmak üzere dört dönem olarak ele alınmaktadır (Gallahue, 1982).
2.4.1. Refleksif Hareketler Dönemi
İnsan gelişimi dinamik, sürekli ve karmaşıktır. Doğumda döl yatağının güvenli ortamında ayrılan bebek, çeşitli dış uyaranların etkisi altındaki yeni yaşam alanına geçer.Yeni doğanın davranış repertuarı basit reflekslerden oluşur. Motor gelişim dönemlerinin temeli olan refleksler aşağı beyin merkezinin kontrolündeki istem dışı davranışlardır. Normal gelişim gösteren bebekte refleksler azalır, kaybolur ya da olgunlaşarak hareket formlarını oluşturur. Hiyerarşik olarak olgulaşan bu değişimleri sinir sistemi organize eder (Kamm ve diğerleri, 1990). Refleks repertuarına sahip olan bebeğin yaşamı kolaylaştıran güvenli bir ağı vardır ve aynı zamanda çevre ile açık diyalogtadır.Başlangıçta motor davranışların organizasyonu merkezi sinir sisteminin sınırlılıkları ile oluşur. Öncelikle bu davranışlar yaşamda kalmak için gereklidir. Daha sonra, uyum sağlamayı ve son olarak da sonraki hareketler için temel oluşturmayı beraberinde getirir (Clark, 1994).
Refleksif hareketler dönemi iki evrede incelenir. Yaşamın ilk aylarında korteksin de gelişmesiyle birlikte, bu refleksif hareketler bebeğin kendisini ve dış dünyayı tanımasına yardımcı olur. Bu evreler bilgi toplama ve bilgi çözme evreleridir (Gallahue and Ozmun 2006; Gökmen ve diğerleri, 1995; Özer ve Özer 2002; Payne and Isaacs 2007).
Bilgi toplama evresi: Bu evre, doğum öncesi dönemden başlayarak bebekliğin
dördüncü ayına kadar sürmektedir. Fetusun ve yeni doğmuş bebeğin hareketlerini alt beyin merkezi yönetir. Bebek bu evrede refleksleri yoluyla bilgi toplar, besin arar ve korunur (Gallahue ve Ozmun 2006; Gökmen ve diğerleri, 1995; Payne ve Isaacs 2007; Özer ve Özer 2002).
Bilgi çözme evresi: Bebeklik döneminin yaklaşık olarak dördüncü ayında başlar. Bu
evrede, üst beyin merkezinin gelişimine bağlı olarak refleksler giderek kaybolur ve yerini istemli hareketlere bırakır. (Gallahue ve Ozmun 2006; Gökmen ve diğerleri, 1995; Payne ve Isaacs 2007; Özer ve Özer 2002).
2.4.2. İlkel Hareketler Dönemi
İki yaşa kadar görülen istemli hareketlerin ilk biçimi ilkel hareketlerdir. İlkel hareketlerin olgunlaşması, belli bir sıra izlemesi evrenseldir. Bu sırada değişiklik olması, gelişimdeki problemlerin tesbiti için önemlidir. Kalıtsal ve çevresel etmenler,
hareketlerin ortaya çıkış hızlarını etkiler. Genler ve biyolojik sınırlılıklar (sinir, kas, iskelet vb…) insanların davranışlarına şekil verir; fakat kısıtlamaz, yalnızca önceden belirlenmiş hareket modellerinin oluşmasını sağlar. Bağımsız olarak hayatta kalmak, gerekli motor becerileri kazanmak için bebek üç temel hareket problemini çözmek zorundadır. İlki çevrede nasıl hareket edeceği (yerdeğiştirme), diğeri de çevrede nesneyi nasıl hareket ettireceği ya da onunla nasıl hareket edeceğidir (nesne kontrolü). Bu problemleri çözmek için çocuk en önemli problemi çözmek zorundadır; bu da beden duruşunun nasıl sağlanacağıdır (Clark, 1994).
İlkel hareketler; baş, boyun ve gövde kaslarının kontrolü gibi dengeleme becerilerini; uzanma, yakalama, bırakma gibi nesne kontrolü becerilerini sürünme, emekleme, yürüme gibi lokomotor becerileri kapsar (Gallahue ve Ozmun 2006; Gökmen ve diğerleri, 1995; Payne ve Isaacs 2007; Özer ve Özer 2002).
İlkel hareketler dönemi, reflekslerin ortadan kalktığı evre ve ilk kontrol evresi olarak ikiye ayrılır.
Reflekslerin ortadan kalktığı evre: Korteksin gelişmesiyle refleksler zayıflayarak
zaman içinde kaybolur ya da istemli hareketlerle yer değiştirir. Amaçlı olarak yapılan hareketler kontrolsüz ve kabadır. Yeni doğan, nesneye uzanmak istediğinde tüm vücudu ile hareket eder (Gallahue ve Ozmun 2006; Gökmen ve diğerleri, 1995; Özer ve Özer 2002).
İlk kontrol evresi: Bir yaş civarında hareketler daha kontrollüdür. Bilişsel ve motor
süreçlerdeki hızlı gelişim, hareketlerin gelişimini hızlandırır. Bu evrede çocukta denge kazanımı, çevresini keşfetmesini ve nesnelere ulaşmasını sağlar. Çocuk, üç temel hareket becerisi olan dengeleme, yerdeğiştirme ve nesne kontrolü becerileri üzerinde kontrol sağlamaya çalışır (Gallahue ve Ozmun 2006; Gökmen ve diğerleri, 1995; Özer ve Özer 2002).
2.4.3. Temel Hareketler Dönemi
İlk çocukluk dönemi, 2-6 yaşlar arasını kapsar. Bu dönem, çocukların hareket becerilerini keşfettikleri ve geliştirdikleri bir dönemdir. Bu hareket becerileri, temel hareketlerin ve uzmanlaşmış hareketlerin gelişiminin temelini oluşturur. Hareketlerdeki akıcılık ve kontrol artar. (Gallahue ve Ozmun, 2006; Özer ve Özer, 2002). 6-7 yaşına kadar devam eden bu dönemde gelecekteki becerilerin alt yapısı oluşur. Yani temel
hareketler dönemi, sporla ilişkili hareketler döneminin yapı taşıdır (Gallahue ve Omzun, 2006; Payne ve Isaacs, 2007). Gelecekteki becerili hareketler için önemli olan koordinasyonun temeli atılır. Bu temel beceriler birçok sporda, oyunda ve diğer fiziksel aktivitelerde görülmektedir. Örneğin basketbol oynarken oyuncu koşar, topu atar, tutar ve hedefe atış yapar. Temel hareket becerileri sadece büyük kas motor becerilerle sınırlı değildir; bir nesneyi tutmak onu istenilen amaca yönelik kullanabilmek, kontrol etmek gibi küçük kas motor becerileri de içerir.
Temel hareket becerilerinin kazanımında olgunlaşma tek belirleyici değildir, zengin çevre ve aktivitelerin çeşitliliği bu becerilerin gelişmesinde önemli rol oynar. Böyle bir çevrede olan çocuklarla bu gibi deneyimlerden yoksun diğer çocuklar arasında hem nicel hem de nitel farklılıklar vardır. (Clark,1994) .
Graham ve arkadaşları (2007), temel hareket becerilerinin yetişkinlikte ve ergenlik süresince spor becerilerdeki başarının temelini oluşturduğunu, çocuklukta bu becerileri öğrenmenin zevkli olduğunu ve çocukların önce bu becerileri öğrendiklerini sonra da hayatları boyunca kullandıklarını ifade etmiştir.
Temel hareket becerilerinin gelişimi, çocuğun psikolojik, sosyal, bilişsel ve duygusal gelişimini olumlu etkiler. Temel hareketler dönemi, başlangıç evresi, ilk evre ve olgunlaşma evresi olmak üzere üç evreden oluşmaktadır.
Başlangıç evresi: Bu evrede çocuklar ( 2-3 yaş) hareket becerilerini anlamak için çaba
gösterirler. Hareketler sırasında beden ya çok abartılı ya da çok sınırlı biçimde kullanılır. Hareketlerin yapımı sırasında ritim ve koordinasyon zayıftır ( Gallahue ve Ozmun, 2006).
İlk evre: Bu evre 4-5 yaşlar arasında görülen, daha kontrollü ve ritmik koordinasyonlu
temel hareketlerden oluşan bir geçiş evresidir. Hareketlerde abartma veya sınırlama devam etmektedir. (Gallahue ve Ozmun, 2006; Özer ve Özer 2002).
Olgunluk evresi: Hareketler koordineli ve kontrollüdür. Çocuğun olgunluk evresine
ulaşması çeşitli aktivite deneyimlerinin yaratılmasına, motive edilmesine ve nitelikli eğitim verilmesine bağlıdır.
Bu dönemde temel hareket becerilerinin gelişimi çocuğun bir sonraki döneme geçişinin temelini sağlar. Bu beceriler yerdeğiştirme (alan üzerinde hareket etmek yani
vücudun yer aldığı alanı değiştirmek, bir yerden bir yere hareket etmek), nesne kontrolü (bireyin nesneler ile ilişki kurması, nesnelere güç verme ve onlardan güç alma, nesnenin bedenden ayrıldığı hareketler) ve denge becerileri (belirli bir alan içinde bir hareketi sürdürmek, aynı yerde bir pozisyonu korumak) olarak sınıflandırılır (Gallahue ve Ozmun, 2006).
2.4.4. Uzmanlaşmış (Sporla İlişkili) Hareketler Dönemi
Temel dengeleme, yerdeğiştirme ve nesne kontrolü becerilerinin uzmanlaştığı ve bu becerilerin sporla ilişkili becerilere dönüştüğü, hareketlerin bütünleştiği ve dikkatle işlendiği bir süreçtir. Sıçrama ve sekme hareketinin ip atlama, halk dansı veya atletizmde üç adım atlamada kullanılarak şekillendiği bir dönemdir (Aral, Kandır, ve Can Yaşar, 2000; Gallahue and Ozmun 2006).
Sporla ilişkili hareketler dönemi geçiş evresi, uygulama evresi ve yaşam boyu kullanma evresi olmak üzere üç evrede incelenir.
Geçiş evresi: Bu evre yaklaşık olarak 7-8 yaşlarında başlamakta ve 10 yaşına kadar
sürmektedir. Bu evrede, temel hareket becerileri daha doğru ve kontrollü olarak yapılır. Bir önceki evrede gelişen temel hareket yetenekleri çeşitli oyunlarda ve günlük yaşam etkinliklerinde daha doğru ve kontrollü olarak uygulanmaya başlanır. (Gallahue ve Ozmun, 2006; Özer ve Özer, 2002). Bu evrede çocuğa becerilerini denemesi ve geliştirmesi için fırsatlar verilmelidir.
Uygulama evresi: Yaklaşık 11-12 yaşlar arasında bireyin beceri gelişiminde ilginç
değişmeler olur. Bir önceki evrede kısıtlı olan zihinsel, duygusal yetenekler ve deneyimler bu dönemde bireyin hareketlerini geniş bir alana, tüm etkinliklere yaymasına olanak sağlar (Gallahue ve Ozmun 2006). Hareketin doğru yapılması, biçimi ve becerili yapılması için alıştırma (tekrar) önem kazanır.
Yaşam boyu kullanma evresi: Genellikle 14 yaşında başlar ve yetişkinlik boyunca
devam eder. Motor gelişim sürecinin doruk noktası olarak kabul edilir. Bir önceki evrede şekillenen ilgiler, yetenekler ve seçimler bu evrede daha da sınırlandırılır. Etkinliklere katılım düzeyi, bireyin yeteneklerine, olanaklarına, fiziksel özelliklerine ve
motivasyonuna bağlıdır (Gallahue ve Ozmun 2006; Gökmen ve diğerleri, 1995; Özer ve Özer 2002).
Motor gelişim dönemlerine ait yaş sınırları yalnızca genel sınırlardır. Bireysel farklılıklar her zaman gözlenebilir. Aynı kalıtsal ve çevresel etmenlere rağmen, çocuklar farklı motor gelişim dönemlerinde olabilirler. Bireysel sınırlılıklar, çevresel sınırlılıklar ve görevle ilgili sınırlılıklar, çocukların motor gelişimlerini etkilemekte ve çocukların temel hareket becerilerinde farklı dönem ve evrelerde bulunmalarına sebep olmaktadır.