Mentörlük Danışmanlık ve Koçluk Arasındaki İlişki

36

psikolojik sorunu bulunmayan bir kişinin performansını, gelişimini ve öğrenmesini kolaylaştırmaya ve hedeflerine daha hızlı ulaşması için çalışır, eğitim koçluğu ise öğrencilerin akademik anlamda başarısını artırmak amacıyla karşılıklı kurulan ilişkidir (Damaş, 2010, 30- 36).

Bireylerin sahip oldukları potansiyeli ortaya çıkartan ve yaşantılarını şekillendiren bu koçluk hizmetleri günümüzde yalnızca iş dünyası sınırlarında kalmayarak eğitim kariyerinde başarmayı hedefleyen birçok öğrenci henüz okul yıllarında aldığı öğrenci koçluk hizmetleri ile başta eğitim yaşantıları olmakla birlikte sosyal yaşantılarını da gelecek amaçları doğrultusunda şekillendiriyorlar (http://www.milliyet.com.tr). Tüm bu koçluk türlerinde takip edilen süreç itibariyle farklı branşlara ayrılan ve kendi içinde yeni uzmanlık alanları olan bu koçluklar; farklı stillere hizmet verebilecek duruma getirilerek büyüyüp gelişen bir felsefe olarak kendini ispatlamış ve daha geniş kitlelerde yer etmeye başlamıştır.

37

kavramın birbirine katkı sağlayacak becerilerinin işe koşulması gerekmektedir. Bu nedenle mentörlük yapılacaksa koç mentörlükten bahsetmek gerekir. Kucharczyk, Shaw, Myles, Sullivan Szidon ve Ginsberg (2010, 3)’a göre mentörlük koçlukla ilişkilidir ve eğitimde koç mentörler de tıpkı öğrenci koçları gibi öğrenci yeteneklerini geliştirmek için öğrenciyi yakından takip eder ve ilgilenir.

Koçluğun bu kavram ve buna benzer şekilde danışmanlık ile ortak özellikleri varsa da temelde bazı farklılıklar mevcuttur. Koçluk bir danışmanlık çeşididir denilse de ancak danışmanın yaptığının tersine, hedeflenen yeni becerilerin kazanılmasından amaca varılıncaya kadar, bunların hayata geçirilmesi esnasında da çalışmasını devam ettirir. Ayrıca koç, danışanın hata ve eksiklerine odaklanmaktansa onun güçlü yanlarını ve daha önceki başarılarına vurgu yaparak kişiyi hedefine ulaşmasında cesaretlendirir (Sezer, Şahin, 2015, 39).

Çınar (2010,16)’a göre koçluk danışmanlıktan farklıdır çünkü koçlukta danışan sorunları ile alakalı cevapları kendi bulur, koç bireyi bu cevapları bulması yönüyle farklı araçlarla destekler. Ayrıca danışmanın faaliyet gösterdiği alanda uzman olması gerekirken koçun faaliyet gösterdiği alan ile ilgili uzman olması şart değildir.

Mink Oscar ve Mink Barbara ve Owen, 1993:22, (Akt., Damaş, 2010, 21)’a göre koçluk, mentörlük ve danışmanlık arasındaki ilişki Tablo 2.1’de gösterilmiştir.

Tablo 2.1: Koçluk, Mentörlük ve Danışmanlık

SÜREÇ ZAMAN iÇERiK ODAK

NOKTASI

FAALiYETLER

KOÇLUK Kısa ve

Orta Vadeli.

İşle ilgili Öğrenme.

Mevcut iş veya Planlanan İş İçin Öğrenmeyi Kolaylaştırma ve/veya Geliştirme.

İş Tasarımı ve Öğrenme Tekniklerinden Yararlanarak Bireysel ve Ekip Performansını İyileştirme.

38

DANIŞMANLIK

Kısa Vadeli.

Motivasyon ve Tutumla İlgili Problemleri Çözme.

Gelişimsel Yaşamın Her Alanında Çare Bulma.

Aktif Dinleme.

Duygu ve Düşünceleri

Keşfetme. Hedefler, Değerler ve

Değişkenleri Gözden Geçirme.

MENTÖRLÜK

Uzun Vadeli.

Kariyer, Ailenin Rolü, Gelecekle İlgili Mevcut Performans Düzeyini İyileştirme.

Mevcut ve Gelecekteki Gelişimsel Yaşam Dönemlerini Kapsama Alma.

Kariyer Fırsatları Yaratma. Uzun Vadeli Kariyer Geliştirme Programlarına Katılma. Teşvik Etme. Kariyer Kararlarını Destekleme.

Tablo 2.1 incelendiğinde aralarında anlam karmaşası olan koçluk, danışmanlık ve mentörlük kavramlarının bazı açılardan farklılıkları gösterilmiştir bu üç kavramı birbirinden ayıran ilk boyut zamandır. Koçluk ve danışmanlık kısa vadede etki ederken mentörlük daha uzun vadede etki etmektedir denebilir. İçerik boyutuna bakıldığında koçlukta doğrudan bir öğretme durumu olmayıp yapacağı iş (davranış ortaya koyma) ile ilgili öğrenmeler olduğunu söylemek mümkündür. Danışmanlık ve mentörlükte içerik boyutuyla bireyde problem çözme ve mevcut performansını düzeltme ve kariyer planlama gibi işlevleri olduğu görülmektedir. Odak noktası boyutuyla koçluğu danışmanlık ve mentörlükten ayıran ise koçun öğrenenin öğrenmesini kolaylaştırmasıdır. Danışmanlık ve mentörlükte ise danışanın öğrenme dönemlerinin tümünde karşılaşılan sorunlara çareler bulma söz konusudur. Faaliyet boyutunda ise koçlukta performans gelişiminin desteklenmesi söz konusu iken danışmanlık ve mentörlükte danışana hedeflerin doğrudan gösterilmesi ve bu anlamda uzun vadeli plan yapmak söz konusudur. Özbay (2008, 47)’a göre eğitim koçu, mentör, psikolojik danışman ve rehberlik eğitim yönetimi yaklaşımı olarak birbirilerine karıştırılsa da danışman, danışanın karar verme ve problem çözme ihtiyaçlarını karşılar ve bireyin gelişimine yardımcı olurken, eğitim koçluğu ve mentörlük danışmanın ve rehberin öğrenci geliştirme amaçlı kullandığı bir teknik olarak açıklamaktadır. Bunun yanında Oğuş (2015, 12) de

39

*Farkındalık yaratmak

*Geliştirmek

koçluk hakkında; yapılacağın ne olduğuna dair bir uzmanlık alma, işinde bir profesyoneli izleyerek öğrenme yolu, bir değiştirme işlemi, psikoterapi, danışmanlık ve akıl hocalığı olmadığını vurgulamıştır.

Bu kavramlar arasında en çok karıştırılan ve birbirileri yerine kullanılabilen mentörlük ve koçluk arasındaki ilişki ise Bayraktaroğlu (2006)’a göre Şekil 2.7’de gösterilmiştir.

Şekil 2.7: Koçluk ve Mentörlük Arasındaki İlişki

Şekil 2.7 incelendiğinde iki kavramın kesiştiği yer, bireyin güçlü zayıf yönleri ile ilgili farkındalık oluşturmak ve bu güçlü yönlerini geliştirmek noktalarıdır. Koçlar, danışanları için elverişli ve anlamlı metotlar sayesinde danışanlarının güçlü oldukları öğrenme ve gelişmelerine olanak sağlarlar. Farkındalık becerilerini kazanan öğrenciler daha esnek düşünebilmekte, daha planlı bir şekilde problem çözebilmektedir. Wang, Haertel ve Walberg (1994, Akt, Doğanay, 2009) tarafından yapılan, öğrenmeyi etkileyen etmenler konusundaki çalışmaları içeren çok geniş bir analizde bilişsel farkındalık kazanmanın, öğrenme süreçlerinde en önemli değişken olduğunu ortaya koymuştur. Bu farkındalık becerileri, öğrencilerin yaşamlarının her yerinde “başarılı öğrenciler” olmasını sağlayan, daha üst düzey düşünme yetisidir. Bunlar öğrenmeyi düzenlemeyi ve gözden geçirmeyi kolaylaştırır (Demir, Doğanay, 2009, 607). Bununla birlikte mentörlük ve koçluk her ikisi de danışan odaklıdır ve süreçte aktif olan ve araştıran danışandır. Danışanın keşfederek öğrenmesini sağlamak ve yönlendirme gibi önemli bir yeteneği danışanıyla paylaşmak mentörlük ve koçlukta benzerlik gösteren bir diğer noktadır (Ceylan,2004, 33-34). Koçluğun mentörlükten

KOÇLUK

*Dinlemek

*Soru sormak

*Çözüm buldurmak

MENTÖRLUK

*Anlamak

*Yönlendirmek

*Deneyim aktarmak

40

farkı ise mentör uzmanı olduğu bir alanda tüm bilgi ve birikimini danışanına aktardığı arkadaşlık ya da abilik türü bir ilişkisi olan bir destek hizmeti olmasıdır, koçlukta ise çalışılan konu ile alakalı tecrübenin desteklenmesi mümkün olmakla birlikte şart değildir ve abilik türü bir ilişki söz konusu değildir (Çınar, 2010, 22). Koçluk ve mentörlük arasındaki farklar Çınar (2010, 23)’e göre Tablo 2.2’de gösterilmiştir.

Tablo 2.2. Koçluk ve Mentörlük Arasındaki Farklar

MENTÖRLÜK KOÇLUK

Mentör, sorun uzmanıdır. Koç, süreç ve yöntem uzmanıdır.

Mentör, öğretim modelini uygular. Koç, soru sorma modelini uygular.

Mentee dinler/Mentör paylaşır. Koç konuşur, dinler ve soru sorar.

Mentör gelişim üzerinde odaklanır. Koç, hedef ve başarının önemine odaklanır.

Mentörün tecrübelerini aktarmasından, bilgi, beceri ve bilgeliğinden yararlanılır.

Koçun öğretme ve yönlendirme yeteneğinden, bilgi, beceri ve bilgeliğinden yararlanılır.

Mentör, değişim, hedef ve sorumluluk verme üzerine odaklanabilir.

Koç, daima değişim, hedef ve sorumluluk verme üzerine odaklanır.

Eğitim öncesi bir yıllık ilişki kurulur. Eğitim öncesi ilişki yoktur, üç veya on iki ay arası, hedeflere göre kurulur.

Aylık toplantılar yapılır. Haftalık ya da iki haftada bir toplantı yapılır.

Çok az ya da hiç ücret ödenmez. Ücret, firma dışından koç için ödenir.

En iyi mentörler, koçluk yöntemini kullanırlar. Ancak temelde bilgi paylaşımı ve mentörün tecrübeleri üzerine odaklanılır.

İyi koç bencil değildir. Kişinin tamamıyla tecrübelerinden öğrendiklerine, kendi kendini keşfetmesini ve farklı kaynaklardan öğrenmesine odaklanır.

Mentörler organizasyonun içinden gelirler.

Koçlar, organizasyonun içinden veya dışından gelebilirler.

41 Benzetme: Kişiye balık tutmayı öğretip,

en önemli püf noktalarını gösterirler.

Benzetme: Kişi, eğer balık tutmanın kendisi için önemli olduğuna inanıyorsa, ona istediği sonuca ulaşması için gerekli en iyi ve faydalı teknikleri bulmasının yolunu öğretirler.

Tablo 2.2 incelendiğinde mentörlüğün özünde tecrübe aktarımı mentörün bilgi beceri bilgeliği söz konusu iken koçlukta koçun öğretme ve yönlendirme yeteneğindeki bilgi beceri bilgeliğinden söz edilir. Mentör problem çözer ve sonuç odaklı çalışırken koç sürece odaklanır ve iyi bir eğitim yönetim uzmanıdır, süreç içerisinde mentör tecrübelerini aktarırken koç süreci yönetecek sorular sorar ve iyi bir dinleyicidir, ortak olarak hem koç hem de mentör değişim, hedef ve öğrenene sorumluluk verme üzerine çalışırlar.

Günümüzde mentörlük, genel olarak şirketlerde çalışanların işbaşında yetiştirilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Bununla birlikte en iyi mentörlerin koçluk yönetimini kullananların olduğunu belirtmekte fayda vardır. Çünkü koçluk uygulamalarının her iki kavramında temellerini oluşturduğu ve katkılarının olduğu literatür incelemelerinde görülmektedir. Hatta bu anlamda Büngül (2015)’ün çalışmasında eğitimde mentörlük başlığıyla karşımıza çıkan mentörlüğün eğitimde uygulanmasının amacını; bireyin potansiyelini artırmak, akademik anlamda danışanı desteklemek ve bireyin kariyer gelişimini sağlamak şeklinde tanımlamaktadır. Keen (2014, 67)’e göre Daloz (2012) de yayımladığı mentörlük kitabında mentörlüğün üst sınıf öğrenciler arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi olarak adlandırıldığını ve bu yönüyle öğrenci koçluğundan farklılaştığını belirtmiştir. Bu noktalar koçluk ile mentörlüğün benzetildiği ve karıştırıldığı noktalar olsa da yukarıda bahsedildiği üzere koçluk daha çok süreç odaklıdır ve bireyin süreç içerisinde yaptıklarıyla ilgilenirken mentörlük daha çok sonuç odaklıdır ve koçlukta olduğu gibi problemi bireyin kendisinin çözmesini beklemek yerine kendi deneyimlerini bireye aktarmak üzerine kurgulanmıştır.

Temelde koçluk ve mentörlük arasındaki en önemli farkın amaçları noktasında olduğu görülmektedir. Koçluğun amacı, mümkün olduğu kadar kısa sürede danışanın performansını meydana çıkarıp artırmak ve yeteneklerini geliştirmek iken mentörlükte amaç ise uzun vadede danışanın kariyerini planlar ve bu plan doğrultusunda meydana gelen gelişimi yönlendirir. Koçluk ile ilgili kavramlar incelendiğinde, esas amacının bireylerin gereksinimlerini belirlemek ve bu gereksinimlerini gidermek için hedeflenen amaçlara

42

ulaştırılması olduğu görülmektedir. Koçluğun esas amacının anlaşılması ile birlikte yaşantımızdaki gerekliliğini de keşfetmiş olmak mümkün olacaktır (Damaş, 2010, 12-18).

Sokrates’in “Ben hiçbir insana hiçbir şey öğretemem, ben sadece onların düşünmelerini sağlarım” şeklindeki ifadesi de koçluğun anlamı ile örtüşmektedir çünkü koçlukta esas olan insanları düşündürmeye sevk etmektir.

Uluslararası Profesyonel Koçluk Derneği (ICF) Türkiye Başkan Yardımcısı Naci Demiral’a göre Koçluk alanında tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kavram karmaşası yaşanmaktadır. Eğitim, danışmanlık, terapi, mentörlük vb. kavramlar ile koçluk kavramları birbirine karıştırılmaktadır. Efeçınar (2013, 21)’e göre koçluk ve terapi birbirinden farklıdır çünkü terapist “Neden?” sorusunu sorar ve karşısındaki bireyin içinde bulunduğu olumsuz duruma neden olan kaynağı bulmaya çalışır ve geçmiş yaşantılar ile ilgilenir, zaten bu durumlardaki bireyler bu travmalarla baş edecek iç güce sahip değillerdir oysa ki olumsuz durumda olup bu durumla baş edecek iç gücü kendinde bulan bireyler de koçlar devreye girer ve danışanın geleceğe odaklanmasını sağlar “Nasıl?” ve “Ne?” sorularını sorar, geçmişiyle ilgilenmez ve hedefe giden yolda bir engelle karşılaşılırsa engeli ortadan kaldırmak için “Neden?”i sorgular. Terapi de genelde bu işi yapanlar insanların duygusal sorunlarını tespit etmek için eğitim alırlar ve bunları iyileştirmek için çalışırlar koçlar ise teşhis koymayıp duygusal sorunlara odaklanmazlar (Whithworth, L., Kimsey-House. K, H.,

& Sandahl, 2017, 31-42).

Öğrenci koçluğu ise öğrencinin iç dünyası itibariyle farkındalığını artırarak dersler ve okuldaki başarısıyla birlikte bütüncül bir yapıda hayatını ele almasına yardımcı olur ve yeni perspektifte bakmalarına olanak sağlar (www.milliyet.com.tr). Öğrenci koçluğunun, ilgi alanı gelişim evrelerinden en önemli evrede olan ergen olduğu için tüm koçluk sistemlerinin içinde ayrı bir yeri vardır (Özgür Yazır, 2015, 2). Bu nedenle öğrenci koçluğunun ne anlama geldiği ve uygulamalarının etkinliği hakkında bilgi sahibi olmanın önemi dikkat çekmektedir.