Konum tarih ve günün saatindeki de ˘gi¸simine kar¸sılık dalga

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 −500 0

500

−100

−50 0 50 100 150 200

Kuzey (km) Dogu (km)

Yukari (km)

¸

Sekil 5.9. Yükseli¸s açısı de ˘gi¸simine kar¸sılık sıradı¸sı dalga yayılım yolu, 21 Ara-lık 2015, 10:00 GS, ˙Izmir, 6 MHz, yanca 90^◦.

¸

Sekil 5.6 ve ¸Sekil 5.7’de verilen grafiklerde yükseli¸s arttıkça dalga iyonküreden daha dar açı ile yansımakta ve yeryüzünde kayna ˘ga göre daha yakın mesa-feye ula¸smaktadır. Yükseli¸s açısının de ˘gi¸simine kar¸sılık dalga yayılım yolunun genel davranı¸sı ¸Sekil 5.6 ve ¸Sekil 5.7’de verildi ˘gi gibi olmakla birlikte iyonkü-renin durumuna göre daha farklı davranı¸slar da gözlenebilmektedir. ¸Sekil 5.6 ve ¸Sekil 5.7 grafiklerinde yükseli¸s açısı 30^◦ oldu ˘gunda dalga yayılım yolu ge-nel trendden farklı bir davranı¸s göstermekte, iyonkürede daha geni¸s bir açı ile yansımaya u ˘gramakta ve iyonküre içinde yatayda bir miktar yol aldıktan sonra kayna ˘ga göre daha uzakta yeryüzüne ula¸smaktadır.

5.3.3 Konum tarih ve günün saatindeki de ˘gi ¸simine kar ¸sılık dalga yayılım

bölgesinde Rusya’nın ¸sehri St-Petersburg (59,93^◦ K, 30,30^◦ D), orta enlem bölgede Türkiye’nin ba¸skenti Ankara (39,93^◦ K, 32,87^◦ D), ekvatoral bölgede Uganda’nin ba¸skenti Kampala (0,31^◦ K, 32,60 ^◦ D); tarih olarak yaz ve kı¸s gündönümü tarihleri, sırası ile 21 Haziran 2015 ve 21 Aralık 2015, saat ola-rak da yakla¸sık olaola-rak gün ortası ve gece ortasına denk gelen 10:00 GS ve 22:00 GS seçilmi¸stir. Örnek senaryolarda dalganın frekansı 6 MHz ve 8 MHz, dalganın yayılma do ˘grultusunun yükseli¸s açısı 45^◦, yanca açısı 90^◦ olarak uy-gulanmı¸stır. Bu senaryoların ko¸sturulması için yapılan ön i¸slem a¸samasında iyonküre yükseklikte 5 km, enlem ve boylamda ise 1^◦ adımlar ile modellen-mi¸s ve otomatik TE˙I verisi ile besleme yapılmı¸stır. Bu örnek grafikler, konum ve zamana göre güne¸s ısınlarını almaları ile orantılı olarak iyonla¸sma miktarı açısından de ˘gerlendirilebilmektedir. ˙Iyonla¸sma yani elektron yo ˘gunlu ˘gu fazla oldu ˘gunda dalga iyonkürenin daha alt katmanlarından yansımaktadır. ˙Iyon-la¸sma azaldıkça dalga iyonkürenin daha üst katmanlarından yansımaktadır.

˙Iyonla¸sma daha da azldı ˘gında dalga iyonküreden yansımayıp kırılarak iyonkü-rede yol almaya devam etmektedir. Bu bölümde 6 MHz ve 8 MHz olmak üzere iki frekans için çıktılar sunulması vesilesiyle frekansın etkisi de gözlenebilmek-tedir. Frekans arttıkça genel olarak dalga iyonkürede daha yüksek katmanlar-dan yansımakta ya da yansımamaktadır.

Kaynak konumunun Saint Petersburg oldu ˘gu, 6 MHz ve 8 MHz frekanslarında elde edilen çıktılar sırasıyla ¸Sekil 5.10 ve ¸Sekil 5.11’te verilmektedir. Bu grafik-lere bakıldı ˘gında Aralık ayında gece iyonla¸sma en az oldu ˘gundan siyah ve gri ile gösterilen sıradan ve sıradı¸sı dalga her iki frekansta da iyonküreden yan-sımamaktadır. Her iki frekansta Haziran gün ortası senaryolarda koyu ve açık mavi ile gösterilen sıradan ve sıradı¸sı dalga di ˘gerlerine göre en alçak yüksek-likten yansımaktadır. Aralık gün ortası ve Haziran gece yarısı için elde edilen grafiklerde 6 MHz’de her iki durumda da dalga iyonküreden yansımakta, Aralık gün ortasında daha alçak yükseklikten geri dönmektedir. 8 MHz’de ise Hazi-ran gece yarısında ve Aralık gün ortasında sıradı¸sı dalgalar yansımakta ancak frekansın artması etkisi ile sıradan dalgalar yansımayarak iyonkürede kırılarak

yol almaya devam etmektedir.

0 100 200 300 400 500 600 700 800 −500

0

500

−100 0 100 200 300 400 500

Kuzey (km) Dogu (km)

Yukari (km)

Haz − Gün Ortasi − Siradan Haz − Gün Ortasi − Siradisi Haz − Gece Yarisi − Siradan Haz − Gece Yarisi − Siradisi Ara − Gün Ortasi − Siradan Ara − Gün Ortasi − Siradisi Ara − Gece Yarisi − Siradan Ara − Gece Yarisi − Siradisi

¸

Sekil 5.10. Konum ve zaman de ˘gi¸siminin sıradan ve sıradı¸sı dalga yayılım yolu üzerinde etkisi, Saint Petersburg, 6 MHz, yükseli¸s 45^◦, yanca 90^◦.

0 100 200 300 400 500 600 700 800 −500

0

500

−100 0 100 200 300 400 500

Kuzey (km) Dogu (km)

Yukari (km)

Haz − Gün Ortasi − Siradan Haz − Gün Ortasi − Siradisi Haz − Gece Yarisi − Siradan Haz − Gece Yarisi − Siradisi Ara − Gün Ortasi − Siradan Ara − Gün Ortasi − Siradisi Ara − Gece Yarisi − Siradan Ara − Gece Yarisi − Siradisi

¸

Sekil 5.11. Konum ve zaman de ˘gi¸siminin sıradan ve sıradı¸sı dalga yayılım yolu üzerinde etkisi, Saint Petersburg, 8 MHz, yükseli¸s 45^◦, yanca 90^◦.

Kaynak konumunun Ankara oldu ˘gu, 6 MHz ve 8 MHz frekanslarında elde edi-len çıktılar sırasıyla ¸Sekil 5.12 ve ¸Sekil 5.13’de verilmektedir. Bu grafiklere

ba-kıldı ˘gında Aralık ayında gece iyonla¸sma en az oldu ˘gundan siyah ve gri ile gösterilen sıradan ve sıradı¸sı dalga her iki frekansta da iyonkürede kırılarak yoluna devam etmektedir. Her iki frekansta di ˘ger 3 senaryoda sıradan ve sıra-dı¸sı dalgalar kırılarak yeryüzüne dönmektedir. Örnekte verilen senaryolar ara-sında iyonla¸sma en fazla Haziran gün ortaara-sında oldu ˘gundan koyu ve açık mavi ile gösterilen sıradan ve sıradı¸sı dalga di ˘gerlerine göre en alçak yükseklikten yansımaktadır. Aralık gün ortası senaryosu Haziran gece yarısı senaryolarında iyonkürede yansıma olmaktadır. Haziran gece yarısında Aralık gün ortasına göre iyonla¸sma daha az oldu ˘gundan yansıma yüksekli ˘gi fazladır. Frekans 6 MHZ’den 8 MHz’e arttırıldı ˘gında Aralık gece yarısı senaryosunda dalganın kı-rılarak iyonkürede yol almaya devam etti ˘gi, di ˘ger üç senaryoda iyonküreden yansıma yüksekliklerinin arttı ˘gı gözlemlenmektedir.

0 100 200 300 400 500 600 700 800 −500

0

500

−100 0 100 200 300 400 500

Kuzey (km) Dogu (km)

Yukari (km)

Haz − Gün Ortasi − Siradan Haz − Gün Ortasi − Siradisi Haz − Gece Yarisi − Siradan Haz − Gece Yarisi − Siradisi Ara − Gün Ortasi − Siradan Ara − Gün Ortasi − Siradisi Ara − Gece Yarisi − Siradan Ara − Gece Yarisi − Siradisi

¸

Sekil 5.12. Konum ve zaman de ˘gi¸siminin sıradan ve sıradı¸sı dalga yayılım yolu üzerinde etkisi, Ankara, 6 MHz, yükseli¸s 45^◦, yanca 90^◦.

0 100 200 300 400 500 600 700 800 −500 0

500

−100 0 100 200 300 400 500

Kuzey (km) Dogu (km)

Yukari (km)

Haz − Gün Ortasi − Siradan Haz − Gün Ortasi − Siradisi Haz − Gece Yarisi − Siradan Haz − Gece Yarisi − Siradisi Ara − Gün Ortasi − Siradan Ara − Gün Ortasi − Siradisi Ara − Gece Yarisi − Siradan Ara − Gece Yarisi − Siradisi

¸

Sekil 5.13. Konum ve zaman de ˘gi¸siminin sıradan ve sıradı¸sı dalga yayılım yolu üzerinde etkisi, Ankara, 8 MHz, yükseli¸s 45^◦, yanca 90^◦.

Kaynak konumunun Kampala oldu ˘gu, 6 MHz ve 8 MHz frekanslarında elde edi-len çıktılar sırasıyla ¸Sekil 5.14 ve ¸Sekil 5.15’de verilmektedir. Ekvatoral bölgede yıl içinde mevsimler arasında Güne¸s alma açısı ve miktarı birbirine yakın ol-maktadır. Dolayısı ile yılın ayları arasında iyonla¸sma miktarında de ˘gi¸sim azdır.

Bununla uyumlu olarak Kampala için 6 MHz’de elde edilen çıktılarda Haziran ile Aralık gün ortasında ve Haziran ile Aralık gece yarısında dalganın iyonküre-den yansıdı ˘gı yüksekliklerin birbirine yakın oldu ˘gu gözlenmektedir. Frekans 8 MHz oldu ˘gunda Haziran ve Aralık gece yarısında dalga iyonkürede yansımaya u ˘gramamaktadır. Aralık gün ortasında sıradan dalga yansırken iyonkürede bir miktar yatayda yol almaktadır. 8 MHz’de örnek verilen senaryolar arasında Ha-ziran gün ortasında yansıma iyonkürenin daha alçak bölgesinden gerçekle¸s-mektedir.

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 −500 0

500

−100

−50 0 50 100 150 200 250 300

Kuzey (km) Dogu (km)

Yukari (km)

Haz − Gün Ortasi − Siradan Haz − Gün Ortasi − Siradisi Haz − Gece Yarisi − Siradan Haz − Gece Yarisi − Siradisi Ara − Gün Ortasi − Siradan Ara − Gün Ortasi − Siradisi Ara − Gece Yarisi − Siradan Ara − Gece Yarisi − Siradisi

¸

Sekil 5.14. Konum ve zaman de ˘gi¸siminin sıradan ve sıradı¸sı dalga yayılım yolu üzerinde etkisi, Kampala, 6 MHz, yükseli¸s 45^◦, yanca 90^◦.

−200 0 200 400 600 800 1000 1200 −500

0

500

−200

−100 0 100 200 300 400 500

Kuzey (km) Dogu (km)

Yukari (km)

Haz − Gün Ortasi − Siradan Haz − Gün Ortasi − Siradisi Haz − Gece Yarisi − Siradan Haz − Gece Yarisi − Siradisi Ara − Gün Ortasi − Siradan Ara − Gün Ortasi − Siradisi Ara − Gece Yarisi − Siradan Ara − Gece Yarisi − Siradisi Yerküre

¸

Sekil 5.15. Konum ve zaman de ˘gi¸siminin sıradan ve sıradı¸sı dalga yayılım yolu üzerinde etkisi, Kampala, 8 MHz, yükseli¸s 45^◦, yanca 90^◦.