Kimlik İşlevleri Modeli

Bu modele göre kimlik karmaşık içsel bir sistemdir. Bu sistemde kimlik aktif ya da pasif bir şekilde yapılanır. Kimliğin aktif yapılanması, bireyin kim olduğuna ilişkin çeşitli bilişsel faaliyetlerde bulunmayı; kimliğin pasif yapılanması ise, bireyin kim olduğuna ilişkin özdeşleşme ve taklite daha fazla yönelmeyi ifade etmektedir. Marcia’nın kuramına göre, kimliğin aktif yapılanması başarılı ve moratoryum statülerine; kimliğin pasif yapılanması ise ipotekli ve dağınık kimlik statüsüne karşılık gelmektedir (Adams ve Marshall, 1996).

Adams ve Marshall’a (1996) göre aktif, başarılı ve bütünleşmiş bir kimlik bazı psikolojik işlevlere sahiptir. Kimlik işlevleri aktif bir şekilde yapılanmış kimliğe sahip olanlar (moratoryum ve başarılı kimlik) ile pasif ve daha az karmaşık statülere sahip olanlar (dağınık ve ipotekli) arasında farklılık gösterir. Bu işlevler aşağıda açıklanmaktadır (Adams ve Marshall, 1996; Serafini ve Maitland, 2013).

Yapı işlevi. Kimliğin bu işlevi bireye kim olduğunu anlaması için bir yapı sağlar. Diğer

bir ifadeyle bireye farkındalık kazandırır. Benlik saygısı ve kendinden emin olma duygusuna sahip bir yapının oluşmasını sağlayan farkındalık, bireyin özerklik ve biricikliği ile ilgilidir.

İçsel yatırım, değer ve amaç işlevi. Kimlik bireyin içsel yatırımları, değerleri ve

amaçları doğrultusunda davranışların kontrol edilebilmesine imkan tanır. Kimliğin bu işlevi davranış ve eylemleri etkiler.

Bireysel kontrol işlevi. Kimliğin bireylere özgür irade ve kişisel kontrol duygusu

sağlaması durumudur. Kimliğin bu işlevi özerklik duygusu ve kendini ifade etme kabiliyeti ile ilişkilidir.

Uyum, tutarlılık ve süreklilik duygusu işlevi. Kimlik bireyin inanç, değer ve

düşünceleri arasında bütünlük sağlar. Bu işlev ile bireyler daha yüksek ve etkin akademik düzenlemelerde bulunurlar. Ayrıca değer, inanç ve içsel yatırım arasındaki tutarlılığı ve uyumu sürdürmek için daha sağlıklı ve uygun adımlar atarlar.

Gelecek yönelimi işlevi. Bu işlev geleceğe ilişkin ihtimaller ve farklı seçeneklere

yönelik farkındalık sağlar. Ayrıca gelecek, şimdi ve geçmiş arasında süreklilik sunar. Kimliğin bu işlevi bireylerde akademik başarı ve gelecekteki kariyer planlaması gibi potansiyellerin de düzenlenmesini sağlar.

Yukarıda aktarılan kimliğin beş işlevi olumlu ruh sağlığı nitelikleri ile pozitif yönde ilişkilidir. Kimlik gelişim sürecinin sonucuna odaklanan bu model kimliğin başarılı bir şekilde yapılanmasının bireye sağlayacağı faydaları inceler (Adams ve Marshall, 1996). Kimliğin işlevleri ve bu işlevlere karşılık gelen özelliklere ya da tanımlara ilişkin gruplandırma Tablo 2.4’te verilmiştir.

Tablo 2.4. Kimliğin İşlevleri ve Bu İşlevlere Karşılık Gelen Tanımlar

Kimliğin İşlevleri Tanım

İşlev 1. Kim olduğunu anlamak için yapı oluşturmak

Kimlik bağımsızlık ve biriciklik özelliği ile benlik bilincini oluşturur. Bireyin kim olduğunu anlaması (a) kendinden emin olma ile öz saygı ve (b) gelişen benliğe bir temel oluşturmak için yapı sağlar.

İşlev 2. İçsel yatırım, değer ve amaçlara ilişkin yön ve anlam duygusu sağlamak

Kimlik içsel yatırım, seçilen değerler ya da amaçların onaylanacağına ilişkin beklentilere dayanmaktadır. Kimliğin içsel yatırımları ya da amaçları bireyin davranış ve eylemlerini yönlendirir.

İşlev 3. Bireysel kontrol ve özgür irade

duygusu sağlamak Kimlik pasif (ya da itaat etme/compliance) ile aktif (ya da bilinçli yapılan/willful) davranma arasındaki ayrımlara dayanır. Kimliğin pasif biçimlenmesi itaat, taklit ve özdeşleşmeye dayanır. Kimliğin aktif biçimlenmesi ise kendini ifade etme, bağımsız bir yapı oluşturma, özgür irade ve özerklik duygusuna dayanır.

İşlev 4. Değer, inanç ve içsel yatırım arasında süreklilik, uyum ve tutarlılık sağlamak

Kimlik biçimlenmesi belirli bir zaman içersinde bütünleşme ve eylemliliğe dayalıdır. En uygun haliyle kimlik değer, inanç ve içsel yatırımlar arasında tutarlılık duygusu sunar. Bu tutarlılık duygusu uyum ve kendiyle barışık olma duygusuna eşlik eder.

İşlev 5. Geleceğe ilişkin olasılıklarda ve alternatif seçeneklerde var olan potansiyeli farkına varmayı sağlamak

Kimlik kişinin kapasitelerini yerine getirmeyi sağlayan amaç duygusuna ve öz insiyatife dayanmaktadır. Böylece öz insiyatif, potansiyel ve amaçlar gelecek vaadi sağlar.

Kaynak:Serafini, T.E. and Adams, G.R. (2002). Functions of identity: Scale construction and validation. Identity: An International Journal of Theory and Research, 2(4), p.369

Kimlik işlevleri birçok kimlik yaklaşımıyla ilişkilendirilmiştir. Son yıllarda oldukça sık çalışılan anlatı kimlik yaklaşımı bunlardan biridir. Birey tarafından oluşturulan anlatıların kimlik işlevlerine hizmet ettiği düşünülür (Pasupathi, 2015). Uygun bir anlatı, kimliğin işlevlerine ne kadar hizmet ettiği ile ilgilidir. “Büyük hikayelerin” en önemli kimlik işlevleri (a) geçmiş, şimdiki zaman ve öngörülen geleceğin sürekliliğini, (b) hikaye içindeki çeşitli unsurların tutarlılığını, (c) anlatıcıya hayatının doğasına ilişkin anlayış ve anlamını ve (d) sosyal bağlam içinde bireyin diğerleriyle benzerlik ve farklılıklara ilişkin farkındalığını sağlamaktır. “Küçük öyküler” in kimlik işlevleri ise, (a) bireye ‘şimdi ve burada’ bilinci oluşturması, (b) öznel bağlamda bireyin etkilerini ve diğerlerinin tepkilerini anlamak (c) bireyin içinde bulunduğu bağlamda söylediği ya da yaptığı şey için sorumluluk alması ya da kaçınması şeklinde sıralanmıştır (Waterman, 2015b). Bu bağlamda anlatıların kimliğin yapı, amaç, bireysel kontrol, uyum ve gelecek yönelimi işlevlerini aktifleştirdiği söylenebilir. Kimlik işlevlerinin anlatı kimlik yaklaşımının yanı sıra diğer kuramlarla da çalışıldığı görülmektedir.

Crocetti ve arkadaşları (2013) Adams ve Marshall (1996) tarafından oluşturulan Kimlik İşlevleri Modelini kimlik statüsü ve kimlik stili ile ilişkilendirmiştir. İçsel yatırımda bulunma kimliğin beş işlevinin tümüyle anlamlı bir ilişkiye sahipken, söz konusu bu beş işlev moratoryum statüsünde en düşüktür. Kimlik işlevlerinin kimlik stilleriyle ilişkisine bakıldığında ise, kimliğin tüm işlevlerinin bilgi yönelimli kimlik sitili ile pozitif yönde; kimlik stilinin en düşün basamağı olarak görülen kaçınma yönelimli kimlik stili ile negatif yönde ilişkili olduğu görülmektedir (Morsünbül ve Uçar, 2017). Bundan sonraki bölümde bilişsel ve sosyal süreçlere vurgu yapan Kimlik Stili Yaklaşımı, daha sonra ise Anlatı Kimlik Yaklaşımı aktarılmıştır.