Kerkük Katliamı (14–16 Temmuz 1959)

Irak Türklerinin varlık mücadelesinde geniş yer alan, 14 Temmuz 1959 katliamı, eski kuşaklarda olduğu kadar, yeni nesillerde de tüyler ürperten etkisini sürdürmektedir. O günlerin akıllardan silinmeyen anıları, Türk toplumuna karşı beslenen düşmanlık duyguları, 1918’den beri tarzı, sistemi değişse de, değişmeyen, Türke karşı soykırım yani yok etme politikaları olmuştur.198

Olaylar, Irak Türklerinin merkezi sayılan Kerkük’te soydaşlarımızın krallık rejimine son veren 14 Temmuz 1958 Irak ihtilalinin birinci yıl dönümü kutlamaları için şehrin ana caddelerinde yürüyüşe hazırlanırken, gafil avlanarak, fanatik Kürtlerin ve komünistlerin silahlı saldırısına uğramaları ile patlak vermiş, ardından askeri araçlardan hoparlörle sokağa çıkma yasağının ilan edildiği halka duyurulmuştur. Takiben Türk ileri gelenlerinden birkaç bin kişi hiç sebep yokken tutuklanmıştır.199

Kanun ve nizamlara itaatkar olan Türkler, haklarında hazırlanan kanlı planların farkına varmadan sokağa çıkma yasağına uyarak evlerine çekilmişlerdir. Müteakiben komünistlerle fanatik Kürtler, ordu birliklerinde de destek görerek, Türklerin ileri gelenlerini önceden tespit edilen evlerine giderek kendilerinin ordu komutanlığınca istendiğini söyleyip, dışarı çıkmalarını sağlamışlardır. Evlerinden çıkan Türkler hemen oracıkta ailelerinin ve çocuklarının gözü önünde kurşunlanarak şehit edilmişlerdir. Bununla yetinmeyen gözleri dönmüş katiller, öldürdükleri Türklerin bazılarının cesetlerini ayrı istikamete giden iki cipe bağlayarak parçalamışlar ve sokaklarda dolaştırdıktan sonra elektrik direklerine asmak suretiyle vahşiyane arzularını tatmin etmişlerdir. Bu şekilde öldürülen Türkler arasında lider durumundaki Emekli Binbaşı Ata Hayrullah, kardeşi Doktor Đhsan Hayrullah, Salah ve Mehmet Avcı kardeşler, Kasım Neftçi, Muhtar Fuad’ın çocukları Cihat, Nihat ve Emel (Emel 14 yaşında idi),

197

KÜZECĐ, Şemsettin,”Gavurbağı Katliamı: Kerkük, 1946“ Kerkük Dergisi, yıl: 1, sayı 2, Temmuz 2005, s.19,

198

KÜZECĐ, Şemsettin,”Kerkük Katliamı: 14-17 Temmuz 1959“ Kerkük Dergisi, yıl: 1, sayı 2, Temmuz 2005, s.20,

199

Osman Hıdır (ilk şehit edilen soydaşımız olup, Aslan Yuvası Gazinosu’nun sahibi idi), Cahit Fahrettin’den başka hasta ve yaşlı insanların da bulunduğu yüzlerce Türk katledilmiş; bazıları ise diri diri toprağa gömülmüştür. Cesetlere bile işkence yapılmıştır. Katliam tam üç gün üç gece sürmüştür. 200

Kanlı olay ertesi günü gazetelerde bütün detayları ile Türk kamuoyuna duyurulmuştur. Başta Milli Türk Talebe Birliği olmak üzere birçok teşekkül, soydaşlarımızın maruz kaldıkları bu menfur olayı kınamış ve facia, Niğde Milletvekili Asım Eren tarafından TBMM’ye getirilerek Dışişleri Bakanı’ndan bu konuda açıklama yapması istenmiştir. Basında da Türk kanının akıtılması olayı karşısında adeta fırtınalar kopartılmış ve başta Milliyet Gazetesi olmak üzere, olayın aydınlatılması için Bağdat’a özel muhabirlerini yollamışlardır. 25 Temmuz günü de Milliyet Gazetesi muhabiri Turam Aytul’un Bağdat’tan gönderdiği “Kerkük’te Türkler hunharca öldürüldü” başlıklı haberi ile olay doğrulanınca Türk hükümeti 26 Temmuz günü gazetelerde yayınlanan resmi bir açıklama yapmıştır. Söz konusu açıklamada: “Kerkük’te bazı müessif hadiselerin vukua geldiği ve bu arada maatteessüf otuza yakın Irak vatandaşı soydaşımızın öldüğü malumdur” dendikten sonra Türk hükümetinin konu ile ilgili olarak Bağdat nezrinde teşebbüste bulunduğu ve Irak hükümetinden teminat aldığı belirtilmiştir. Gerçekten de bir iki gün sonra (29 Temmuz) Irak Başbakanı General Kasım bir basın toplantısı yaparak Kerkük’te komünistlerin Türklere yaptıkları mezalimi dünyanın en alçak cinayetleri olarak vasıflandırmış ve faşistlerin bile bu kadar vahşice davranmadıklarını söylemiş ve Kerkük hadiseleri sırasında çekilen bazı fotoğrafları cebinden çıkararak gazetecilere göstermiştir.

Türk hükümetinde Sağlık Bakanı olan Kerküklü merhum Dr. Lütfü Kırdar’ın beyanına göre Türk hükümeti, General Kasım’ın böyle bir açıklama yapması için Irak’a diplomatik kanaldan baskı yapmış, ancak Ankara’nın bu açıklama ile tatmin olmaması üzerine, Irak Başbakanı, 3 Ağustos günü ikinci bir açıklama yaparak, Kerkük hadiseleri sırasında çekilen 750 fotoğrafın eline bulunduğunu, bu olaylarda birçok Türkün diri diri toprağa gömüldüğünü, cinayet faillerini şiddetle cezalandıracaklarını ifade etmiştir. Daha sonra olayların baş sorumlusu olarak gösterilen 2’nci Tümen Komutanı Davud al-Cenabi ile birlikte iki yüzü aşkın kişi tutuklanmıştır. Askeri mahkemelerde yapılan yargılanmalar sonunda hapse mahkum

edilenlerle birlikte, idama mahkum edilenler de olmuştur. Ancak, Kürtlerden çekinildiğinden Kasım’ın iktidarı döneminde idam cezaları infaz edilmemiştir.201

Zamanla Kerkük Katliamı’nda şehit edilen Türklerin fotoğrafları Türkiye’ye ulaşınca bu fotoğraflar basında çıkmaya başladı, bu konuda birçok haber, yazı ve röportaj yayınlandı. Ancak 22 Ekim 1959 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde çıkan kısa bir haber, olayları izleyenleri hayretini mucip olmuştur. Haberde aynen şöyle deniliyordu: “14–16 Temmuz 1959 tarihleri arasında Irak’ta Kerkük’te Türklerin katliamı ile sona eren olayla ilgili resim, film v.s. dokümanların yurda sokulması veya dağıtılması Bakanlar Kurulu kararıyla men edilmiştir. Türk milletinin aşırı tepkisini engellemek için konulmuş olan yasak, 27 Mayıs 1960 ihtilali ile basına konan bütün yasakların kaldırılması ile birlikte kalkmış olup, bu tarihten sonra Türk basınında katliamdaki vahşeti gösteren fotoğraflar serbestçe yayınlanmıştır.202

Türkiye’nin bu ilgisizliği Irak Türkleri arasında haklı bir serzenişe sebep oluyor ve “Bizi öldüren düşman kurşunu değil, Türkiye’nin sükutudur” şeklinde ağır yakınmalar yapılıyordu. Buna karşın gençlik, basın ve Türk aydını konuya uzak kalmamış, toplumsal bilincin oluşumu ve devam ettirilmesi için üzerlerine düşen görevleri yapmışlardır. Kerkük katliamının hala karanlıkta kalan pek çok yanı bulunmaktadır.203

Irak Türkmen Cephesi, 14 Temmuz’u başlangıç alarak, 14-20 Temmuz tarihlerini “Irak Türkmenleri Şehitler Haftası” ilan etmiştir. 14 Temmuz 1959, bu tarih katliamlar zincirinde en önemli halka olduğu için unutulmaz ve bütün şehitler her yıl o gün rahmetle ve minnetle anılır.