• Sonuç bulunamadı

Kayıt Dışı İstihdamın Olumsuz Etkileri…

2. KAYIT DIŞI İSTİHDAM…

2.5. KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN ETKİLERİ…

2.5.2. Kayıt Dışı İstihdamın Olumsuz Etkileri…

Kayıt dışı istihdamın her ne kadar olumlu etkileri olsa da olumsuz etkilerinin olumlu etkilerinden daha fazla olduğu görülmektedir. Aşağıda kayıt dışı istihdamın olumsuz etkileri üzerinde durulmaktadır.

2.5.2.1. Vergi Adaletini Bozması

Kayıt dışı istihdamın neden olduğu vergi kaybı kayıtlı mükelleflere yansıtılarak vergi adaletinin ortadan kalkmasına neden olur. Vergi adaletinin ortadan kalkması devlete karşı mükelleflerin güvenlerinin azalmasına yol açar. Devlete güveni azalan mükelleflerde

      

128 Serdar Günay, “Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamın Analizi II”, Yaklaşım Dergisi, Sayı: 115, Temmuz 2002, http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/2002073185.htm, (Erişim: 22.03.2011).

129 Ekin, a.g.e., s. 65.

57 ise vergi gayreti azalacaktır. Dolayısıyla, vergi adaletinin bozulması bireysel ve toplumsal bir takım sorunları ortaya çıkaracaktır.130

2.5.2.2. Vergi Gelirlerini Azaltması

Kayıt dışı istihdamın artması kayıtlı çalışanların sayısını azaltacağından devletin almış olduğu vergi vb. yasal yükümlülüklerin miktarının azalmasına neden olacaktır.

Kamu gelirlerinin azalması ise devletin yerine getirmesi gereken yükümlülüklerini kaynak yetersizliği nedeniyle yerine getirememesine yol açacaktır. Bu durumda devlet yapacağı kamusal hizmetleri ya yerine getirmeyecek ya da kayıtlı olan çalışanlar üzerindeki vergi yükünü artıracaktır. Diğer alternatifler ise, devletin borç alması ya da emisyona gitmesidir.

Ancak, vergi gelirlerinin yetersizliğinden kaynaklanan tüm bu alternatifler sosyal ve ekonomik bir takım sorunları beraberinde getirecektir.

2.5.2.3. Gelir Dağılımını Etkilemesi

Kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin istihdam yaratması ve yoksulluğu hafifletici unsurlar taşımasına rağmen, gelir dağılımında adaleti sağladıklarında şüphe vardır.131 Kayıt dışı olarak çalışanların çoğu düşük ücretle çalışmak zorunda kalan kimselerdir. Kayıt dışı istihdam nedeniyle kayıt dışı çalışanlarla kayıtlı çalışanlar arasında zamanla ciddi gelir farklılığı ortaya çıkmaktadır. Kayıtlı çalışanlar sosyal haklarını aldıklarından sağlık güvenceleri yönünden sorun yaşamazlarken, kayıt dışı olanlar sağlık sorunu yaşadıklarında zaten düşük olan ücretlerinin bir kısmını sağlık harcamalarına ayırmak zorunda kalmaktadırlar.

2.5.2.4. Haksız Rekabete Neden Olması

Kayıt dışı istihdam ekonomi üzerinde rekabet eksiklikleri yaratmaktadır. Kayıt dışı istihdam merkezli çalışan firmaların daha az vergi ve prim ödemeleri rekabetin bozulmasına neden olmaktadır. Kayıtlı çalışan firmaların bu durumdan dolayı olumsuz       

130 Güloğlu, a.g.m., s. 6.

131 Özsoylu, a.g.e., s. 109.

58 şekilde etkilenmesi ayakta kalmalarını zorlaştırmaktadır. Ekonomik rekabeti sağlayıcı önlemlerin alınmaması bir açıdan ekonominin çökmesine yol açmaktadır. Kayıt dışı firmaların bu şekilde sayılarının artması kayıtlı olarak faaliyette bulunan işletmelerde de bozulmalara neden olacak ve sonuçta onların da kayıt dışına yönelmelerine yol açacaktır.132

Kayıt dışı ekonomide faaliyette bulunan firmalar, sosyal güvenlik primi ve vergi ödemedikleri için devletin gelirleri azalacaktır. Bu durum devletin düşük gelir gruplarına sağladığı sosyal transferleri azaltacaktır. Sosyal transferlerin azalması geliri düşük grupların yaşam şartlarını daha da zorlaştıracaktır. Bu ise, sosyal ve siyasal problemlerin artmasına neden olabilecektir.133

Ekonomide rekabeti düzenleyici kuralların olması verimlilik artışını sağlayacaktır.

Rekabetin piyasalardaki bu olumlu etkisini sınırlayan her türlü engel, ekonominin potansiyel verimliliğine ulaşmasında ve dolayısıyla potansiyel büyümesinde olumsuz etki yapacaktır. Kayıt dışı faaliyetlerin ekonomide yaygın olması da rekabetin sağlanmasını engellemektedir. Kayıt dışı ekonominin varlığı rekabetçi düzenden beklenen olumlu sonuçların elde edilmesine engeldir. Kayıt dışının var olduğu bir ekonomide yeterli verimlilikte çalışmayan firmalar piyasa dışına çıkarak faaliyetlerine son vermek yerine, kayıt dışına çıkarak faaliyetlerine devam edebilmektedirler. Bu durumda söz konusu firmalar, kayıt dışına çıkarak elde ettikleri maliyet avantajları ile daha verimli ve daha rekabetçi olan ancak kayıt içinde kalmış firmalarla rekabet etme şansı kazanabilmektedirler. Bu durum ekonomide firmaları ikili bir yapıya bölmektedir. Bir yanda kayıtlı çalışan ve daha verimli firmalar, diğer yanda kayıt dışında çalışan daha verimsiz firmalar. Bu kalıcı bölünme, ekonominin daha verimli ve daha fazla zenginlik üreten bir yapıya kavuşmasına engel teşkil etmektedir. Böylece kayıt dışılık bir ekonominin potansiyel verimliliğine ulaşamamasına neden olurken o ülkenin büyüme performansını olumsuz yönde etkilemektedir.134

      

110 Hakan Üzeltürk, “Kayıt Dışı İstihdam”, 05.02.2011,

http://www.muhasebetr.com/ulusalbasin/haber_oku.php?haber_id=7027 , (Erişim: 09.02.2011).

133 TCMB, a.g.e., s. 5-6.

134 GİB, a.g.e., s. 32.

59 2.5.2.5. Sosyal Güvenlik Sistemini Etkilemesi

Kayıt dışı istihdam, sosyal güvenlik kurumlarının finansal durumlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Kayıt dışı istihdamın büyük bir hacme sahip olması nedeniyle sosyal güvenlik kurumlarının yeterli fon toplayamaması bu kurumları finansman zorluklarıyla karşı karşıya bırakmaktadır. Sosyal güvenlik kurumlarında yeterli miktarda fon birikmemesi sonucunda, düşük gelir gruplarına yönelik sosyal transferler yeterince gerçekleştirilememekte ve bu nedenle düşük gelir gruplarının hayat koşulları daha da zorlaşmaktadır. Doğal olarak bu durum gelir dağılımı ve sosyal adaleti olumsuz yönde etkilemektedir.135

Kayıt dışı istihdam sonucunda prim tahsilâtlarının yeterli düzeye ulaşmaması sosyal güvenlik açığının giderek büyümesine neden olurken, sosyal güvenlik açıklarının finansmanı, devletin her yıl hazırladığı bütçenin en önemli sorunlarından biri haline gelmektedir.136

2.5.2.6. İşletmeler Açısından Olumsuz Etkileri

Kayıt dışı olarak faaliyette bulunan işletmeler mali tablolarını tutarlı ve gerçek verilerle düzenlemedikleri için güvenilir işletmeler olarak adlandırılamayacağından yatırımcılar için uygun bir hedef olarak gösterilemezler. Vergi ve diğer yükümlülükler ile ilgili risk taşımaları ve yönetim şekillerinin şeffaf olmaması da kurumsallaşmalarını engellemektedir.137 Devletin vermiş olduğu sigorta primi teşvikleri, işyerinde çalışan sayısı vb. faktörler üzerinden değerlendirildiği için teşviklerden yararlanmada da kayıt dışı çalışanlar dikkate alınmayacaktır.

Kayıt dışı çalışan işletmeler ölçek itibariyle genellikle küçük ölçekli işletmelerdir.

Bu tür işletmeler kayıt dışı kalabilmek için küçük kalmaya devam etmektedirler. Bu eğilim, işletmelerin optimal boyuta ulaşmalarını engellediği gibi, ekonomide hem

      

135 GİB, a.g.e., s. 34.

136 Mehmet Candan, “Kayıt Dışı İstihdam, Yabancı Kaçak İşçi İstihdamı ve Toplumumuz Üzerindeki Sosyo - Ekonomik Etkileri”, (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi), T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Ankara, 2007, s. 91.

137 GİB, a.g.e., s. 34.

60 verimlilik kaybına neden olmakta, hem de ekonominin kayıt altına alınmasını güçleştirmektedir.138

Kayıt dışı işçi çalıştıran işletmeler niteliksiz personelle çalıştıklarından verimli olmaları zorlaşmaktadır. Niteliksiz personeli eğitmek, kayıtsız işçi çalıştırırken katlanılan maliyet ve verim kaybı, kayıtlı işçi çalıştırırken ödenen vergi ve sigorta primlerini geçmektedir.

Kayıt dışı işçi çalıştıran işletmeler SGK’nın denetim elemanlarınca yapılan denetimler sonucunda idari para cezası ile beraber ödenmeyen sigorta primlerinin faizi ile de karşı karşıya kalırlar.

Kayıtlı olarak faaliyet gösteren firmalar ise devletin sağlamış olduğu hibe ve kredilerden faydalanabilecekler, kaynak bulmakta zorlanmayacakları için çok çabuk büyüyebileceklerdir.

2.5.2.7. Kaynak Dağılımının Bozulmasına Neden Olması

Kayıt dışı istihdam kaynak dağılımında rasyonellikten uzaklaşılmasına neden olmaktadır. Kayıt dışı istihdamın vergi yükü, kayıtlı istihdama göre düşüktür. Bu ise, sermayenin makroekonomik hedeflere uygun olmayan alanlara kaymasına, orta ve uzun vadeli istihdam planlarının işlevini büyük ölçüde yerine getirememesine neden olmaktadır.

Böyle bir sonuç, sermayesi yeterli seviyede olmayan gelişmekte olan ülkeler açısından önem arz etmektedir.139