7. HASSA BAġLIKÇILARININ ĠDARĠ YAPILANMASI
2.10. IV. Murad (1623-1640), Kullandığı BaĢlıklar ve Hassa BaĢlıkçıları
Bağdat seferlerine katıldı. Devleti ihtiĢamlı günlerine döndürebilmek için çok gayret etti. 1640 yılında nikris hastalığından vefat etti.288
Resim 211: IV. Murad‟ın Gençlik Yılları Kaynak: Mahir, 2000: 310
Resim 212: IV. Murad Kaynak: 1682 Tarihli Silsilenâme,
2000: 40
Resim 213 : IV. Murad Kaynak: Mahir, 2000: 332
IV. Murad‟ın gençlik yıllarını tasvir eden resimde (Resim 211) sultan, yukarıya doğru geniĢleyen büyük bir kavukla görülmektedir. Kavuğun tepesi düzdür, yanlarında kabarık birer dilim yer almakta, kavuğun önünde aĢağı dönük duran siyah tüylü murassa bir sorguçla sağ yandaki dilimin üst kenarında altın murassa bir broĢ bulunmaktadır.
Silsilenâme‟den alınan minyatürde (Resim 212) IV. Murad, miğfer üzerine sarılmıĢ kırmızı bir destarla tasvir edilmiĢtir. Destarın ucu arkaya sarkmaktadır. BaĢlığın tepesinde gösteriĢli tüyler bulunmakta, yan tarafta yelpâze biçimli, siyah tüylü iki sorguç, biri yukarı doğru, diğeri aĢağı dönük yer almaktadır.
288
136 Johann Joseph von Herberstein tarafından yaptırtılan289 IV. Murad tasvirinde (Resim 213) sultan, kâtibi kavukla resimlenmiĢtir. Kavuğun etrafı beyaz bir destarla çevrelenmiĢtir. Kavuğun tepesinde, iki yana açılmıĢ siyah tüylerin arasında, beyaz üç tüyden oluĢan murassa bir sorguç yer almaktadır. BaĢlığın hemen hemen aynısı George de la Chapelle‟in 1643‟te geldiği Ġstanbul‟da yaptığı ve 1648 yılında Paris‟te basılan bir kıyafet albümünün kapak sayfasında yer alan büst portrede de görülür.290
(Resim 215)
Resim 214: Sultan IV. Murad ve Sultan Ġbrahim
Kaynak: Bağcı, 2000: 229
Resim 215: Sultan IV. Murad Detay Kaynak: Bağcı, 2000: 229
George de la Chapelle‟in yaptırttığı albümde yer alan Sultan IV. Murad ve Sultan Ġbrahim portrelerinde görülen baĢlıkların her ikisinin de süslü Selîmi kavuklar olduğu söylense de291
IV. Murad, kâtibi kavukla ve Sultan Ġbrahim de Yusûfî mücevveze kavukla tasvir edilmiĢtir (Resim 214).
Levnî‟nin minyatüründe (Resim 216) IV. Murad, balıksırtı bir miğfer üzerine destar sarılmıĢ olarak tasvir edilmiĢtir. Miğferin, muhtemelen örme zincir olan kenarları yüzünün etrafından geriye doğru çevrilmiĢtir. Destarın bir ucu uzun bir fular Ģeklinde soldan sarkmaktadır. BaĢlığın ön tarafında gösteriĢli bir sorguç yer almakta, sorguç yuvasının ucu destarın altından sultanın alnına doğru uzanmaktadır. “IV. Murad‟ın
289 Mahir, agb., 2000, s. 332. 290 Mahir, agb., 2000, s. 329. 291 Mahir, agb., 2000, s. 329
137 Revan seferi dönüĢünde alıĢılmadık bir biçimde zırh giydiği, beyaz sarık üzerine siyah sorguç taktığı, Bağdat seferi dönüĢünde de sırtına pars postu attığı söylenir.”292
Resim 216: IV. Murad Kaynak: Ġrepoğlu, 1999: 99
Resim 217: IV. Murad Kaynak: Bağcı vd., 2006: 287
1820 civarına tarihlenen ve Suna- Ġnan Kıraç koleksiyonunda bulunan IV. Murad portresinde (Resim 217) sultan savaĢçı kiĢiliğini vurgulayacak Ģekilde tasvir edilmiĢtir.293
Dilimli miğfer (?) üzerine sarılmıĢ destarın ucu uzun bir türban gibi arkadan sarkmaktadır. Miğferin kenarları sultanın yüzünün yanlarından geriye doğru açılmıĢtır. BaĢlığın önünde yüksek, gösteriĢli, tüylü bir sorguç yer almakta, sorguç yuvasının ucu destarın altından alnına doğru uzanmaktadır.
Resim 218‟de görülen gravürde IV. Murad, uzun, sivri ucu oval, bir serpuĢ üzerine, Cüneydî destar Ģeklinde sarılmıĢ bir kavukla tasvir edilmiĢtir. Destarın bir ucu önde tepeden çıkmıĢ görünmektedir. Kavuğun tepesinde, bir tane önde, iki tane arkada olmak üzere üç uzun sorguç yer almakta, arkadaki sorguçlar, çapraz Ģekilde kavuğun çevresinden dolaĢan ve dikdörtgen plakalardan oluĢan zincir görünümlü bir kordona iliĢtirilmiĢ görünmektedir. Öndeki uzun sorgucun ucu arkaya kıvrık durmaktadır. Ayrıca kavuğun iki yanına saplanmıĢ hissi veren tomurcuk görünümlü iki süsleme
292
Ġrepoğlu, age.,1999, s. 98.
293
138 bulunmaktadır. Kavuğun Cüneydî destarı geleneksel örneklere uygun olsa da tepeden görünen sivri serpuĢ ve süslemeler abartılıdır.
Resim 218: IV. Murad Thesaurus exoticorum, 1688. Kaynak: Gravürlerle Türkiye, Giysiler, Portreler 2, 1997:224
Resim 219: IV Murad Demetrius Cantemir, 1734 Kaynak: Gravürlerle Türkiye, Giysiler, Portreler 2, 1997:225
Demetrius Cantemir‟in gravüründe (Resim 219) IV. Murad, Yusûfî mücevveze kavukla tasvir edilmiĢtir. Tepeden mücevveze kısım görünmekte, yanlarda iki dilim bulunmaktadır. Ayrıca kavuğun üst yanlarında biri yukarı dönük, diğeri aĢağı bakan, siyah tüylü, murassa iki sorguç yer almaktadır.
Resim 220: IV. Murad at üstünde Kaynak: Mahir, 2000:330
139 PadiĢahın ölüm tarihinden sonra yapıldığı, üzerindeki “Merhum Sultan Murad Bağdat seferine çıktıkda bu üslûp üzere çıkmıĢdır.” notundan anlaĢılan minyatürde (Resim 220, 221) IV. Murad, Arap cengâveri kıyafetiyle tasvir edilmiĢtir.294
PadiĢahın baĢında miğfer üzerine sarılmıĢ kırmızı bir sarık vardır. (Resim 221) Destarın bir ucu arkaya doğru sarkmaktadır. Miğferin tepesinden üç dallı altınlı murassa sorguç görünmekte, sorgucun ortadaki kolundan üç adet, yanlardaki kollardan ikiĢer adet tüy uzanmaktadır. Ayrıca iki adet, tüylü, murassa sorguç öne tarafa sarkmıĢtır. Miğferin destarın altından çıkan kenarları yüzün iki yanından arkaya doğru kıvrılmıĢtır.
IV. Murad‟ın meclisini tasvir eden minyatürde (Resim 222, 223) padiĢah, Yusûfî kavukla resimlenmiĢtir. Kavuğun yanlarında ikiĢer dilim yer almaktadır ve tepesi düzdür. Kavuğun üzerinde üç sorguç bulunmaktadır. Yanlarda bulunan sorguçlar yukarı, önde bulunan sorguç aĢağı dönük durmaktadır. Sorguçlar, siyah tüylü ve murassadır.
Resim 222: IV. Murad‟ın Meclisi. Kaynak: Atasoy, 2002:70
Resim 223: Minyatür Detay
294
140 IV. Murad‟ın sanduka sarığı mücevveze sarıklara benzemektedir (Resim 224). Tepede mücevveze kısım bulunmakta, etrafından pamuk dolgulu dolama destarlar aralıklarla inerek boyuna Ģeritler hâlinde kavuğu çevrelemektedir.
Resim 224: IV. Murad, Sanduka Üzerindeki Sarık Kaynak: ġenel, Ġstanbul, 2011.
IV. Murad Zamanında Hassa BaĢlıkçıları:
IV. Murad (1623- 1640) 1626 M ar t 1626 Ha zir an 1626 E ylül 1626 Ar alık 1627 M ar t 1630 Ka sım 1631 ġ uba t 1631 M ay ıs Cemaat-i Külâhdüzan T. 25 24 24 24 24 22 22 23 ġâkirdan-ı Mezkûrin T. 5 5 5 5 5 5 5 5 Cemaat-i Külâhdüzan Y. Mehmed Fâik 13 13 13 13 13 13 13 13
Sefer Süleyman Seroda 17 17 17 17 17 17,5 17,5 17,5
Ahmed Mirza Serbölük 24 24 24 24 24 24 24 25
Hüseyin Cafer Kethüdâ
(Serkülâhduz) 22 22 22 22 22 22 22 22,5
Mehmed Hüseyin Serbölük 31 31 31 31 31 30 30 30
Mehmed Nuri 9 9 9 9 9 9,5 9,5 9,5 Hakkı Hasan 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 7 7 7 Mustafa Halil 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 Hasan Abdullah 12 12 12 12 12 12,5 12,5 12,5 Mehmed Hüseyin 30 30 30 30 30 Mehmed Abdullah 2 2 2 2 2 2 2 2 Mustafa Mehmed 6 6 6 6 6 6,5 6,5 7 Halil Mustafa 4 DerviĢ Külâhduz 8 8 8 8 8 8,5 8,5 8,5 Yusuf Hüseyin 12 12 12 12 12 12 12 12 Hasan Hayri 3 3 3 3 4,5 4,5 4,5 Rıdvan Abdullah 4 4 4 4 4 4 4 4 Mustafa Bünyamin (?) 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 Halil Mehmed 12 12 12 12 12 17 17 17 Ali (…?) 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 7 7 7 Mehmed Mahmud 5 5 5 5 5 5 5 5 Ahmed Yusuf 4 4 4 4 5 7 7 7 Ahmed Halil 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 Ġbrahim Mehmed 4 4 4 4 4 Mustafa Hayri (?) 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 3 3 Hüseyin Cafer 3 Abdülkadir DurmuĢ 13 13 13 Mehmed Ahmed 3
141 IV. Murad (1623- 1640) 1626 Mar t 1626 Ha zir an 1626 Eylül 1626 Aralı k 1627 Mar t 1630 Kasım 1631 ġuba t 1631 May ıs ġâkirdan-ı Mezkûrin Osman Musa 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 Mehmed Ali 3 3 3 3 3 3 3 3 Mehmed Velidi 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 Hüseyin Ali 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 3 Mahmud Abdullah 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5
Tablo 11: IV. Murad Dönemi Hassa BaĢlıkçıları
IV. Murad döneminde hassa baĢlıkçıları bölüğünde usta sayısı, yıllara göre 25, 24, 22 ve 23 Ģeklinde değiĢirken, çırak sayısı 5‟le sabit kalmıĢtır. Usta ücretleri 2 akçe ve 31 akçe arasında değiĢirken, çırak ücretlerinin 2,5 akçe ile 5,5 akçe arasında değiĢtiği görülmüĢtür. Bölükte en düĢük çırak ücretinden yarım akçe daha az ücret alan usta bulunmaktadır. 31 akçe yevmiye alan serbölüğün 1630‟dan itibaren ücretinin 30 akçeye düĢtüğü, aynı Ģekilde bir ustanın yevmiyesinin de 7,5 akçeden 7 akçeye düĢtüğü görülmüĢ, bunun yanında bazı ustaların yevmiyelerinin yükseldiği, bir ustanın yevmiyesinin 12 akçeden 17 akçeye çıktığı görülmüĢtür. Çırak ücretlerinin genelde sabit kaldığı son defter kaydında sadece bir çırağın ücretinde yarım akçelik bir yükselme olduğu görülmüĢtür.
2.11. I. Ġbrahim (1640-1648), Kullandığı BaĢlıklar ve Hassa BaĢlıkçıları