İzopropil Alkolün Tanıtımı

İzopropil alkol endüstride etanolden sonra en çok kullanılan alkol olarak bilinmektedir. İzopropil alkol çözücü olarak; zamk reçineleri, bitkisel ve hayvansal yağlar, zamk reçineleri vaksler, renk maddeleri, aromalar, alkoloidler, vitaminler ve aljinatlar gibi doğal ürünlerin ekstraksiyon ve saflaştırılmasında; gıda maddelerinin üretiminde taşıyıcı olarak; organik kimyasalların saflaştırılması, kristalizasyonu ve çöktürülmesinde; nitroselüloz laklar ve fenolik vernikler gibi sentetik polimerlerde kullanılmaktadır. Ayrıca yine çözücü olarak; kozmetik, parfümler, cilt losyonları, şampuan, saç tonikleri, saç boyama durulayıcıları, saç spreyleri, cilt temizleyiciler, oje, deodorant, oda spreylerinin formülasyonlarına katılmaktadır. Kaplama ve boya çözücüsü olarak; sıvı sabun ve deterjanda temizleme ve kurutma ajanı olarak; çimento, astar boya, boya ve mürekkep üretiminde de uygulama alanı bulmaktadır. İzopropil alkol (IPA); ayrıca aseton ve onun türevleri üretiminin ile izopropilamin, diizopropil eter, izopropil asetat, izopropil xanthate, yağ asidi esterleri, herbisidal esterler ve alüminyum izopropoksit gibi diğer kimyasalların üretilmesinde de kullanılan bir maddedir (Britannica.com, www.askimya.com). İzopropil alkol alev alabilen bir sıvıdır. İzopropil Alkol Malzeme Güvenlik Bilgi Formu’nda (Material Safety Data Sheet) belirtildiği şekilde ısıdan/alevden/kıvılcımdan/sıcak yüzeyden uzak tutulmalıdır. Etraftaki açık ateş kaynakları söndürülmelidir. Sigara içilmemelidir. Parlama ve kıvılcım yaratan kaynaklardan uzaklaştırılmadığı takdirde bu kaynaklar ile birlikte patlayıcıdır. Buharları havadan ağır olup buhar birikmesi

24 TIP BİLİMLERİNDE FARKLI BAKIŞLAR

önlenmelidir. Havadan ağır olan alevlenir çözücü buharları uzaktaki tutuşturma kaynağına zeminden ilerleyebilir, parlayıcı yangın tehlikesine yol açabilir. Kaynakla ve alevle kesme esnasında tehlikeli bozunma ürünleri oluşmaktadır (www.petrolkimya.com).

2-Kimyasal Maddelerle Çalışma

Kimyasal maddeler endüstride çok farklı sektörlerde ve çok farklı proseslerde kullanılmaktadır. Böylelikle binlerce kişi işyerlerinde kimyasal etkenlere maruz kalmaktadır. Bu etkenlere maruziyet önlenmediğinde veya uygun yöntemlerle denetim alınmadığında ciddi iş kazaları, sağlık sorunları, hatta kalıcı hasarlar ve ölümler meydana gelebilir. Çalışanlar kimyasalların sağlık için zararlı etkilerini, kimyasalların etiketlerinden, güvenlik bilgi formlarından, kimyasal tesis/teçhizat ve hammadde sağlayıcılarından edinilebilir, çalışılan endüstri kolunda uzman kişilerden vb. öğrenebilir. Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarında maddenin kimyasal ve fiziksel özellikleri, kullanım sırasında alınması gerekli önlemler, yangın ve patlama sırasında yapılması gerekenler, sağlık için yarattığı tehlike verileri, kontrol önlemleri bulunmaktadır. Tehlikeler bilindiği takdirde sorunların çözümü daha kolaylaşacaktır. Yangın ve patlama riski olup olmadığına dikkat edilmelidir (www.casgem.gov.tr).

İş kazası, yabancı ve dıştan gelen bir etken yani, dış bir olay sonucu mağdurun vücut bütünlüğüne, organik yapısına zarar vermektedir. Dıştan gelen olay; iş yerinde patlama, bir maddenin çarpması, düşmesi, yüksekten düşme, zehirlenme, elektrik akımına kapılma, güneş çarpması gibi durumlar olabilir (www.kmo.org.tr).

25

3-Olay Vaka

Bir fabrikada daha önceden izopropil alkol içeren varilin boş olduğu düşünülerek elektrikli kesici disk ile kesme yapılmıştır. İçinin boş olduğu düşünülen varil içinde kalmış olan az miktardaki kapalı ortamdaki izopropil alkol ısı kaynağı (muhtemelen kesme sırasındaki kıvılcım) etkisiyle buharlaşmıştır. Malzemenin özellikleri arasında belirtildiği şekilde, patlamaya neden olduğu düşünülmektedir. Varil içerisinde çok az miktarda izopropil alkol kalsa bile bu patlayıcı etki yaratmıştır. Bu alkolle çalışırken bütün ısı kaynaklarından uzakta çalışılmalıdır. Varilde yaptığımız inceleme sonucu varilin patlama esnasında deforme olmuş ve eğilmiş olduğu görüldü. Kesilen kapağın fırladığı ve incelendiğinde eğilmiş ve bükülmüş olduğu belirlendi. Bu şekildeki bir deformasyon da şiddetli bir patlama sonucu olduğunu göstermektedir. Kapağın fırlaması sonucu ölen işçinin başındaki beynin görülebileceği kadar derin yarık da patlamanın şiddetinin çok fazla olduğunu göstermektedir (Şekil 1).

26 TIP BİLİMLERİNDE FARKLI BAKIŞLAR

İzopropil alkol statik boşalma durumunda da alev alabilir. Bunun için de gerekli önlemler alınmalıdır. Eğer izopropil alkol uzun süre varilde kaldıysa peroksitlerin oluşma riski vardır. Varil daha önce açılmış olduğundan içinde peroksitlerin oluşma durumu vardır. Kapak açıldığında içine giren hava peroksitlerin oluşumuna neden olur. Bu durumda hiçbir şekilde ısıtma yapılamamalıdır. Isıtma durumunda perositlerin kontrolsüz reaksiyonu patlamalara neden olur. Gazların parlayabilmesi için hava ile karakteristik bir karışım oranında bulunmaları gerekir. İzopropil alkolün buharı da gazdır. Patlama alt ve üst sınırı vardır. Alkol için LEL (en düşük patlama sınırı) ve UEL (en yüksek patlama sınırı) 2 ve 12’dir (Uçan et al,2014).

4-ABD OSHA, İsopropil Alkol Kazası Raporları-İş Güvenliği ve

Sağlık İdaresi Raporları

ABD OSHA Raporlarında yer alan isopropil alkol kazaları aşağıda belirtilmektedir (www.osha.gov.tr).

İsopropil Alkol Kazaları

1-Kaza: 201311867, Rapor ID:0213400

2008’in 10 Temmuz’unda isopropil alkol tutuşması ile, bir çalışan göğsünden yaralar aldı ve bunun sonucunda öldü.

2-Kaza: 201390630, Rapor ID:05322652

Bir çalışan 55 galonluk çelik varilleri parçalarına ayırıyordu ve kesim yapıyordu. Bu varil daha önceden isopropil alkol içeriyordu. Varil patladı. Varilin alt kısmı koparak ayrıldı ve çalışanına çarparak ölümüne neden oldu.

3-Kaza: 14320360

Tarih:26-01-1983 tarihinde asetilen kesimi yapan bir çalışan metal bir kabı küçük parçalara kesiyordu. Kap daha önceden muhtemelen

27

isopropil alkol bulundurmaktaydı. Alev alabilen buharlar patlayarak ölüme neden oldu.

4-Kaza: 201353950, ID No:0419700

2 Ocak, 2010’da, bir kaynakçı 55 galonluk metal varilleri tepesinden kesmek üzere oksijen-asetilen kesimi yapıyordu. Bu variller daha önceden isopropil alkol içermekteydi. Kaynakçı ilk varilin tepesini bir felaket olmaksızın kesti. Kaynakçı ikinci varilin tepesini kesmek üzereyken, çalışma arkadaşı tıpaların hala yerinde olduğunu ve varilin havalandırılmadığının farkına vardı. Çalışma arkadaşı kaynakçının varili havalandırıp havalandırmadığından emin olup olmadığını sordu. Kaynakçı bu öneriyi hafife alarak “hiçbir problem yok, sadece burada bir delik açacağım“ diye yanıtladı. Varil havalandırılmamıştı ve isopropil alkol yıkanarak uzaklaştırılmamıştı. Varil her iki ucundan koptu. Kaynakçının vücudunun %75-80’ninde 2. ve 3.derece yanıklar oluştu. Önce yerel bir hastaneye, daha sonra da özel bir yanık hastanesine alındı. Orda yanıklar nedeniyle oluşan komplikasyonlar sonucu öldü.

5-Kaza: 14241475, Rapor ID:1995

Çalışanlardan biri çalıştığı fabrikadan varil istedi ve üç adet 55 galonluk isopropil alkol içermiş variller verildi. Üye olduğu bir kulüpte varil yarışlarında kullanılmak üzere istemişti. Varilleri fabrika bakım atölyesinde topladı ve çalışma saatlerinden sonra kapakları kapatmak üzere çalıştı. Saatlerce fabrikada çalıştı. Son varilde, alkol buharları tutuştu. Varil patladı ve tepesi çalışanın başına çarptı. Aldığı darbe sonucu öldü

28 TIP BİLİMLERİNDE FARKLI BAKIŞLAR

5-İşveren ve Çalışanların Yükümlülükleri

Çalışma ortamı; 4857 sayılı İş Kanunu, 5510 sayılı SGK kanunu ve 6331 sayılı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kanuna tabi bir iş yeri olması münasebetiyle, iş yerinde kanunlara uyulması gerekir.

5.1. Yasa ve Mevzuata Göre Durum (6331 Sayılı İSG Kanunu)

(1)- Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine

bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiyi, İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel

kişiliği olmayan kurum ve kuruluşları, İş kazası: İşyerinde veya işin

yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay,

2)- 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 4.,5.,16. ve 19. Maddelerinde belirtilen İşveren ile Çalışanların Görev, Yetki ve Yükümlülükleri aynen;

İşverenin genel yükümlülüğü

Madde 4 – (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede;

a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.

b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.

29

ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.

d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.

(2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.

(3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez.

(4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.

İşveren, kimyasal maddeler ile çalışmalarda; işçilerin bu maddelere maruziyetini önlemek, bunun mümkün olmadığı hallerde en aza indirmek, tehlikelerden korumak için gerekli tüm önlemleri almakla yükümlüdür(www.temdanismanlik.com).

30 TIP BİLİMLERİNDE FARKLI BAKIŞLAR

SONUÇ

Çalışanlara kimyasalların kullanılması konusunda eğitim verilmelidir. İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimlerinde fabrikalarda kullanılan kimyasalların özellikleri (MSDS) ve riskleri konusunda da eğitim verilmelidir. İzopropil alkol bulunan varillerin içinde az da olsa alkol kalıp kalmadığı kontrol edilmelidir. Variller havalandırılmalı ve yıkanmalıdır. Boşaldıktan sonra oksijen/asetilen kaynağı veya diğer bir kaynak ile kesme işlemi içerisinde çözücünün kalmadığından emin olunduktan sonra yapılmalıdır. Riskli kimyasalların kullanımı alenen yapılmamalı, sorumluların nezaretinde olmalıdır. Sorumlular da kimyasalların özelliklerini çok iyi bilmelidir.

Fabrikada yapılan teftişlerde tespit edilen şu noksan tutanakta şöyle tespit edilmiştir; İşyerine özgü olarak hazırlanmış patlamadan korunma dökümanında bulunan risk değerlendirmesinde alınacak önlemler kısmında belirtilen hususlar tamamlanmamıştır. Bu bölümde İPA ve Asetik Asit kullanımı yapılan bölümlerde exproof donanım kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Ancak işyerinde belirtilen bu bölümlerdeki elektrikli donanımlar exproof özellikte değildir demektedir.

Kazalardan öğrenme son 20 yıldır güvenlik araştırmasının aktif bir alanını oluşturmaktadır. İstenmeyen çıktılardan alınan derslerin paylaşılması daha iyi bir sonuç verecektir (Hedlund et al, 2014).

31

KAYNAKÇA:

1-Britannica.com. (2008). Isopropyl alcohol/uses,structure and formula, Erişim Tarihi:22-12-2008.

2- Hedlund F H,Folmer N,Mikkolsen M H. (2014). Violent explosion after inadvertent mixing of nitric acid and isopropanol – Review 15 years later finds basic accident data corrupted, no evidence of broad learning,. Safety Science,70,255-261.

3- Uçan R, Bahçevan E, İnce A. (2014). Yangın ve Alex Patlamaları, Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Sempozyumu.

4- www.askimya.com/ürünler, İzopropil alkol, Erişim Tarihi:22-12-2018.

5- www.casgem.gov.tr/dosyalar, Kimyasal Tehlikelerde Güvenlik Yönetimi, Erişim Tarihi:22-12-2018.

6- www.kariyer.net/ik-blog, İş Kazalarında İşverenlerin Yükümlülük-leri Nedir? Erişim Tarihi:22-12-2018.

7- www.kmo.org.tr/Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik, Erişim Tarihi:22-12-2018.

8- www.osha.gov.tr/ Isopropyl Alcohol-Accident Research Page, Erişim Tarihi:22 9- www.petrolkimya.com/images/msds/IPA(Shell)-MSDS-2016.pdf.

10- www.temdanismanlik.com, Kimyasal Madde ile Çalışırken Alınacak Önlemler, Erişim Tarihi:22-12-2018.

33

BÖLÜM 3:

DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİNİN GÖZ ÜZERİNDEKİ