İNSAN KLONLAMA İLE İLGİLİ HUKUKİ DÜZENLEMELER

Tablo-8: İnsan klonlama ile ilgili ülkelerin hukuki düzenlemeleri

ÜLKE 1 1a 1

b

1c 2 3a 3b 3c 4 DANİMARKA H H H H H* / / / H**

FİNLANDİYA H E* H H E** / E E E İZLANDA H* H / / HDY** / E*** / H

NORVEÇ H E / / H E / / H

İSVEÇ H H H H E* E / / E

HONG KONG, ÇİN

H* H H H H E / / H

AVUSTRALYA H E* E E H E / / H

SİNGAPUR H E / / E E / / E

JAPONYA H H / / H E / / E

İSVİÇRE H E / / H E / / H

FRANSA B* E / E H E / / H

ALMANYA H E* E E** B*** E / / H

İNGİLTERE H H H H E E / / E

İTALYA H E / / H E / / H

HOLLANDA H E / / H E / / H

İRLANDA H E / / H E / / H

KANADA H E / / H E / / H

ABD H E* E E H** E E*** E H

TÜRKİYE HDY H H H HDY / / / H

Danimarka:

* Oositler üzerinde çekirdek transplantasyonu yapmak yasaktır (Yardımcı Üreme Yasası 93/2015) (196).

** Danimarka Patent Yasası’na göre, insan cinsiyet hücrelerinin genetik özdeşliğini değiştiren, insan klonlaması için geliştirilen yöntemler için patent alınmasını yasaklamaktadır. Aynı zamanda yasa kapsamında, endüstriyel veya ticari amaçlar için embriyo kullanımı ile insanlar veya hayvanlar için önemli tıbbi yarar sağlayan durumlar hariç, hastalığa neden olabilecek ve hayvanların genetik özdeşliğini değiştiren yöntemler de yasaktır (221).

Finlandiya:

* Ceza Yasası (89/1889) uyarınca, insan klonlamak, embriyoları biraraya getirerek insan oluşturmak, insan germ hücresi ve hayvan genetik materyali oluşturmak ya da bunlar üzerinde değişiklik yapmak suçtur. Bu suçun cezası ise, 2 yıla kadar hapis olarak düzenlenmiştir.

** Tedavi amacı ile insan klonlamak deneysel olarak yapılabilir (169).

İzlanda:

* Kök Hücre Araştırmaları için Embriyolar ile İnsan Embriyosu Kullanım Yasası 55/1996 sayılı yasaya göre, üreme amacıyla „nsan klonlamaya „z„n ver„lmemekted„r (198).

** Tedavi edici klonlama herhangi bir yasa ya da hukuki düzenlemede belirtilmemiştir (169).

***Başka araçlarla ya da artan embriyoların kullanılması sonucu üretilen kök hücre hatlarında araştırma yapılması ile aynı bilgiye erişilemiyor ya da aynı sonuçların elde edilmesi mümkün değilse; yumurta vericisi, genetik materyale sahip kişinin aydınlatılmış onamı ve Biyoetik Komitesinin izni ile, Yasanın 2. maddesinin 2.

paragrafına göre lisans almış olanlar, tıbbi amaçlar için kullanılabilecek ya da biyolojik ve tıbbi bilgi elde etmeyi sağlayacak kök hücre hatları oluşturmak amacı ile nüklear transfer yapabilmektedir (169).

İsveç:

* Somatik hücre çekirdek transferine araştırma amacı ile izin verilmektedir. Bunun için, Etik Kurul ve donörlerin onayı gerekmektedir. Kalıtsal genetik özelliklerin

değiştirilmemesi şartı ile tedavi edici klonlamaya izin verilmektedir. Üreme amaçlı klonlama yasaktır.

Hong Kong:

* İnsan Üreme Teknolojisi Nizamnamesi’nin 15. maddesinin 1. fıkrasına göre bendine göre, bir embriyo hücresindeki çekirdeğin bir başka hücreden alınmış bir çekirdek ile değiştirilmesi yasaklanmıştır. Aynı maddenin birinci fıkrasının f bendinde de herhangi bir embriyonun klonlanmasına yasak getirilmektedir. Bu madde, tüm klonlama tekniklerini kapsayan geniş bir kural olarak yorumlanmaktadır. Bu nedenle, hücre çekirdek replasmanı, embriyo ayrışması (embryo splitting), partenojenez ve kök hücre hatları kullanılarak klonlamanın da bu madde uyarınca yasak olduğu belirtilmektedir (222).

Avustralya:

* Üreme Amacı ile İnsan Klonlamasının Yasaklanması Hakkındaki Yasası uyarınca (Prohibition of Human Cloning for Reproduction Act 2002), embriyonun yasaklanmış embriyo olup olmamasını önemsemeden ya da bildiği halde, isteyerek bir kadının bedenine yasaklanmış embriyolar arasında sayılan bir embriyoyu yerleştiren kişi 15 yıl hapis cezası almaktadır. Sözü edilen yasaklı embriyolar aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır. Yasaklı embriyolar,

• Bir insan yumurtasının bir insan spermi tarafından döllenmesi dışındaki bir işlem sonucu oluşturulan insan embriyosu ya da,

• Bir kadının gebe kalmasını sağlamak için embriyo oluşturma amacı taşımaması şartı ile kadın bedeni dışında üretilen insan embriyosu, ya da,

• İkiden fazla kişinin genetik materyalini içeren bir insan embriyosu ya da,

• Embriyo gelişiminin geçici olarak durdurulduğu süreler hariç tutularak, 14 günden fazla süredir bir kadın bedeni dışında gelişmekte olan bir insan embriyosu ya da,

• Bir insan fetüsü ya da bir insan embriyosundan alınan prekürsör hücreleri kullanılarak üretilen bir insan embriyosu; ya da

• Kendi altsoylarına aktarılacak şekilde genomunda değişiklik yapılan insanın değiştirilmiş hücresini içeren bir insan embriyosu ya da,

• Yaşayabilen (viable) insan embriyolarını bir araya getirmek amacı ile bir kişi tarafından bir kadının bedeninden çıkarılan bir insan embriyosu ya da,

• Kimerik (chimeric) embriyo veya hibrit embriyodur.

Fransa:

*Yürürlükteki 2004 Biyoetik Yasası’nın klonlamayı düzenleyen 22. maddesinde açıkça üreme amaçlı klonlama yasaklanmamıştır. Fransız Ceza Yasası’nda öjenik ve üreme amacıyla ile insan klonlamak insanlığa karşı bir suç olarak tanımlanmıştır. İlgili yasaya göre, kişilerin seçiminin organizasyonu için öjenik bir uygulamanın gerçekleştirilmesi 30 yıl hapis cezası ve 7.500.000 Avro para cezası ile cezalandırılmaktadır.

Almanya:

* Bir insan embriyosunun, yapay yolla, ölmüş bir kişi, başka bir embriyo ya da fetüs ile aynı genetik bilgiye sahip olacak şekilde geliştirilmesine neden olan kişinin bu eylemi suçtur. Söz konusu eylemin cezası, anılan Yasanın 2. bölümü uyarınca, beş yıla kadar hapis ya da para cezasıdır.

** Yapay yollarla, embriyo, fetüs, insan ya da ölmüş bir kişi ile aynı genetik bilgiye sahip olacak şekilde bir insan embriyosunun gelişmesine neden olan her kimse beş yıla kadar hapis ya da para cezası ile cezalandırılacaktır. Aynı şekilde, belirtilen embriyo, fetüs, insan ya da ölmüş bir kişi ile aynı genetik bilgiye sahip bir embriyoyu bir kadına transfer eden kişiler de cezalandırılacaktır. Yasa kapsamında teşebbüs aşamasında kalsalar dahi bu eylemler cezalandırılabilir (208).

*** Yasanın tedavi edici klonlamayı yasaklayıp yasaklamadığı konusunda ise hukuki bir düzenleme boşluğu olması tartışılan bir konudur.

ABD:

* ABD’de İnsan Klonlanmasının Yasaklanması Hakkındaki Yasa uyarınca, özel ya da kamu tüzel kişisi ya da gerçek kişinin insan klonlamak için bir girişime dahil olması ya da insan klonlama gerçekleştirme teşebbüsünde bulunması ya da insan klonlaması suçtur. Buna ek olarak, herhangi bir amaç için insan klonlama ürününü nakletmek, almak ya da ithal etmek de suçtur (223).

** İnsan Klonlanmasının Yasaklanması Hakkındaki Yasa uyarınca, insan embriyoları dışındaki hücreler, dokular, organlar, bitkiler veya insan olmayan hayvanlar dışında,

moleküller ve DNA üretmek için çekirdek transferi ya da diğer klonlama tekniklerini kullanarak bilimsel araştırma yapmayı kısıtlamamaktadır (223).

*** Somatik hücre çekirdeği transfer tekniği ABD’de yasaldır. Bununla birlikte, federal yasalarda buna ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, 2002 yılında, somatik hücre çekirdeği transferine federal düzeyde fon verilmesi hakkında yapılan moratoryumda, araştırma amaçları ile bu tekniğin uygulanmasında federal finansman sağlanması yasaklanmıştır (224).

4.6.3 GENOM MODİFİKASYONU İLE İLGİLİ HUKUKİ