KULLANIMINA GÖRE DOKUMA ÜRÜNLERİ
1.1. Hititçe Çivi Yazılı Metinlerde Dokuma İle İlgili Kelimeler ve Kullanımları
1.1.1.8. TÚG hup(b)iki-/hupiga- ve TÚG hupita-
Bu sözcükler ile ilgili olarak Ünal “çarşaf” anlamını ifade etmiştir. Ayrıca
TÚGhubiki/hupiga için “başörtüsü” anlamını belirtmiştir.72 Tischler TÚGhubiki kelimesinin
“peçe, duvak” anlamına geldiğini, sıfat olarak ise hupigawant- kelimesinin bulunduğunu ve bu kelimenin de “peçeli, örtülü” anlamlarına geldiğini belirtmiştir. Yine Tischler
TÚGhupita sözcüğünün ise “bir kadın kıyafeti” ve “peçe?, duvak?” anlamlarında geldiğini belirtmiştir.73 Puhvel TÚGhubiki/hupiga için “peçe, duvak, başörtüsü, örtü” gibi anlamları ifade etmiştir.74 Laroche “hubiki” kelimesinin sıfat halinin “hubigawant” olduğunu belirtmiş ve bu kelimenin “hubiki giy(in)miş” anlamına geldiğini ifade etmiştir.75
1.1.1.9. TÚGE.ÍB
Götze-Petersen TÚGE.ÍB kelimesinin “kemer” anlamına geldiğini belirtmiştir.76 Ancak daha sonra Goetze, bu kelimenin “tunik” anlamına geldiğini belirtmiştir. Ayrıca
72 ÜNAL, a.g.e., s. 203.
73 TISCHLER, a.g.e., s. 61.
74 Jaan PUHVEL, Hittite Etymological Dictionary, Vol. 3, Berlin 1991, s. 392.
75 E. LAROCHE, “Notes de Linguistique Anatolienne”, RHA 19, Paris 1961, s. 26.
76 Albrecht GOETZE-Holger PEDERSEN, Muršilis Sprachlähmung Ein Hethitischer Text, Kobenhavn 1934, s. 44.
27
TÚGE.ÍB’in TÚGÍB.LAL ve TÚGgapari- ile benzerliğine dikkat çekmiştir.77 Holt, TÚGE.ÍB’in bir “iç çamaşırı” olduğunu belirtmiş ve onu TÚGgapari- ile eşitlemek istemiştir.78
TÚGE.ÍB’e bir yandan tunik diğer taraftan da kemer anlamlarının yüklenmesinin sebebi, ÍB ve GURU21’in birbirlerine olan benzerlikleridir. Diğer bir değişle, ÍB ve GURU21 aynı sembollere sahip olan, ancak farklı anlamlara gelen iki sözcüktür. Hititçe çivi yazılı tabletlerde de bu semboller aynı oldukları için, bu durum bir karmaşaya neden olmaktadır.
(KUŠ/TÚG)GURU21 ve (KUŠ/TÚG)E.ÍB için Tischler “kemer ve tunik” anlamlarını belirtmiştir.79 Bu durum yukarıda bahsettiğimiz fikri desteklemektedir. Rüster-Neu de yine aynı paralelde bir fikre sahip olarak, ÍB ve GURU21 konusuna dikkat çekmiştir.80
KUB 43 50 numaralı belge, Muršili’nin dil tutulması ile ilgili metindir. Belgede Kummanni ülkesine gönderilen eşyalar arasında TÚGE.ÍB de bulunmaktadır. İlgili kısmın (Rs.) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:81
9 [(TÚG.NĺG.LÁMM)]EŠ an-da [ ap]-pa-an-da Q[(A-DU TÚGE.ĺB GĺR KUŠE.SIR)]
10 [(IT-TI)] xTI pa-ra-a na[-a-ir (na-at pí-e-te-ir GIŠGIGIR-ia-kán)]
9 giysileri hepsini birlikte (her şeyiyle beraber) [(kemer, hançer, ayakkabı)]
77 GOETZE, a.g.m., s. 55-56.
78 Jens HOLT, “A propos de la Corolla Linguistica. Quelques problémes des études Hittites”, BiOr 15, 1958, s.148.
79 TISCHLER, a.g.e., s. 258.
80 Christel RÜSTER-Erich NEU, Hethitisches Zeihenlexikon, Inventar und Interpretation der Keilschriftzeichen aus den Boğazköy-Texten, StBoT, Beiheft 2, Wiesbaden 1989, s. 181.
81 René LEBRUN, “L’aphasie de Muršili II: CTH 486”, Hethitica 6, 1985, s. 107-111; Metin ALPARSLAN, II. Murşili ve Dönemi (Yayınlanmamış doktora tezi), İstanbul 2006, s. 121.
28
10 [(ile)] gönder[diler (ve onları götürdüler.)]
Hitit KI.LAM bayramında E.ĺB sözcüğü, ZABAR(bronz), KÙ.BABBAR(gümüş) ve GUŠKIN(altın) ile kullanılmıştır. Burada E.ĺB’in bronz, gümüş ve altınla kullanılması ve TÚG determinatifi ile geçmemesi, onun “kemer” anlamına gelmesini daha mantıklı hale getirmektedir.82
KBo 18 175 Vs.II 3 numaralı entanver metninde, muhtemelen farklı yolculuklardan getirilmiş olan sevkiyatlar arasında, diğer malzeme ve kıyafetler arasında E.ĺB de bulunmaktadır. Bu metinde 9 adet tunik şeklinde çevrilmiştir.83
KBo 9 87 numaralı metinde, bir hierodule84’ye ait sandığın içeriği listelenmektedir.85 Bu bir envanter metnidir ve belgede TÚGE.[ÍB] geçmektedir.
KUB 7 53 numaralı metinde, yani Tunnawi ritüelinde E.ĺB şu şekilde karşımıza çıkmaktadır:86
Vs.I
15 I-NU-TI KUŠE.SIR GE6 I-NU-TI E.ĺB I-NU-TI E.ĺB TA-HAP-ŠI GE6 MUNUS-za-ma-kán
15 Bir çift siyah ayakkabı, bir kemer, siyah bir TAHAPŠU-kemeri ve kadın
82 SINGER, a.g.e., s. 112-115.
83 KOŠAK, a.g.e., s. 11-13.
84 Tapınak kölesi veya fahişesi anlamına gelmektedir.
85 KOŠAK, a.g.e., s. 24.
86 Albrecht GOETZE, The Hittite Ritual of Tunnawi, American Oriental Series, Vol. 14, New Haven 1938, s. 4-5.
29
Burada E.ĺB sözcüğü hem bir kemer ve hem de bir TAHAPŠU kemeri olarak verilmektedir. Burada değinilmesi gereken önemli bir kelime TAHAPŠU kelimesidir.
Sommer-Ehelolf, TAHAPŠU kelimesinin “bir çeşit kemer” anlamına geldiğini belirtmiştir.87 Goetze ise, bu kelimenin “deri kayış” ve “kemer” anlamlarına gelebileceğini ifade etmiştir.88 KBo 12 1 numaralı Manninni envanterinde KUŠTAHAPŠU şeklindedir. Burada “deri kemer” anlamıyla verilmektedir.89 Yine KUB 54 26 numaralı Huwaššanna bayramında SÍGTAHAPŠU şeklinde geçmektedir. Buradan TAHAPŠU’nun yünden yapılmış olduğunu anlamaktayız. KBo 10 10 numaralı metinde, LÚEPIŠ TAHAPŠU şeklindedir. Burada, “TAHAPŠU üreticisi/imalatçısı” anlamındadır.90
KBo 18 198 numaralı envanter metninde Rs.III 3. satırda, 3 TÚGE.ÍB ZAG.KUD sözcüğü geçmektedir. Burada kenarı kesilmiş 3 adet tunik anlamına gelmektedir.91 Yine aynı metnin 6. ve 15. satırlarında TÚGE.ÍB MAŠLU şeklinde geçmektedir. Burada da süslenmiş/işlenmiş tunik anlamıyla verilmektedir.92 KBo 20 29 Vs. 4 numaralı metinde
KUŠE.ÍB şeklinde geçmektedir. Bu bir Hurri kurban listesidir.93
87 Ferdinand SOMMER-Hans EHELOLF, “Das Hethitische Ritual des Papanikri Von Komana (KBo V 1:Bo 2001)”, Boğhazköi Studien 10, Leipzig 1924, s. 90.
88 GOETZE, a.g.m., s. 59.
89 TISCHLER, a.g.e., s. 294.
90 The Assyrian Dictionary of the Oriental Instıtute of the University of Chicago, (Ed. Robert D.
BIGGS ve diğ.), Vol 18/T, Chicago 2006, s. 41.
91 KOŠAK, a.g.e., s. 107-108.
92 SIEGELOVA, a.g.e., 234-235; KOŠAK, a.g.e., s. 107-108.
93 Ilse WEGNER, Hurritische Opferlisten aus Hethitischen Festbeschreibungen, Band 3/1: Texte Für IŠTAR-ŠA(W)UŠKA, CHS, Roma 1995, s. 100.
30 1.1.1.10. TÚGkušiši
TÚGkušiši kelimesi konusunda Tischler, bu kıyafetin kral tarafından giyilen değerli bir bayram kıyafeti olduğunu belirtmiş ve TÚGNÍG.LÁM ile benzerliğine dikkat çekmiştir.94 Kronasser de benzer şekilde bu kelimenin kralın bir bayram giysisi olduğunu belirtmiştir.95 Alp de, bu kelimenin bir bayram kıyafeti olduğunu belirtmiş ve
TÚGNÍG.LÁM ile olan bağına değinmiştir.96
Goetze, TÚGkušiši’nin hem kral ve hem de kraliçe tarafından giyilen ve uzun bir yapıya sahip olan giysi anlamına geldiğini belirtmiştir. Hititçe kušiši ile genellikle kadınlarla ilişkilendirilen bir giysi olan Akadça “kusītu” kelimesinin birbirlerine olan yakınlıklarını tartışmıştır.97
Baccelli, Bellucci ve Vigo, ilgili makalelerinde kušiši’nin bakır, altın, šekel ve mina ile birlikte Hitit envanter metinlerinde haraç olarak kullanılması durumundan yola çıkarak, kušiši ile “kusītu” kelimelerinin yakınlığına değinmişlerdir. Yine aynı makalede, kušiši ile TÚGBAR.DUL/TE arasındaki yakınlığa değinilmiştir. TÚGBAR.TE’nin, kušiši ile benzer şekilde, envanter metinlerinde sıklıkla şahıslara ve saray görevlilerine tahsis edilmiş kıymetli giysiler arasında bulunduğu veya farklı yerlerden ve kişilerden haraç olarak gelen lüks kıyafetler arasında olduğu belirtilmiştir.98 Michel ve Veenhof da
TÚGBAR.DUL ve kusītu yakınlığına değinmiştir. İlgili makalede, TÚGBAR.DUL ve kusītu
94 TISCHLER, a.g.e., s. 87.
95 Heinz KRONASSER, Etymologie Der Hethitischen Sprache, Band 1, Wiesbaden 1966, s. 228.
96 Sedat ALP, “La Désignation du Lituus en Hittite”, JCS, Vol. 1, No. 2, 1947, s. 172-174.
97 Albrecht GOETZE, “The Priestly Dress of the Hittite King”, JCS, Vol. 1, 1947, s. 179.
98Giulia BACCELLI ve diğ., “Elements For A Comparative Study of Textile Production and Use in Hittite Anatolia and Neighbouring Areas”, Prehistoric, Ancient Near Eastern And Aegean Textiles And Dress, Oxford 2014, s. 122-123.
31
yakınlığı, Sargon öncesi dönemden örnek verilerek belirtilmiş ve Eski Asurca’da yalnızca bir kez meydana gelen sözcük geleneğinde bu yakınlığın kaydedildiği açıklanmıştır.99
KBo 32 15 numaralı metinde, Vs.II 12 numaralı satırda TÚGkušiši’ye rastlamaktayız. Burada “Fakat eğer Fırtına Tanrısı çıplaksa, biz onu bir kušiši giysisi ile giydiririz.” şeklinde geçmektedir.100 Bu metinde Fırtına Tanrısının içinde bulunduğu kötü ve olumsuz durumdan onu kurtarmak için yapılan birtakım işlemler arasında, eğer o çıplaksa, onu TÚGkušiši ile giydireceklerini de görmekteyiz. TÚGkušiši’nin tanrılara giydirilen bir kıyafet olması, onun önemli ve kaliteli bir kıyafet olduğunu düşündürmektedir.
KUB 11 35 numaralı metinde, bir kış bayramında kral IV. Tudhaliya’nın ritüel için TÚGkušiši giysisini giydiğini görmekteyiz.101
KUB 15 34 numaralı bir çağırma ritüeli olan metinde, sedir ağacının tanrıları için, onların yolunun TÚGkušiši ile açıldığı belirtilmiştir.102 Burada TÚGkušiši tanrılara bir hizmet veya yardım amacıyla kullanılmıştır.
99 Cécile MICHEL-Veenhof KLAAS, “The Textiles Traded by Assyrians in Anatolia (19th-18th Centuries BC)”,Textile Ancient Near East and Terminologies in the Mediterranean from the Third to the First Millennia BC, (Ed. C. MICHEL-M.-L. NOSCH), 2013, s. 264-267.
100 Erich NEU, Das Hurritische Epos der Freilassung, I: Untersuchungen zu einem Hurritisch-Hethitischen Textensemble aus Hattusa, StBoT 32, Wiesbaden 1996, s. 291.
101 ALP, a.g.e., s. 132-133.
102 H. Craig MELCHERT, “Hittite išpar- to spread out and išparre/a- to kick”, Proceedings of the Eighth International Congress of Hittitology, (Ed. Piotr TARACHA), Warsaw 2011, s. 3.
32
Arnuwanda ve Ašmunikal’in dua metninde103 KUB 17 21 numaralı metinde kušiši giysisi diğer kıyafetlerle birlikte sayılmıştır. Yine Hitit envanter metinlerinde kušiši giysisi diğer giysiler ile birlikte geçmektedir.104 IBoT 1 3’te AN.TAH.ŠUM bayramında da TÚGkušiši giysisi karşımıza çıkmaktadır.105
1.1.1.11. TÚGkureššar
Sommer-Ehelolf, bu kelimeyi “baş bandı” olarak tanımlamıştır.106 Friedrich,
“kadın başörtüsü” olarak tercüme etmiştir.107 Kronasser, “kadınların başı için örtü”
anlamını ortaya koymuştur.108 Tischler, “kadınlar tarafından giyilen bir kıyafet parçası”
ve “yere serilmiş kumaş” olarak tanımlar.109 Ünal, “kadının başörtüsü, polos, yazma”
103 Bkz. Einar Von SCHULER, Die Kaškaer, Berlin 1965, s. 156-157; Leyla MURAT, Anadolu’da Kaškalar, Ankara 2016; Alexandra DAUES-Elisabeth RIEKEN, Das Persönliche Gebet bei den Hethitern eine Textlinguistische Untersuchung, StBoT 63, Wiesbaden 2018, s. 41-44; Alpaslan CEYLAN, “Arnuwanda-Asmunikal Dua Metni ve Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 23, 1996, s. 1-12.
104 KOŠAK, a.g.e., s. 20-21.
105 ALP, a.g.e., s. 160-161.
106 SOMMER-EHELOLF, a.g.m., s. 86.
107 Johannes FRIEDRICH, Hethitisiches Wörterbuch, Heidelberg 1952, s. 117.
108 KRONASSER, a.g.e., s. 262.
109 Johann TISCHLER, Hethitisches Etymologisches Glossar, Teil I/a-k, Innsbruck 1983, s. 646.
33
anlamlarını belirtmiştir.110 Puhvel, “bir kumaşın parçası, kumaşın uzunluğu veya genişliği, kadının başörtüsü” olarak tanımlamıştır.111
Goetze, konuyla ilgili olarak en ayrıntılı açıklamalardan birisini yapmıştır.
Goetze’ye göre, TÚGkureššar kadınların karakteristik bir giysisidir. Yine, TÚGkureššar’ın bir baş giysisi olduğu da bilinmektedir. Kadınlar ve özellikle kraliçe, baştan aşağıya doğru, elbisenin alt uçlarına kadar uzanan bu dokuma ürününü giymektedirler. Erkekler ve özellikle de kral tarafından da benzeri bir şal giyilir. Bu sadece başa takılı değildir.
Omuzların etrafına pelerin gibi sarılmıştır. Bu örtü veya şal, kureššar olarak tanımlanmalıdır.112
KBo 5 1 numaralı metin, Papanikri’nin doğum ritüeli ile ilgilidir. Metnin ilgili kısmında çeşitli dokuma ürünlerinin ayini gerçekleştirmek için kullanıldığını görmekteyiz. Bunlar arasında başörtüsü de bulunmaktadır. Metnin ilgili kısmının (Vs.I) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:113
48 ne-ku-uz me-hur-ma ši-na-ap-ši-ia-aš-še-er 49 2 še-hi-el-li-iš-ki-uš pa-a-i ŠA še-hi-el-li-iš-ki-ma 50 ME-EL-QÍ-ZU ki-iš-ša-an 2 SÍGki-iš-ri
51 4 TÚGku-ri-eš-šar 2 tar-pa-a-la-aš SÍG SA5 2 tar-pa-a-la-aš SÍG ZA.GÌN 52 2 GÌN KÙ.BABBAR 2 za-ap-za-ga-i-ia na-at še-er
110 Ahmet ÜNAL, Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü, Vol.I/A-M, Hamburg 2007, s. 368.
111 Jaan PUHVEL, Hittite Etymological Dictionary, Vol.4: Words Beginning with K, Berlin 1997, s. 262.
112 GOETZE, a.g.m., 1947, s. 178.
113 STRAUSS, a.g.e., s. 288-297; SOMMER-EHELOLF, a.g.m., s. 4-5..
34
48 Ancak geceleyin šinapši-evinin temizliği için 49 2 šehelliški(-kabı) verilir ve šehelliški(-ayini)
50 yapılır. Bir šehelliški(-kabı/ayini) için gerekli malzemeler(şunlardır): 2 adet kišri-yün,
51 4 adet başörtüsü, 2 adet kırmızı tarpala-yün, 2 adet mavi tarpala-yün, 52 2 šekel gümüş, 2 adet cam-kase?....
Yukarıdaki belgede, bir šehelliški-kabı kullanıldığı için, bu ayin, ritüelde kullanılan kabın ismini almıştır.
KBo 15 31 numaralı belge, tanrıların çağırılması ile alakalı bir ritüel metnidir.
Belgenin ilgili kısmında çeşitli dokuma ürünleri birlikte başörtüsü de kullanılarak ritüel işlemi gerçekleştirilmiştir. İlgili kısmın (Vs.I) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:114
33 nu-za DINGIRMEŠ hu-u-it-ti-ia-u-an-zi ap-pa-an-zi na-aš IŠ-TU SÍG SA5
34 hu-ut-tu-ul-li-it TÚGku-ri-iš-ni-it-ta hu-it-ti-ia-zi
35 ŠA ÁMUŠEN-ia pár-ta-a-u-ni-it ú-i-ia-an[(-zi) ]
33 ve tanrıların çağırılmasına geçilir. Onu (tanrıyı kırmızı bir yün, 34 (bir koyundan) bir tutam yün ve bir başörtüsü kullanarak çeker,
35 bir kartal tüyü ile gönderir[(ler)] (uyandırırlar).
114 Esma REYHAN, “Hitit Arşivlerinde Kizzuwatna Kökenli ‘Tanrıları Çağırma Ritüelleri’”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 35, S. 60, 2016, s. 11-12; Billie John COLLINS, The Representation of Wild Animals in Hittite Texts, 1989, s. 121.
35 1.1.1.12. TÚGNÍG.LÁM
Halloran, bu kelimenin bir “bayram giysisi, kıyafet” anlamına geldiğini belirtmiştir.115 Bunun dışında TÚGNÍG.LÁM, bir giysi ve kumaş ismi, kaliteli bir giysi anlamlarına sahiptir.116 Tischler bu kıyafetin, “değerli bir giysi, ihtişamlı bir kıyafet”
anlamına geldiğini belirtmiş ve TÚGNÍG.LÁM’ın Hititçe (TÚG)kušiši ve TÚGadupli ile olan yakınlığına dikkat çekmiştir.117 Friedrich de bu kelimeyi “ihtişamlı/şatafatlı bir elbise”
olarak tanımlamıştır.118 Kronasser ise, bu kelimeyi “bayram kıyafeti” olarak tercüme etmiştir.119 Goetze ise, bu kelimenin “tören kıyafeti” anlamına geldiğini belirtmiştir.120 Yine Goetze, Alp tarafından önerilen TÚGNÍG.LÁM ve kušiši benzerliğine değinmiştir.
Yazar makalesinde TÚGNÍG.LÁM’ın herkes tarafından giyilebildiğini, ancak kušiši’nin yalnızca krallar tarafından giyilebildiğine dikkat çekmiştir. Ardından ise, bu nedenle,
TÚGNÍG.LÁM ve kušiši benzerliği yerine TÚGNİG.LÁM ve TÚGadupli yakınlığının daha mantıklı olduğunu öne sürmüştür.121
115 Sumerian Lexicon: A Dictionary Guide to the Ancient Sumerian Language, (Ed. John A.
HALLORAN), 2006, s. 149.
116 Leipzig-Müncher Sumerischer Zettelkasten, (Ed. W. SALLABERGER), 2006, s. 499;
Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie, Band 6, Berlin 1980-1983, 20-22.
117 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 248.
118 FRIEDRICH, a.g.e., s. 288.
119 KRONASSER, a.g.e., s. 355.
120 GOETZE, a.g.m., 1947, s. 179,
121 GOETZE, a.g.m., 1955, s. 51-52.
36
KUB 43 50 numaralı, Muršili’nin dil tutulması/felci ile ilgili metinde,
TÚGNİG.LÁM kelimesini görmekteyiz. Metnin ilgili kısmının (Rs.) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:122
1 [(A-NA DU am-ba-aš-š)]i 1 UDU ki-e[(l-di-)ia ] 2 [(A-NA DINGIRMEŠ-m)]a A-NA am-ba-aš-ši [(1 UDU) ] 3 [(A-NA DEl-lu-ri DA-ba-ri [ ]
4 [( 1 GUD 1 UDU A-NA GIŠBANŠUR an-za-a-i A-NA X [ ] 5 [(A-NA DLe-e)]-lu-u-ri-ma 1 GU4 1 UDU x [ ]
6 [(A-NA GU4 p)]u-u-hu-ga-ri-ma-kán ku-e-da-[ni] UD-ti ŠU-an [(te-eh-hu-un)]
7 [(pa-ra-a-an-k)]án ku-wa-pí na-a-ir nu a[m-mu-uk (TÚGNĺG.LÁMMEŠ)]
8 [(a-pí-e-d)]a-ni UD-ti wa-aš-ša-an k(u-e har-ku-un (nu-kán a-pí-e-ia)]
9 [(TÚGNĺG.LÁMM)]EŠ an-da ˹ap˺-pa-an-da Q[(A-DU TÚGE.ĺB GĺR KUŠE.SIR)]
10 [(IT-TI)] xTI pa-ra-a na[-a-ir (na-at pí-e-te-ir GIŠGIGIR-ia-kán)]
1 [(Fırtına tanrısına ambašš)]i için 1 koyun keldiya 2 [(Erkek olan tanrılara)] ambašši için [( 1 koyun) ]
3 [(Le)]lluri (ve) Abari [ ]
4 [(1 sığır, 1 koyun)] anzai masasına [ ] 5 [(Lelluri’ye )] ise 1 sığır (ve) 1 koyun [ ] 6 vek[(il sığıra)] elimi [(koy)]duğum gün (ve)
122 LEBRUN, a.g.m., s. 107-111; ALPARSLAN, a.g.e., s. 121.
37
7 (onu) gönderdikleri zaman, benim [(o)] gün 8 giydi[(ğim)] ‘tören’ kıyafetleri, o
9 [(‘tören’ kıyafetle)]ri, her şeyi ile be[(raber; kemer, hançer (ve) ayakkabı)]
10 [(ile)] gönde[rdiler ve onları getirdiler.)]
Muršili’nin dil tutulması/felci ile ilgili olan bu metnin ilk kısmında,123 kralın ortaya çıkan bir fırtınadan korkup dil tutulması/felci yaşadığını ve bunun nasıl gerçekleştiğini öğrenmekteyiz. Ardından bizim konumuzla ilgili kısma göz atacak olursak, yukarıdaki metinde de bahsedildiği gibi, Muršili’nin tören giysisinin, kemerinin, hançerinin ve ayakkabısının; koşulmuş bir araba, yay, ok ve atlarıyla birlikte Kummanni kentine gönderildiğini görmekteyiz. Bütün bu eşyaların gönderilmesindeki amaç, Muršili’nin yaşadığı talihsiz olaydan kurtulması için, o an kullanmış olduğu veya sahip olduğu her şeyin ortadan kaldırılmak istenmesidir. Çünkü bütün bu eşyaların artık kirlendiği düşünülmektedir. Bu sebeple, bütün eşyalar ortadan kaldırılarak, kralın kötülüklerden veya kirlilikten tamamen temizlenmesi amaçlanmıştır.
KBo 2 3 numaralı Maštigga ritüelinde, TÚGNÍG.LÁM, yaşlı kadının kendisi için aldığı bir kıyafet olarak karşımıza çıkmaktadır. Belgenin ilgili kısmının (Rs.IV) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:124
5 nu-kán II BE-EL SÍSKUR NA4h[(u-w)]a-šiHI.A GÌRHI.A-a[(z) la-ak-nu-wa-an-(zi)]
6 na-aš-kán pa-ah-hur iš-tar-na ar-ha pa-iz-zi nu TÚG[(NÍG.LÁMMEŠ)]
123 Metinle ilgili olarak ilk çalışma Götze-Pedersen tarafından yapılmıştır. Bkz. Albrecht GOETZE-Holger PEDERSEN, Muršilis Sprachlähmung Ein Hethitischer Text, Kobenhavn 1934.
124 Esma REYHAN, Hitit Kaynaklarında Kizzuwatna’lı Kadın Maštigga’ya Ait Ritüel Metinler(Yayınlanmamış doktora tezi), Ankara 2002, s. 58-59; MILLER, a.g.e., 2004, s. 100.
38
7 ku-e wa-aš-ša-an har-kán-zi na-at-za ar-ha pí-eš-š[(i-ia-an-zi)]
8 [n]a-at-za MUNUSŠU.GI da-a-i
5 iki kurban sahibi huwaši taşlarını ayaklarıyla devirirler,
6 ve onlar ateşin ortasından yürürler, giymiş oldukları bayram kıyafetlerini 7 onları, çıkarıp atarlar
8 ve yaşlı kadın onları (kendisi için) alır.
KBo 13 142 numaralı bir Hitit ölü ritüelinde, TÚGNÍG.LÁM’ın ölen kişiler için de kullanıldığını öğrenmekteyiz. Belgede bu bayram giysisinin ölen kişiler için hazırlanmasının yanında yatağa serildiğini de görmekteyiz. Belgenin ilgili kısmının (Vs.I) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:125
3 [nu a]k-kán-ti TÚGNÍG.LÁMME.˹EŠ˺ ha[-an-da-an-zi?] 4 [ša-a]š-du-uš-ša iš-pár-ra-an-[zi …
3 Onlar ölen kişiye bayram kıyafetleri hazırlarlar 4 ve (onu) yatağa sererler.
KBo 11 43 numaralı Nuntariyašha bayramında kralın giydiği kıyafetin
TÚGNÍG.LÁMMEŠ mi yoksa TÚGBAR.DULMEŠ mi olduğu kesin değildir. Bunun sebebi tabletin o kısmının kırık olmasıdır. Bu konuda Alp, kelimenin TÚGNÍG.LÁMMEŠ olduğunu; Nakamura ise, bu kelimenin TÚGBAR.DULMEŠ olarak transkripsiyonunun yapılması gerektiğini belirtmiştir. Metne baktığımızda kralın siyah ayakkabıları ve
125Alexei KASSIAN-Andrej KOROLEV-Andrej SEDEL’TSEV, Hittite Funerary Ritual Šalliš Waštaiš, AOAT, Band 288, Münster 2002, s. 204-205.
39
küpeleriyle birlikte “beyaz” elbisesini giydiğini görmekteyiz. Bu beyaz elbise ya
TÚGNÍG.LÁMMEŠ ya da TÚGBAR.DULMEŠ sözcüğüdür.126
KUB 30 25 numaralı ölü ritüelinde, ritüelin 7. gününde gerçekleşen ayinler esnasında, diğer malzemeler ile birlikte bir TÚGNÍG.LÁMMEŠ kıyafetinin yakıldığını görmekteyiz. Belgenin ilgili kısmının (Vs.) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:127
9 ma-ah[-ha-a]n-ma wa-ga-an-na ap-pa-a-i [n]a-aš-ta AL[AN]
10 MUNUS.MEŠ[tap-d]a-ra-aš É-ir-za pa-ra-a [ú-d]a-a-i nu-kán e-iz-˹za-a˺[n]
11 Éhi[-lam-mi] an-da wa-ar-nu-wa[-an-z]i nu ki-i kat-ta-a[n]
12 wa-a[r-nu-w]a-an-zi I-NU-TIM[ TÚGN]ÍG.LÁMMEŠ 1 DUG Ì.DÙG.GA-i[a]
13 nam-ma 1? GU4 8? [UD]UHI.A-ia a-w[a-a]n kat-ta ha-an-da-an-zi 14 nu 1 DUG GEŠTIN 1 DUG KAŠ du-wa[-a]r-na-an-<zi>-z[i]
9 Acı/yakarış bittiğinde, tapdara-kadınları heykeli çıkarır 10 evin dışında. Onlar saman yakarlar
11 evin kapısında. Bunun yanında onlar şunları yakarlar:
12 Bir takım bayram giysisi ve bir adet ince yağ128 kabı.
13 Onlar bir öküz ve sekiz koyunu birlikte başaşağı bir hale getirirler.
126 Mitsuo NAKAMURA, Das Hethitische Nuntarriyašḫa-Fest, 2002, Leiden 2002, s.173-175;
ALP, a.g.e., s.182-184.
127 KASSIAN ve diğ., a.g.e., s. 320-323.
128 İnce/kaliteli yağ hakkında bilgi için Bkz. Matteo VIGO, “The Use of (Perfumed) Oil in Hittite Rituals with Particular Emphasis on Funerary Practices”, Journal of Intercultural and Interdisciplinary Archaeology, (Ed. Antonella D’ASCOLI), 2014, s. 25-37.
40
14 Onlar bir şarap kabı ve bir bira kabını kırarlar.
KUB 26 69 numaralı metin, bir mahkeme kaydıdır ve hukuki metin özelliği içermektedir. Burada Nanaja isimli kişiye verilen malzemeler arasında TÚGNÍG.LÁMMEŠ de sayılmaktadır. Burada gerçekleşen olayda, kişi, Hupišna halkının ondan önce sadakatini bozduğunda ve ona geldiğini belirtmiş, ardından Nanaja’yı dizlerinin şu sözlerle tuttuğunu belirtmiştir: beni götürmemeliler/uzaklaştırmamalılar! Daha sonra ise, daha sonra ise O’na, altın/gümüş ile kaplanmış demirden yapılmış “imiddu” da dahil olmak üzere TÚGNÍG.LÁMMEŠ ve TÚGŠÀ.GA.DÙ(kumaştan/bezden kemer) verdiğini belirtmiştir.129
KUB 42 16 bir envanter metninde TÚGNÍG.LÁMMEŠ kıyafetinin, bir kıyafet listesi içerisinde sayıldığını görmekteyiz.130
1.1.1.13. TÚGšeknu
Friedrich, bu kelimenin “ceket, palto?” anlamlarına geldiğini belirtmiştir.131 Kronasser de, tercümesinde TÚGšeknu kelimesini “palto” olarak telaffuz etmiştir.132 Tischler, bu kelimeyi “bir kıyafet, palto?” olarak tanımlamıştır.133 Yine Tischler, bir kıyafet ve palto anlamlarının yanında, bu kelimenin “pardösü” anlamına da gelebileceğini
129 Rudolf WERNER, Hethitische Gerichtsprotokolle, StBoT 4, Wiesbaden 1967, s. 46-47.
130 KOŠAK, a.g.e., s. 40-42.
131 FRIEDRICH, a.g.e. s. 193.
132 KRONASSER, a.g.e., s. 530.
133 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 148.
41
belirtmiştir.134 Wietenberg de, bu kelime için “palto” sözcüğünü kullanmıştır.135Kümmel ise, “bir kumaş ya da elbise ve peçe/örtü?” anlamlarını ifade etmiştir.136 Rieken, birçok araştırmacı tarafından çeşitli derecelerde ve ayrıntılı bir şekilde incelenen bu kelimenin,
“palto, pardösü” anlamlarına geldiğini belirtmiştir.137 Biz bu kelimenin, Alacahöyük Ortostatlarındaki din adamlarının üzerinde bulunan kıfayete benzerliği nedeniyle (Resim 18) “pelerin” anlamına geldiğini düşünmekteyiz.
KUB 30 51 numaralı tablet katalogunda, TÚGšeknu sözcüğünün kullanımını görebiliriz. Burada, ritüelde geçen olayların sebepleri arasında, herhangi bir kirlilik olayının olması, kötü bir rüya görülmesi, yanlış yere yemin edilmesi, lanetlenmiş olmak, tanrının kızgın olması, hastalanması gibi sebeplerle birlikte, paltonun yukarı kaldırılması/ters çevrilmesi durumundan da bahsedilmiştir.138
KUB 27 29 numaralı Allaiturahi ritüelinde139, TÚGšeknu kelimesinin kullanımını görmekteyiz. Belgenin ilgili kısmının (Vs.I) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekilde karşımıza çıkmaktadır:140
41 ˹na˺-at-kán ˹dam-pu˺-u-pí UKÙ-ši TÚGše-ek-nu-uš iš-hu-u-wa-a-i
134 Johann TISCHLER, Hethitisches Etymologisches Glossar, Teil II/2, Innsbruck 2006, s. 980.
135 J. J. S. WEITENBERG, Die Hethitischen U-Stämme, Amsterdam 1984, s. 227.
136 KÜMMEL, a.g.e., s. 221.
137 Elisabeth RIEKEN, Untersuchungen zur nominalen Stammbildung des Hethitischen, StBoT 44, Wiesbaden 1999, s. 197.
138 Paola DARDANO, Die Hethitischen Tontafelkataloge Aus Ḫattuša (CTH 276-282), StBoT 47, Wiesbaden 2006, s. 130-131.
139 Ritüele yeni eklemeler için bkz. İlknur TAŞ-Jürgen LORENZ, “Neue Zusatzstücke zu ersten Tafel der Rituale der Frau Allaiturahi Mukiš”, ZA 102, 2012, s. 115-129.
140 HAAS-WEGNER, a.g.e., s. 128.
42
42 a-uš-zi-ma-at Ù-UL ku-iš-ki na-at-kán ÌD-i
43 an-da iš-hu-u-wa-a-i a-pa-a-aš-ma-za ar-ha gi-im-ri-pát 44 a-ar-ri na-aš-za ar-ha I-NA É-ŠU pa-iz-zi
41 Yaşlı kadın yabancı/barbar adama paltoyu verir.
42 -Ancak bunu kimse görmemeli- Sonra onu (paltoyu) nehre fırlatır.
43 Sonra yabancı/barbar adam çorak araziye geri döner, 44 (Yaşlı kadın) eve döner.
KBo 21 78 numaralı bir sonbahar bayramında, kralın giydiği kıyafetin TÚGšeknu olduğunu görmekteyiz.141 Yine KBo 10 23 numaralı KI.LAM bayramında, TÚGšeknu giysisinin kullanıldığını görebiliriz.142
KUB 20 4 numaralı KI.LAM bayramında, krala reverans yapılması esnasında kullanılan kıyafet TÚGšeknu’dur. Metnin ilgili kısmının (Vs.I) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekildedir:143
20 [nu GAL DUMUMEŠ] É.GAL UGULA LÚMEŠ E.DÉ.A-in 21 [TÚGše-ik-nu-un pí-]e-hu-te-iz-zi UGULA LÚMEŠ E.DÉ.A-iš 22 [LUGAL-i, AN.BAR] ša-ku-wa-an-na-aš tu-u-ri pa-a-i 23 [nu UGULA LÚMEŠ E.DÉ.A-iš LUGA]L-i a-ru-wa-iz-zi 20 [Saray oğlanlarının başı], demircilerin başına
141 ALP, a.g.e., s. 130-131.
142 ALP, a.g.e., s. 190-193; SINGER, a.g.e., s. 9-10.
143 DOĞAN-ALPARSLAN, a.g.m., s. 396.
43 21 [pelerini gö]türür. Demircilerin başı 22 [krala] görülen [demirden] baltayı sunar
23 [ve demircilerin başı k]rala reverans yapar.
KBo 12 100 numaralı metin, hastalığa karşı uygulanan bir Luwi ritüelidir.
Belgenin ilgili kısmının (Vs.) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekilde karşımıza
Belgenin ilgili kısmının (Vs.) transkripsiyonu ve tercümesi şu şekilde karşımıza