KULLANIMINA GÖRE DOKUMA ÜRÜNLERİ
1.1. Hititçe Çivi Yazılı Metinlerde Dokuma İle İlgili Kelimeler ve Kullanımları
1.1.2.9. Hititçe Çivi Yazılı Metinlerde SÍG ile Birlikte Kullanılan Diğer Kelimeler Kelimeler
KBo 38 265 numaralı metin, bayram törenlerindeki Hurri tanrı listeleri ile ilgilidir.
Bu metinde SÍGarrila/artalla kelimesi geçmektedir. Bu kelime “bir tür yün” anlamına gelmektedir.330
327 KUB 7 33.
328 HAAS-WEGNER, a.g.e., s. 253.
329 Ali M. DİNÇOL, “Ein Hurro-Hethitisches Ferstritual”, Belleten, c. 53, S. 206, Ankara 1989, s. 46-47.
330 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 24.
77
KBo 12 100 numaralı metin hastalığa karşı Luwice bir büyü metnidir. Bu metinde
SÍGdutiya kelimesi kullanılmıştır.331 Bu kelime “yünden bir nesne” anlamına gelmektedir.
KUB 12 58 numaralı metin Tunnawi ritüeli ile ilgilidir. Metnin ilgili kısmında
SÍGehurati sözcüğü geçmektedir. Metinde yün tıpa kulaktan çıkarılmaktadır.332 Bu kelime
“yünden tıpa, tıkaç” anlamına gelmektedir.333
SÍGhuttuli “yün tutamı, yün parçası” gibi anlamlara gelmektedir.334 KUB 39 19 numaralı ölü ritüelleri ile ilgili metinde bu kelimeyi görmekteyiz.335
SÍGištagga(i) yay kirişi/ipi anlamına gelmektedir.336 Bu kelimenin Ambazzi ritüelinde kullanımını görmekteyiz.337
SÍGiyatar “yün örgüsüyle ilgili bir ibare”, “yün büyümesi”, “kalın yün” gibi anlamlara gelmektedir.338
SÍG/TÚGiyatna görüldüğü gibi hem SÍG ve hem de TÚG determinatifleri ile Hitit metinlerindeki yerini almıştır. Bu kelime bir dokuma türüdür. Bazen yün ve bazen de kumaştan yapılmıştır. KUB 39 7 numaralı ölü ritüelinde SÍG determinatifi ile karşımıza
331 Frank STARKE, Die Keilschrift-Luwischen Texte in Umschrift, StBoT 30, Wiesbaden 1985, s. 244.
332 GOETZE, a.g.e., s.12-15.
333 PUHVEL, a.g.e., Vol 2, 1976, s. 253.
334 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 63; ÜNAL, a.g.e., 2016, s. 211.
335 OTTEN, a.g.e., s. 66-69.
336 PUHVEL, a.g.e., Vol 2, 1976, s. 451; TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 73.
337 CHRISTIANSEN, a.g.e., s. 34-39.
338 PUHVEL, a.g.e., Vol 2, 1976, s. 250; ÜNAL, a.g.e., 2016, s. 243.
78
çıkmaktadır.339 KUB 42 50 numaralı envanter metninde ise TÚG determinatifi ile karşımıza çıkmaktadır.
SÍGk(g)apina “iplik, sicim” anlamına gelmektedir.340 KBo 12 126 numaralı Arzawali Alli ritüelinde bu kelimeyi görmekteyiz.341
SÍGkišri “yünden yapılmış bir şey” ve “eldiven?” anlamlarına gelmektedir.342 KBo 9 115 numaralı Kizzuwatna kralı Pillija ile ilgili ritüelde karşımıza çıkmaktadır. Yine KBo 11 5 numaralı Muwalanni ritüelinde de bu kelimeye rastlamaktayız.343 KBo 24 45 numaralı Kizzuwatna ritüelinde ise BABBAR yani beyaz renkte karşımıza çıkmıştır.344
SÍGkunza “bir tür yün çeşiti” olarak adlandırılmıştır.345
SÍGmarihši/marhaši “yün topakları, dağınık ip” gibi anlamlara gelmektedir.346 KUB 27 67 numaralı Ambazzi ritüelinde bu kelimenin kullanımını görmekteyiz.347
SÍGmita/i “kırmızı yün”, “kırmızı yünle bağlamak” anlamlarına gelmektedir.348
339 OTTEN, a.g.e., s. 32-33.
340 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 79.
341 H. OTTEN, “Das Ritual Der Alli aus Arzawa”, ZA, Vol. 63/1, 2009, s. 78.
342 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 89.
343 Ilse WEGNER, Hurritische Opferlisten Aus Hethitischen Festbeschreibungen, Teil II: Texte Für Teššup, Ḫebat und Weitere Gottheiten, CHS, Band 3/2, Roma 2002, s. 213.
344 HAAS, a.g.e., s. 92-93.
345 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 94.
346 ÜNAL, a.g.e., 2016, s. 339; TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 112.
347 CHRISTIANSEN, a.g.e., s. 34-39.
348 ÜNAL, a.g.e., 2016, s. 354; TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 118-119.
79
SÍGmaišta “iplik lifi, iplik yumağı, yün ipliği” gibi anlamlara gelmektedir.349 KBo 44 17 numaralı Kizzuwatnalı Maštigga ritüelinde kullanılan malzemeler arasında
SÍGmita/i de bulunmaktadır.350
SÍGpittula “ip, ilmik, bağ” gibi anlamlara gelmektedir.351 KBo 27 136 numaralı metin Hepat’ın tahtına içki sunulması ile ilgili ritüeldir. Bu metinde SÍGpittula mavi ve kırmızı renklerde karşımıza çıkmaktadır. KUB 45 25 numaralı metin, tarihsel-mitolojik bir Hurri metnidir. Bu metinde bu kelimeyi beyaz renkte görmekteyiz.
SÍGputtar kelimesinin anlamının tespiti için en önemli kanıta Tunnawi ritüelinde (KUB VII 53+III 38) rastlarız. Burada bir tutam kıl veya saç olarak geçmektedir.352
SÍGšuel/šuil iplik anlamına gelmektedir.353 KBo 39 8 numaralı Kizzuwatnalı Maštigga ritüelinde bu kelimenin kullanımına rastlamaktayız.354
SÍGšurita “yumak, ip yumağı” anlamına gelmektedir.355 KBo 5 1 numaralı Papanikri’nin doğum ritüelinde ve yine KUB 9 22 numaralı başka bir doğum ritüelinde bu kelime karşımıza çıkmaktadır.
349 Jaan PUHVEL, Hittite Etymological Dictionary, Vol 6, Berlin 2004, s. 15; ÜNAL, a.g.e., 2016, s. 330.
350 MILLER, a.g.e., s. 64-66.
351 ÜNAL, a.g.e., 2016, s. 419; TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 149.
352 Elisabeth RIEKEN, Untersuchungen zur nominalen Stammbildung des Hethitischen, StBoT 44, Wiesbaden 1999, s. 377.
353 RIEKEN, a.g.e., s. 478.
354 Liane ROST, “Ein Hethitisches Ritual Gegen Familienzwist”, MIO, Band 1, Berlin 1953, s.
352-353.
355 The Hittite Dictionary, (Ed. H.G. GÜTERBOCK ve diğ.), Vol. Š, Chicago 2019, s. 650.
80
SÍGulihi “püskül?”356 ve yünden yapılmış ve genellikle tanrı heykelinin başlığına bağlanan ve yağ içerisinde tutulan bir kült nesnesidir.357
SÍGzum(m)ina/i yünden yapılmış bir nesnedir.358 KUB 41 4 numaralı Güneş tanrısı ile ilgili bir ritüelde, KUB 44 46 numaralı Hepat’ın tahtına özgürlükle ilgili metinde ve bunun dışında da birkaç ritüel metninde bu kelime karşımıza çıkmaktadır.
1.1.3. GAD ve GAD ile Birlikte Kullanılan Kelimeler 1.1.3.1. GAD
Bilim adamları GAD sözcüğünün “keten, bez, kumaş” gibi anlamlara geldiği konusunda hemfikirlerdir. Ayrıca GAD, keten kumaşlardan/giysilerden önce gelen determinatiftir.359
KBo 4 9 numaralı metin, AN.TAH.ŠUM bayramı ile ilgilidir. 16. günde yapılan uygulamalardan bahsedilirken, GAD kelimesinin metinde geçtiğini görmekteyiz. Burada GAD, kral ve kraliçenin ellerinin kurulanması/silinmesi amacıyla kullanılmıştır. GAD’ın bu şekilde kullanımı Hititçe çivi yazılı belgelerde birçok metinde karşımıza çıkmaktadır.
Metnin ilgili kısmının (Vs.II) transkripsiyonu ve tercümesi şöyledir:360 17 LUGAL MUNUS.LUGAL ŠUMEŠ-ŠU-NU ar-ra-an-zi
356 HOFFNER, a.g.m.,, s. 87; ÜNAL, a.g.e., 2016, s. 562.
357 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 208.
358 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 235.
359 RÜSTER-NEU, a.g.e., s. 174; FRIEDRICH, a.g.e., 1952, s. 272; ÜNAL, a.g.e., Vol.I A-M, 2007, s. 123.
360 ALP, a.g.e., s. 158-159.
81 18 GAL DUMUMEŠ É.GAL GAD-an pa-a-i 19 ŠUMEŠ-ŠU-NU a-an-ša-an-zi
20 LÚSANGA DKAL (túh-hu-eš-šar) 21 LUGAL-i pa-ra-a e-ep-zi
22 LUGAL-uš-kán túh-uh-ša
23 GAL DUMUMEŠ É.GAL ŠA GIŠŠUKUR GIŠKIN GAD 24 LUGAL-i pa-ra-a e-ep-zi LUGAL-uš
25 ŠUMEŠ-ŠU a-an-ši
26 nu DUMU.É.GAL A-NA LÚSANGA DKAL 27 túh-hu-eš-šar ar-ha da-a-i
28 LÚSANGA DKAL LUGAL-i UŠ-KE-EN
29 DUMU.É.GAL-ma túh-hu-eš-šar MUNUS.LUGAL-ri 30 pa-ra-a e-ep-zi
31 MUNUS.LUGAL-kán túh-uh-ša 32 ta DUMU.É.GAL túh-hu-e-eš-šar 33 EGIR-pa A-NA LÚSANGA DKAL pa-a-i
34 GAL DUMUMEŠ É.GAL-ma ŠA GIŠŠUKUR GUŠKIN GAD-an 35 A-NA MUNUS.LUG(AL) pa-a-i
36 MUNUS.LUGAL ŠUMEŠ-ŠU a-an-ši 17 Kral (ve) kraliçe ellerini yıkarlar.
82
18 Saray oğlanlarının başı (kraliyet çiftine) bezi verir.
19 Onlar ellerini silerler.
20 Koruyucu Tanrının rahibi tütsü (reçinesi) losyonunu 21 krala uzatır.
22 Kral losyon sürünür.
23 Saray oğlanlarının başı krala altın mızrakların bezini 24 uzatır. Kral
25 ellerini siler.
26 Saray oğlanı Koruyucu Tanrının rahibinden 27 tütsü (reçinesi) losyonunu alır.
28 Koruyucu Tanrının rahibi, kralın huzurunda reverans yapar.
29 Saray oğlanı kraliçeye tütsü (reçinesi) losyonunu 30 uzatır.
31 Kraliçe losyon sürünür.
32 Saray oğlanı tütsü (reçinesi) losyonunu 33 Koruyucu Tanrının rahibine geri verir.
34 Saray asilzadelerinin başı, altın mızrakların bezini
35 kraliçeye verir.
36 Kraliçe ellerini siler.
Yukarıdaki metni incelediğimizde, 18. satırda yer alan GAD ile 23. ve 34.
satırlarda yer alan GAD arasında fark olduğunu görmekteyiz. Metnin ilk kısmında ellerini
83
yıkadıktan sonra bir bez ile –ki GAD burada bir havlu gibi kullanılır- ellerini kurulayan/silen kraliyet çifti, daha sonraki kısımda, losyon sürdükten sonra altın mızrakların bezini kullanmıştır. Tam da bu kısımda, GAD’ın altın mızrağın bir parçası olarak kullanıldığını görmekteyiz.
Hitit envanter metinlerinde, GAD kullanımına sıkça rastlamaktayız. KBo 18 175 numaralı envanter metni, bunlardan birisidir. Metnin ilgili kısmının (Vs.1) transkripsiyonu ve tercümesi şöyledir:361
4 39 TÚGGÚ GAD 2 GAD SA5 1 GAD ŠU-UH-U-RU 5 8 GAD SIG 5 GÚ GAD URUA-la-ši-ia
4 39 adet keten gömlek, 2 adet kırmızı keten, 1 adet ŠUHRU keten, 5 8 adet ince keten, Kıbrıs keteninden 5 adet gömlek.
Yukarıdaki metinde GAD, kırmızı renk ile karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, Kıbrıs keteninden de 5 adet gömlek de bu envanter metninde yer almaktadır. Belgede GAD, hem direk keten/bez şeklinde hem de ketenden/bezden yapılmış gömlek şeklinde karşımıza çıkar.
KBo 17 3 numaralı metin, kraliyet çifti için yapılan bir ritüel metnidir. Bu metinde kral ve kraliçeyi etkileyen bir ağrı/sızı olduğunda, içinde arpa ve buğday başlarının olduğu bir sepet kraliyet çiftinin başına konulmuş ve üzeri kumaş ile örtülmüştür.362 Bu işlemler esnasında GAD, “bir şeyin üzerini örtmek/kapatmak” amacıyla kullanılmıştır.
361 KOŠAK, a.g.e., s. 10-13.
362 Metnin transkripsiyonu ve tercümesi tezimizin siyasi kısmında verilmiştir. Heinrich OTTEN-Vladimir SOUCEK, Ein Althethitisches Ritual für das Königspaar, StBoT 8, Wiesbaden 1969, s.
37-38.
84
KBo 16 62 numaralı metin, hukuki bir metin içeriğine sahiptir. Bu metin, Ukkura’nın mahkeme kayıtlarıyla ilgilidir. Bir anlamda, bir savunma niteliğindedir.
Metinde sayılan malzemeler arasında GAD sözcüğü de bulunmaktadır. 363 Bu metinde, kraliyet ailesine ait olan malzemelerin önemi vurgulanmaktadır. Eğer onlara bir şey olursa, zarar gelirse veya alınıp yerlerine konulmazlarsa, bu durum büyük bir soruna yol açacaktır. Öyle ki, metinde bütün malzemeler tek tek sayılmış ve malzemelere ne yapıldığıyla ilgili bilgiler verilmiştir. Her şeyden önemlisi, eğer onlara –GAD’ın da içinde bulunduğu malzemelere- bir zarar gelirse, tanrının kendilerini cezalandıracağını belirtmişlerdir.
Bu kelimeyi Hurri kurban listelerinde de görebiliriz.364 Yine KBo 18 20 numaralı bir fal metninde de bu kelime karşımıza çıkmaktadır.
Bunun dışında, Ambazzi’nin Zarniza ve Tarpatašši tanrılarıyla ilgili ritüelinde, yine GAD kelimesi karşımıza çıkmıştır. Bu ritüelde “temizlenerek” kullanımı söz konusudur. Keten kıyafet/kumaş temizlendiğinde, tanrılar, adamın vücudundaki kötülüğü/hastalığı arındıracaktır. Böylece adam, kötülükten/hastalıktan kurtulmuş/arındırılmış olacaktır.365
363 Harry A. HOFFNER, “Records of Testimony Given in the Trials of Suspected Thieves and Embezzlers of Royal Property”, CoS, Vol 3, (Ed. William W. HALLO), Leiden 2003, s. 59;
WERNER, a.g.e., s. 12-13.
364 Meindert DIJKSTRA, “Hittite Rituals as a Source for Hurrian Lexicography I”, Studia Mesopotamica, (Ed. M. DIETRICH ve diğ.), 2015, Band 2, s. 67.
365 José Virgilio Garcia Trabazo, Textos Religiosos Hititas, BCBO 6, Madrid 2002, s. 394-395;
CHRISTIANSEN, a.g.e., s.44-45.
85 1.1.3.2. GADalalu
Bu kelime Hurrice bir sözcüktür. Martino-Giorgieri, bu kelimeyi “bir tür giysi”
olarak tanımlamış366, Tiscler, bu kelimenin “bir tür giysi” ve “seyahat pelerini/şalı”
anlamlarına geldiğini belirtmiştir.367 Ünal, “bir bez veya elbise” olduğunu belirtmiştir.368 Richter, “pelerin/şal” ve “giysi” şeklinde bu kelimeyi açıklamıştır.369 Neu, KBo 32 15 numaralı çift dilli tablette geçen “TÚGkušišiiaz” ve “a-la-a-la-e” sözcüklerinden yola çıkarak, “kušiši” ve “alalu” kelimelerinin birbirleriyle eşit olduğu fikrini ortaya koymuştur.370
IBoT 2 129 numaralı bir Hurri kuş falı metninde, Fırtına tanrısının tapınağın içerisinde kızgın olduğu ve bu kızgınlığının sebepleri anlatılmıştır. Tapınak adamlarının sorgulandığı belgede, tanrının kızdığı sebepler arasında tüccar tarafından teslim edilen
GADalaluša giysisinin artık teslim edilmemesi de bulunmaktadır.371 Burada kelime
GADalaluša şeklinde karşımıza çıkmıştır.
GADalalu, Tešub ve Hepat için düzenlenen bir ay bayramında (KUB 54 36+KUB 46 57+KBo 17 103+KUB 46 49) Vs. kısmında kırmızı renkte karşımıza çıkmıştır:
7 [ -i]n GUŠKIN da-a-i na-aš-kán an-da A-NA GADla-a-lu-i SA5
366 Stefano De MARTINO-Mauro GIORGIERI, Literatur Zum Hurritischen Lexicon (LHL), Band 1/A, Firenze 2008, s. 55.
367 TISCHLER, a.g.e., 2008, s. 13.
368 ÜNAL, a.g.e., Vol.I A-M, 2007, s.14.
369 Thomas RICHTER, Bibliographisches Glossar des Hurritischen, Wiesbaden 2012, s. 15.
370 NEU, a.g.e., 1996, s. 314.
371 TAGGAR-COHEN, a.g.e., s. 286-288.
86
Aynı metnin Rs. bölümünde ise şu şekilde yer almaktadır:372
24 nam-ma-kán A-NA MUNUSiš-ta-ha-ta-li GADa-la-lu-x( ú-i-)da-a-a(r?
25 ka-ri-ia-an-zi
24 Sonta ištahalli kadınına (a)lalu kumaşı …. (…s)ula(r
25 örterler.…