Gerçek Usul

Çiftçilerin yıllık alış ve satış tutarları GVK’da belirtilen tutarların üzerinde olduğunda (1.728.000.000 TL) çiftçi gerçek usul yöntemine göre vergilendirilmektedir. Bu usulde çiftçiler, zirai işletme hesabı esasına göre ya da bilanço hesabı esasına göre defter tutabilirler.

3.3.3.1. Bilanço Esası

Bu esasta tarımsal kazanç, tarımsal işletmenin öz sermayesinin hesap dönemi başında ve hesap dönemi sonundaki bilançolar esas alınarak, oluşturulan müspet farktır. Elde edilen bu fark vergi matrahını oluşturmaktadır (GVK 1960). Bu yönteme göre vergilendirilmek istenen çiftçiler:

· Yevmiye Defteri

· Büyük Defter

· Envanter ve Bilanço Defteri

· Günlük Kasa Defteri tutmak zorundadırlar.

Bu esasa göre vergilendirilmek isteyen gerçek kişiler yıllık kazançları için Gelir Vergisi Beyannamesi vermek zorundadır. Çiftçiler bu beyanname ile birlikte kar – zarar tablosu, dönem başı ve dönem sonu bilançolarını, müstahsil makbuzlarını vermek zorundadır. Bilanço esası örnek 3 ile açıklanmıştır.

ÖRNEK 3:

Çiftçi Bay (C)’nin zirai işletmesinin 1996 yılı için kapanış bilançosu öz sermayesi 310.000.000.000 TL ve aynı yıl açılış bilançosu öz sermayesi ise 273.000.000.000 TL’dir.

Bay (C) 1996 yılı içerisinde toplamda 260.000.000 TL stopaj yoluyla gelir vergisi ödemiştir.

Bu durumda çiftçinin ödeyeceği vergi şöyle hesaplanacaktır:

Kapanış Bilançosunda Öz Sermaye = 310.000.000.000 TL Açılış Bilançosunda Öz Sermaye = 273.000.000.000 TL

1996 Yılı Kazancı = 37.000.000.000 TL

Elde edilen kazanca 1997 yılı vergi tarifesi uygulanacaktır ve hesaplanan vergiden stopaj yoluyla ödenen vergi mahsup edilerek ödenecek vergi bulunacaktır.

1997 yılı vergi tarifesine göre ilk 16.000.000.000 TL için 7.225.000.000 TL ve fazlası için %55’tir. Bu durumda:

İlk 16.000.000.000 TL için = 7.225.000.000 TL

Geriye Kalan 21.000.000.000 * %55 = 11.550.000.000 TL

Hesaplanan Gelir Vergisi = 18.775.000.000 TL

Stopaj yoluyla ödenen vergi miktarı hesaplanan vergiden mahsup edilerek ödenecek gelir vergisine ulaşılacaktır.

Hesaplanan Gelir Vergisi = 18.775.000.000 TL

Ödenen Stopaj Miktarı = (-)260.000.000 TL

Ödenecek Gelir Vergisi = 18.515.000.000 TL

3.3.3.2. Zirai İşletme Hesabı Esası

Zirai işletme hesabı esasına göre zirai kazanç, bir hesap dönemi içerisinde para ile tahsil edilen veya alacak olarak tahakkuk eden hasılat ile ödenen veya borçlanılan giderler arasındaki müspet farktır¹⁷. Zirai kazancın işletme hesabı esasına göre tespitinde, hesap dönemi başındaki mahsullerin değeri giderlere, hesap dönemi sonundaki mahsullerin değeri ise hasılata eklenmektedir (GVK 1960: m. 55). Zirai işletme hesabı esasına göre hasılat şu unsurlardan oluşmaktadır (GVK 1960: m. 56)¹⁸:

· Önceki yıllardan devredilenler de dâhil olmak üzere üretilen, satın alınan veya sair suretlerle elde edilen her türlü zirai mahsullerin satış bedelleri (primler, risturnlar¹⁹ ve benzerleri dâhil);

· Ziraat makina ve aletlerinin başka çiftçilerin zirai üretim işlerinde çalıştırılması karşılığında alınan bedeller;

· Gider yazılan değerlerin satılması halinde bunların satış bedelleri;

17 2361 sayılı kanunun 39. maddesiyle değişen fıkra.

18 202 sayılı kanunun 25. maddesiyle değişen madde.

19 Risturn kooperatiflerde, dönem sonu elde edilen kârın ortaklara dağıtılan kısmıdır. Bu dağıtımın amacı ortakların birbirlerinin üzerinden haksız kazanç elde etmelerini engellemektir (TDK Türkçe Sözlük).

· Mahsullerin idrakinden önce veya sonra hasara uğramalarından dolayı alınan sigorta tazminatları;

· Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (zirai istihsalde kullanılan gayrimenkuller hariç) satılması halinde VUK’nın 328. maddesine göre hesaplanan hasılat;

· Zirai mahsullerin, üretim vasıtaları ile zat, aile veya işletme ihtiyaçlarında kullanılmak üzere tüketim maddeleri ile değiştirilmesi halinde verilen mahsulün emsal bedeli hasılat sayılacaktır.

· Ziraat makine ve aletlerinin başka çiftçilerin zirai işlerinde çalıştırılması karşılığında herhangi bir tüketim maddesi veya üretim vasıtası alınması halinde alınan madde veya vasıtaların emsal bedeli hasılat sayılır²⁰.

· İşletmede üretilip de tohum, yem ve sair suretlerle işletmede kullanılan zirai mahsullerin emsal bedeli hasılat sayılır; bu hasılatın sene sonunda bir kalemde yazılması gerekir²¹.

Zirai işletme hesabı esasına göre giderler ise şu unsurlardan oluşmaktadır (GVK 1960: m.

57)²²:

· İşletme ile ilgili olarak tohum, gübre, fide, yem, ilaç ve benzeri maddelerin tedariki için yapılan giderler;

· Satılmak üzere satın alınan hayvanların, zirai mahsullerin ve diğer maddelerin bedelleri;

· İşletmelerde çalıştırılanlara ücret, prim ve sair namlarla hizmet mukabili yapılan ödemeler;

· İşçilerin yemek, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri;

· Zirai tesisat, makina, aletler ve taşıtların çalıştırılması ve bakımı için yapılan giderler (yakıt, yağ, elektrik, yedek parça vb.) ve tamir giderleri;

· VUK’ya göre ayrılan amortismanlar²³;

· Kira ve ücret karşılığı kullanılan üretim araçları için yapılan ödemeler;

20 2361 sayılı Kanunun 40. maddesiyle değişen fıkra.

21 2361 sayılı Kanunun 40. maddesiyle kaldırılan fıkra.

22 202 sayılı Kanunun 26. maddesiyle değişen madde.

23 2361 sayılı Kanunun 4. maddesiyle değişen bent.

· Zirai kazancın elde edilmesi ve sürdürülmesi için yapılan genel giderler;

o İşletme için alınan ve işletme için harcanan borç paraların faizleri;

o İşletme ile ilgili olmak şartı ile ödenen ayni vergi, resim ve harçlar;

o İşletme ile ilgili ve yapılan işin önemi ve genişliği ile orantılı seyahat ve ikamet giderleri (seyahat maksadının gerektiği süreye maksur²⁴ olmak üzere);

o İşletme ile ilgili olarak ödenen kira bedelleri;

o Genel mahiyetteki diğer giderler;

· İşletme ile ilgili olmak şartıyla, mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar;

· Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (zirai üretimde kullanılan gayrimenkuller hariç) satılması halinde VUK’nın 328'inci maddesine göre hesaplanan zararlar;

· İşletmeye dâhil olup, aynı zamanda kişisel veya ailevî ihtiyaçlar için de kullanılan taşıtların amortismanlarının tamamı ile giderlerinin yarısı²⁵.

· İşletmede üretilen tohum, yem ve diğer suretlerle kullanılan zirai mahsullerin emsal bedelleri gider yazılır (bu giderlerin sene sonunda bir kalemde yazılması uygundur).

Bu usulde çiftçiler, çiftçi işletme defteri tutmakla yükümlüdürler. Çiftçiler beyanname verirken işletme hesap özeti tablosu da düzenleyerek, anılan tabloyu beyannameye ekleyip vermek zorundadır. Zirai işletme hesabı esasına göre vergilendirilme örnek 4 ile açıklanmıştır.

ÖRNEK 4:

Çiftçi Bayan (D) 1996 yılı içerisinde toplam 7.000.000.000 TL zirai hasılat elde etmiş ve kanunen kabul edilen toplam 4.200.000.000 TL gider yapmıştır ve dönem içinde kendisinde 200.000.000 TL tevkifat yapılmıştır. Çiftçi Bayan (D)’nin vergi beyannamesi şöyle hesaplanacaktır:

Hesap Dönemi Hasılat Toplamı = 7.000.000.000 TL

Hesap Dönemi Gider Toplamı (-) = 4.200.000.000 TL

24 Maksur, Türk Dil Kurumu tarafından “kısaltılmış”, “kasılmış”, “alıkonulmuş”, “bir şeye ayrılmış”, “elinde ve ihtiyarında olmadan” şeklinde tanımlanmakla birlikte burada “bir şeye ayrılmak” manasında kullanılmıştır.

25 3239 sayılı Kanunun 52. maddesiyle değişen bent.

Dönem Kârı (Brüt) = 2.800.000.000 TL

Dönem kârından Bağ – Kur primleri ve diğer kanunen kabul edilen giderler düşürülerek matraha ulaşılır. Bu matraha vergi tarifesi uygulandıktan sonra hesaplanan vergiye ulaşılır ve tevkif yoluyla ödenen vergiler mahsup edilerek ödenecek gelir vergisine ulaşılacaktır.

1997 yılı vergi tarifesine göre 2.000.000.000 TL için 625.000.000 TL ve geriye kalan 800.000.000 TL için % 40 olarak hesaplanacaktır.

İlk 2.000.000.000 TL için = 625.000.000 TL

Kalan için 800.000.000 * 0,40 = 320.000.000 TL

Hesaplanan Gelir Vergisi = 945.000.000 TL

Önceden Tevkif Yoluyla Ödenen Vergi = (-)200.000.000 TL

Ödenecek Gelir Vergisi = 745.000.000 TL

4. TARIM KESİMİNİN VERGİLENDİRİLMESİNDE MEVCUT DURUM (4369