IV. BÖLÜM: ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ (ABD-G. KORE ve AB-G.KORE
4.4. GENEL DEĞERLENDİRME
172 girebilmesini teminen ABD’li muhataplarına, kendi üstlerine düşen benzer hukuki düzenlemeleri bir an evvel tamamlamaları yönünde telkinde bulunmaktadır. ABD-G.
Koreli yetkililer STA’nın hayata geçirilmesine ilişkin nihai hususları değerlendirmek üzere 5-6 Aralık tarihlerinde bir araya gelmiştir.329 Nitekim, G. Kore yönetiminin 2012 Nisan ayında gerçekleşecek Parlamento seçimleri öncesinde bir “soğuma”
dönemine ihtiyacı vardır.330
ABD-G. Kore ve AB-G. Kore STA’larına ilişkin onay sürecinin G. Kore ayağı tamamlanmış olup, bu süreçte yaşanan problemler BTA’ların çeşitli boyutları ile ele alınmasına olanak sağlar niteliktedir.331 ABD’deki süreç 2012 Başkanlık seçimleri öncesi Demokratlar ile Cumhutiyatçiler arasında kızışan rekabet, Panama veKolombiya BTA’larına ve Ticaret Uyum Yardımu (Trade Adjustment Aid-TAA) bağlandığından çetrefilli geçmiştir. AB’de otomotiv sektörünün çıkarları, G. Kore’de ise tarım sektörünün korumacı çıkarları ve ABD ile müzakerelerde et ithalatı sorunlu konular olmuştur.
173 Tablo 10: ABD-G. Kore, AB-G. Kore STA Müzakerelerinin kronolojik karşılaştırması
ABD-G. KORE STA MÜZAKERELERİ AB-G. KORE STA MÜZAKERELERİ
STA Müzakereleri 2 Şubat 2006’da başladı
1 Nisan 2007’de tamamlandı STA Müzakereleri 6 Mayıs 2007’de başladı
30 Haziran 2007’de STA imzalandı
ABD Başkanlık Seçimleri (Kasım 2008) STA 15 Ekim 2009 tarihinde parafe edildi
26 Haziran 2010 Obama-Lee deklarasyonu
STA 6 Ekim 2010’da imzalandı
4 Aralık 2010 Anlaşma imzalandı 17 Şubat 2011 AB Parlamentosu tarafından
onaylandı
5 Mayıs 2011 tarihinde G. Kore Ulusal Meclisi tarafından onaylandı.
21 Ekim 2011 ABD Başkanı tarafından imzalanması ile ABD iç onay süreci tamamlandı.
22 Kasım 2011 tarihinde G. Kore Ulusal Meclisi tarafından onaylanması ile G. Kore tarafında da iç onay süreci tamamlandı.
1 Ocak 2012’de yürürlüğe girmesi bekleniyor.
1 Temmuz 2011’de yürürlüğe girdi.
ABD-G. Kore ve AB-G. Kore STA’larının motivasyonları incelendiğinde de
“mahkumun ikilemi” etkisi çok net görülmektedir. Bu etkiyi birkaç sektör örneğinde ele almak gerekirse, yapılan hesaplamalar AB-G. Kore STA’sının ABD-G. Kore STA’sından önce yürürlüğe girmesi halinde, AB’li otomobil üreticilerinin
174 yararlanacakları tarife indirimleri çerçevesinde, BMW 528 veya Mercedes 3000 gibi lüks ketagori araç üretim maliyetlerinin düşeceğini göstermektedir . Diğer taraftan, ABD’li lüks otomobil üreticileri %8 otomobil tarifesi ödemeye devam edecektir.
ABD’li imalatçılar G. Kore’nin otomobil ithalatında halihazırda, AB (%62) ile karşılaştırıldığında oldukça küçük bir paya (%10) sahiptir. AB-G. Kore STA’sının yürürlüğe girmesi Avrupalı otomobil üreticilerinin G. Kore pazarındaki konumunu güçlendirecektir.332
Dondurulmuş (kızartmalık) patates ihracatı ikinci bir örnek teşkil etmektedir.
G. Kore’nin dondurulmuş patatese uyguladığı MFN tarife oranı %18’dir. Gerek AB-G. Kore STA’sı gerekse ABD-AB-G. Kore STA’sı çerçevesinde, AB-G. Kore anlaşma yürürlüğe girer girmez söz konusu tarifeyi sıfırlamayı üstlenmiştir. 2009 yılında ABD, G. Kore’nin dondurulmuş patates ithalatından %81 (36 milyon dolar); AB, %2 (yaklaşık 900 bin dolar) pay almıştır. AB-G. Kore STA’sının ABD-G. Kore STA’sından önce yürürlüğe girmesi halinde AB’li firmalar için %18’lik tarifenin uygulamadan kalkması sonucu (Avrupa’dan ulaştırma maliyetlerinin ABD’nin Pasifik limanlarından daha düşük olmasının da etkisiyle birleşerek) AB’li ihracatçılara ABD’li rakipleri karşısında önemli fiyat avantajı sağlamak suretiyle pazar paylarını ABD aleyhine hızla yükseltmelerine olanak sağlayabilir.333
Hizmetler ticareti de ABD’li ve AB’li tedarikçilerin kıyasıya rekabetine konu alanlardan biridir. G. Kore pazarına girişte iş hizmetleri (business services), profesyonel hizmetler, finansal hizmetler ve kurye dağıtım hizmetleri her iki aktörün ticari çıkarları açısından önem arz eden hizmet sektörleridir. AB’li hizmet sunucuları AB-G. Kore STA’sının daha önce yürürlüğe girmesi halinde rekabet avantajı yakalayacaktır. Ancak, ABD-G. Kore STA’sının da yürürlüğe girmesi ile kazandıkları bu avantaj aşınacaktır. Nitekim, ABD-G. Kore STA’sı sınır-aşan hizmetler ve finansal hizmetler başlığı altındaki düzenlemelere “3. taraf MFN”i ilkesi eklenmek suretiyle, G. Kore’nin daha sonra herhangi bir üçüncü ülke ile imzaladığı STA çerçevesinde bu ülkeye tanıdığı hizmetler ticareti alanındaki tavizi ABD’ye de uygulaması düzenlenmiştir.
332 Cooper et al., s. 22.
333 a.g.y.
175 ABD-G. Kore STA’sı 12. Bölüm’de “Sınır-aşan Hizmetler Ticareti” başlığı altında Madde 12:3 aşağıdaki ifadeye yer vermektedir.334
“Taraflardan her biri diğerinin hizmet sağlayıcılarına, benzer koşullarda taraf olmayan bir ülkenin hizmet sağlayıcılarına tanıdığından daha az ayrıcalıklı muamelede bulunmayacaktır.”
ABD-G. Kore STA’sı 13. Bölüm’de “Finansal Hizmetler” başlığı altında Madde 13:3 aşağıdaki ifadeye yer vermektedir.335
“Taraflardan her biri diğerinin yatırımcılarına, finansal kurumlarına, yatırımcılarının finansal kurumlara yaptığı yatırımlara ve sınır-ötesi finansal hizmet sağlayıcılarına, benzer koşullarda taraf olmayan bir ülkenin yatırımcılarına, finansal kurumlarına, yatırımcılarının finansal kurumlara yaptığı yatırımlara ve sınır-ötesi finansal hizmet sağlayıcılarına tanıdığından daha az ayrıcalıklı muamelede bulunmayacaktır.”
AB-G. Kore STA’sı “Hizmetler” başlığı altında da benzer bir MFN düzenlemesi bulunmaktadır. Ancak daha sınırlı olan bu düzenleme, AB-G. Kore STA’sını müteakip yürürlüğe girmesi halinde ABD STA’sında yer alan daha avantajlı bir tavizin AB’ye teşmilini garanti eder nitelikte değildir.336
AB-G. Kore STA’sı hizmetler başlığı altında, Madde 7:8’de MFN Muamelesi aşağıdaki gibi düzenlenmektedir.
1. Bu bölümde bahsi geçen sınır-ötesi hizmet sunumunu etkileyen önlemlerle ilgili olarak, Maddede aksi belirtilmedikçe, taraflardan her biri diğerinin hizmetlerine ve hizmet sağlayıcılarına, herhangi bir üçüncü ülkenin benzer hizmetlerine ve hizmet sağlayıcılarına bu Anlaşmanın yürürlüğe girmesinden sonra imzalanan bir ekonomik entegrasyon
334http://www.ustr.gov/sites/default/files/uploads/agreements/fta/korus/asset_upload_file315_12711.p df, erişim tarihi: 14 Ocak 2012.
335http://www.ustr.gov/sites/default/files/uploads/agreements/fta/korus/asset_upload_file35_12712.pd f, erişim tarihi: 14 Ocak 2012.
336 Cooper et. al., s. 22.
176 anlaşması kapsamında tanıdığından daha az ayrıcalıklı muamelede bulunmayacaktır.
2. Taraflardan herhangi biri tarafından bir bölgesel ekonomik entegrasyon anlaşması çerçevesinde üçüncü bir tarafın hizmetlerine ve hizmet sağlayıcılarına tanınan muamele, ancak söz konusu muamelenin Ek 7-B’de tanımlanandan daha yüksek sektörel veya yatay yükümlülükler üstlenilmesini öngören bir ekonomik entegrasyon çerçevesinde tanınmış olması halinde, 1. Paragraf hükümlerinden muaftır.
3. Paragraf 2 hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 1. paragraf’tan kaynaklanan yükümlülükler aşağıda sayılan durumlarda tanınan muameleye uygulanmayacaktır:
(a) GATS Madde 7 veya Finansal Hizmetler Eki uyarınca niteliklerin, lisansların veya izin kriterlerinin tanınması,
(b) Kısmen veya tamamen vergilendirme ile ilgili herhangi bir uluslararası anlaşma,
(c) Ek 7-C’de sayılan MFN istisnalarının kapsadığı önlemler.
4. Bu bölüm taraflardan herhangi birinin sınırdaş ülkelere, bitişik sınır bölgeleri arasında, yerel olarak üretilip tüketilen hizmetlerin ticaretini kolaylaştırmak üzere bazı avantajlar sağlamasını engeller şekilde yorumlanamaz.”
STA’ların dışarıda kalan üçüncü ülkelere etkisi çerçevesinde yarattığı ikileme bir örnek de G. Kore-Kanada arasında bir süredir devam eden, ancak 2008 yılında (G. Kore’nin otomobil ithalatına uyguladığı tarifelerden geri adım atmaması nedeniyle) geçici olarak askıya alınan STA müzakerelerini tetiklemesi olmuştur.
Kanada’lı domuz eti üreticileri, anılan STA müzakerelerinin yeniden canlandırılıp tamamlanmaması halinde sektörün yılda 295 milyon dolarlık ihracat kaybı
177 yaşayacağı iddiasıyla Kanada hükümeti nezdinde lobi yapmaya başlamıştır.337Domuz eti ithalatına yaklaşık %25 tarife uygulayan G. Kore, halihazırda Kanada’nın domuz eti ihracatından %10 pay almaktadır. Kanada’nın başlıca üreticilerinden Mapple Leaf Foods temsilcisi Richard Davis, 2016’ya gelindiğinde ABD’nin G. Kore’ye soğutulmuş ve dondurulmuş domuz eti ihracatına uygulanan tarifeler tamamen sıfırlanmış olacağından; söz konusu rekabet dezavantajına Kanada’lı ihracatçıların ancak iki yıl dayanabileceğini iddia etmektedir.338
Genel olarak ABD ile AB’nin BTA politikaları karşılaştırıldığında ise, ABD’nin ticaret ortakları ile müzakerelerini oluşturduğu belirli bir “BTA çerçeve anlaşması” üzerinden yürüttüğü görülmektedir. Amerikalı yatırımcı ve ihracatçıların ticari çıkarlarını gerçekleştirmek üzere pekçok alanda DTÖ+ düzenlemeler “dayatan”
ve NAFTA’yı örnek alan “tek tip” (one size fits all) STA modelinin ilgili ülke(lerin) koşullarını ve hassasiyetlerini dikkate almadığı gerekçesi ile eleştirildiği görülmektedir.
STA’ları, ticari çıkarlarını gerçekleştirmenin yanı sıra bir “yumuşak güç”
unsuru olarak değerlendiren AB’nin ise benzer bir STA modeli bulunmamaktadır.
Farklı çıkarları ve öncelikleri çerçevesinde, örneğin Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması (TRIPS) konusunda DTÖ Anlaşmasının öngördüğünden de ileri düzenlemeler şart koyan ABD STA’larından farklı olarak, DTÖ düzenlemelerine atıf yaparak çok taraflı platformda benimsenen standartlara uyulmasını garanti etmeyi gözeten AB, özellikle peynir, şarap gibi ürünlerin (örn.
Rokfor peyniri, Parmesan peyniri ve Feta peyniri) ihracatında Coğrafi İşaretlerin Tescili konusuna önem vermekte ve STA’larında bu konuyu daha sıkı düzenlemektedir. Diğer taraftan, AB’nin Şili ile imzaladığı ve gelişmekte olan diğer ülkelerle akdettiği STA’lardan daha kapsamlı ve derin entegrasyon düzenlemeleri içeren AB-Şili STA’sını bundan sonra benzer kalkınmışlık düzeyindeki ticaret ortakları ile müzakere edeceği STA’lar için “model” olarak değerlendiridiği ifade
337 Washington Trade Daily, 18 Kasım 2011, s. 3.
338 a.g.y.
178 edilmiştir. Yine, AB yetkilileri G. Kore STA’sının önümüzdeki dönemde Asya ülkeleri ile imzalanacak STA’lar için “model” teşkil ettiğini ifade etmiştir.339
İki aktörün BTA yaklaşımlarındaki bu farkın nedeni, ticaret ortakları ile aralarındaki güç asimetrisinin ABD için daha belirgin olmasında ve Ortak Ticaret Politikasına rağmen AB için “tek ses” olarak hareket etmek daha güç olmasında aranabilir. Diğer taraftan, AB’nin kompleks bürokratik yapısının çıkar gruplarının lobicilik yoluyla siyasete etki etme kanallarını daralttığı; ABD’de ise Kongre’nin çok önemli olduğu ve bu bağlamda, Kongre üyelerinin seçim bölgelerinin çıkar ve taleplerine kayıtsız kalamadıkları görülmektedir. ABD-AB STA politikalarının karşılaştırılması, iç kurumsal yapıların ve lobi gruplarının dış ticaret politikasına etkisine güzel bir örnek teşkil etmektedir.
339 World Trade Interactive, Volume 17, Issue 200, 7 October 2010.
179