GELİR KAYNAKLARI

fabrikalaşması ve yani metotlarla tanışması 19. yy. son çeyreğinde gerçekleştiği söylenebilir.

Bartın içinde bulunan ve gelir sağlayan bir diğer unsur madenciliktir. Maden kömürü daha çok Amasra’da gelişmiştir.

İlk maden ocaklarının 1870’lerin ortalarından itibaren işletilmeye açıldığı³⁵ ve Bartın civarındaki ormanlardan maden ocakları için kalaslar tedarik edildiği (BOA, Y..MTV., 230/5, 1320/1902, s. 1-2) bilinmektedir.

Bartın’da önemli bir ticaret faaliyeti de yumurtacılıktır.

Özellikle 1800’lü yıllarda Bartın’ın yumurta üretiminin şehir ticaretine konu olacak kadar fazla olduğu, yumurta üreticilerinin de artmasıyla bollaşan yumurtaların Avrupa’ya ihracatının da yapıldığı kaydedilmektedir (Ballı, 2015, s. 525).

2.1.1.1. Genel Ekonomik Yapı

Şehir kelimesi Farsça olup, nüfusunun çoğunun ticaret, sanayi ve yönetim gibi işlerle uğraştığı büyük yerleşim yerlerini ifade etmekte ve “dinî işlere bakan bir müftüsü ve bir kadısı olan yer” olarak tarif edilmektedir. Şehirler, ekonomik ve kültürel birikimin yoğunlaştığı önemli yerleşim birimleri olarak toplumsal hayatın merkezini oluşturur (Küçükaşçı, 2010, s. 441). Şehirlerin oluşması ve gelişmesinde coğrafi faktörlerin de önemli etkisi olabilir. Bu faktörler söz konusu bölgede yaşayan insanların hayatları etkiler.

Bartın, sahip olduğu uygun coğrafi konumu itibariyle birtakım avantajlara sahiptir. Şehrin içinden geçen Bartın Çayı

35 Bartın Amasra nahiyesinde Tekke önü olarak bilinen yerde ortaya çıkan kömür madeni imtiyaz hakkı 1306/1888 tarihinde Rıza Paşa’ya ihale edilmiştir. (BOA, İ..MMS., 105/4466, 1306/1888, s. 1-13)

sayesinde deniz taşımacılığına imkân vermesi Bartın’ı Türkiye’nin önemli nehir limanı haline getirmiştir. Ayrıca Karadeniz kıyı dağlarından geçen iki ayrı yol ile (Devrek-Mengen ve Safranbolu –Karabük üzerinden) Gerede’de Ankara-İstanbul karayoluna bağlanır. Bartın ayrıca Zonguldak-Ereğli-Akçakoca-Şile üzerinden İstanbul’a, Kurucaşile- Cide, İnebolu-Sinop-Samsun-Trabzon üzerinden Sarp sınır kapısına irtibat halindedir. Bartın’ın yerinde Ortaçağ’da da Parthenia adı verilen bir şehrin olduğu bilinir. Uzun süre Amasra’nın gölgesinde kalan bu küçük şehir, tarihin çeşitli devirlerinde farklı hükümdarlıklarda kalmıştır.

Bartın şehir olarak daha çok Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra gelişme göstermiştir. Uluslu İbrahim Hamdi’nin 1737’de kaleme aldığı “Atlas” adlı eserinde bu şehirde gemi yapımından söz etmektedir. XVIII. Yüzyılda Bartın gelirinin önemli bir bölümü pazarcılıktan sağlanıyordu. Bartın’da ilk kereste fabrikaları 1884-1890 yılları arasında kuruldu. Ancak bu gelişmeye o dönemde ortaya çıkan yangın ve sel felaketleri engel olmuştur.

20. Yüzyılın başlarında Bartın önemli ticaret merkezi ve gemi inşa yeri olarak görülür. 1867 yılında Bartın’ın kaza merkezi olması ve 1876’da şehirde belediye teşkilâtının kurulması Bartın’ın gelişmesini hızlandırmıştır. 1870 yılında Bartın doğrudan doğruya ülke dışına da yumurta satmaya başlamıştır. 1906’larda başta Almanya olmak üzere Avrupa ülkelerine yapılan yumurta ihracatı 1940 yılına kadar devam etmiştir. Bu tarihten sonra İstanbul’un yumurta ihtiyacını karşılamak için Bartın limanından İstanbul’a yumurta gönderilmesine devam edilmiştir. 1914 yılına kadar sadece yelkenli gemilerin inşa edildiği Bartın şehrinde bu tarihte ilk defa motorlu gemi teknesi inşa edilmiştir. Bartın’ın 1967’de modern

bir limana kavuşmasıyla ticaret yeniden canlanmıştır (Tuncel, 1992).

2.1.1.2. Gelir Kaynaklarının Dağılımı

Osmanlı Devleti, toplamış olduğu vergilerle askerlere, bürokratlara, tüccarlara ve diğer kesimlere ödeme yapmaktaydı (Pamuk, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, 2007). Osmanlıda tarım kesiminden başlıca iki çeşit vergi alınmaktaydı. Bu vergiler Müslümanlardan alınan öşriye ve gayri Müslimlerden alınan haraciyedir (Kazıcı, 2005).

Bartın kazasının ekonomik yapısını ortaya koyan iki temel faktör vardır. Bunlardan biri tarımsal üretim diğeri ise meslek geliridir. Gelir kaynaklarının dağılımı tablo 4’te da verilmiştir.

Tablo 4: Gelir kaynakları dağılımı (Kuruş), 1261/1845

Mahalle İsmi

Ziraî

Gelir Hayvancılık Geliri Meslek

Geliri

Meslek Dışı Gelir

Diğer Toplam Kanlıırmak 2.593 140 37.920 8.200 240 49.093 Havı Mehmet 2.493 310 30.890 5.640 39.333 Gemici 998 110 1.600 26 2.734 Karaköy Divanı 3.564 145 15.619 250 19.578 Karaköy Divanı

Ağdacı Köyü 5.221 165 4.380 9.766 TOPLAM 14.869 870 90.409 14.116 240 120.504

% 12,34 0,72 75,03 11,71 0,20 100

Kaynak: BOA, ML.VRD.TMT Nr. 3050- 3062

Tablodan da görülebileceği gibi, şehir halkının temel geçim kaynağını oluşturan ziraî üretim ve meslek gelirlerinin toplam hâsıla içindeki payı %87,36’dır. Hayvancılık ve diğer gelir kaynaklarının toplam hâsıla içindeki payları ise düşük kalmıştır. Önemli bir gelir kaynağı olarak görülen kerestecilik, bazı durumlarda meslek geliri iken bazen de ek bir gelir kaynağı

olarak karşımıza çıktığı için bu gelir kaynağını meslek geliri içinde kabul etmek durumunda kaldık.

2.1.1.3. Gelir Dağılımı

Bir ekonomide belirli bir dönemde elde edilen gelir, bireyin ya da toplumun refah seviyesini gösteren önemli göstergelerden biridir. Bir kişinin elde edebileceği gelir aynı zamanda o kişinin sahip olduğu sermaye birikimi hakkında da bilgi verir. Sermaye birikiminin az veya çokluğu farklı gelir düzeylerini beraberinde getirir.

Osmanlıda gelir dağılımında adaleti devletin belirlediği sosyal ve ekonomik politika belirlemekteydi. Devletin dışında özel veya toplumsal nitelikteki bazı kanallar ve kuruluşlar da geliri yeniden dağıtıcı bir fonksiyon olarak görülmekteydi (Kozak, 1985).

19.Yüzyıl Bartın şehir ekonomisinde gelir dağılımının mahalleler bazında elde edilen sonuçları değerlendirildiğinde tarım kesiminin ön planda olduğu görülmektedir. Hane başına gelir dağılımı tablo 5’te verilmiştir.

Tablo 5: Hane başına gelir dağılımı, 1261/1845

Mahalle /Divan

Hane Sayısı

Toplam Gelir (Guruş)

Hane Başına

Gelir (Guruş)

Şehir Ortalamasına

Göre

Kanlıırmak Mah. 61 51.460 844 -

Hacı Mehmet

Mah.³⁶ 39 50.444 1.293 -

Karaköy Divanı³⁷ 33 60.931 1.846 +

Cebeciler Divanı 12 14.140 1.178 -

Burak Divanı³⁸ 25 21.317 853 -

Şahne Divanı³⁹ 49 188.821 3.853 +

Karlı Mah. 8 8.793 1.099 -

Gemici Köyü 2 3.501 1.751 +

Köprübaşı Mah. 55 43391 798 -

TOPLAM 284 442.798 1.559

Kaynak: BOA, ML.VRD.TMT No:3034, 3050, 3055, 3058, 3059, 3060, 3061.

Hane başına düşen geliri şehrin ortalama geliri açısından değerlendirerek bu ortalamanın altında ve üstünde gelire sahip hane halkının sayıları değerlendirildiğinde şehirde toplam 200 vergi nüfusunun 145’i (%70) ortalama gelirden düşük, 84’ü (%37) ortalama gelirden yüksek gelir düzeyine sahip olduğu görülmektedir.

36 BOA, ML.VRD.TMT No:03058

37 BOA, ML.VRD.TMT No:03050

38 Burak Divanı’na ait veriler H.29-12-1261 tarihli ML.VRD.TMT.d. kodlu ve 03059 numaralı Temettuat defteri’nden alınmıştır. Defter, ciltsiz ve ebrusuz olup sayfa numarası usulüne göre numaralandırılmıştır. Ebadı 18X49 olan defter toplam 44 sayfadan ibaret olup, 2-3, 41-44. sayfalar boş bırakılmıştır.

39 Şahne Divanı’na ait veriler H.29-12-1261 tarihli ML.VRD.TMT.d. kodlu ve 03061 numaralı Temettuat defteri’nden alınmıştır. Defter, ciltsiz ve ebrusuz olup sayfa numarası usulüne göre numaralandırılmıştır. Ebadı 18X49 olan defter toplam 20 sayfadan ibaret olup, 2-3, 18-20. sayfalar boş bırakılmıştır.