FİNANSAL STRES ENDEKSİNİN 2018-2019 YILI NİSAN AYI

yükselen şirketlerin etkisiyle ABD borsa endeksleri tarihi yüksek seviyeleri görmüştür. Bu gelişmelerin de etkisiyle, Türkiye FSE düşüş eğilimine girmiştir.

4.5 FİNANSAL STRES ENDEKSİNİN 2018-2019 YILI NİSAN AYI

ABD’de FED’inpolitika faizleriniyükseltmesi ve ticarette korumacılık önlemleri, İngiltere’nin Ağustos ayında faiz artırımına gitmesi ve Brexit’e ilişkin gelişmeler, İtalya’daki bütçe açığıve kamu borç stokuna ilişkin endişeler ile İran’a uygulanması beklenen yaptırımların etkisiyle FSE’de görülen yükseliş eğiliminin bu dönemde hızlandığı görülmüştür. 9 Ağustos’ta FSE -0,17 değerinden sert yükselişle Ağustos ayını 1,57 seviyesinden tamamlamıştır. Fed’in Eylül ayı toplantısında fonlama oranını 25 baz puan artırmasıyla normalleşme sürecinin hızlanmayacağına dair beklentiler neticesinde FSE ayın başındaki 1,57 değerinden ayın sonuna -0,10 değerine gerilemiştir.

FED 8 Kasım’da sabit bırakmış, 19 Aralık’ta ise yılın dördüncü 25 baz puanlık artışını gerçekleştirerekpolitika faizini yüzde 2,25-2,50 aralığına yükseltmiştir.

ECB de Ekim ayında faiz oranlarında bir değişikliğe gitmezken, Aralık ayında varlık alımlarını sonlandırdığını açıklamış ancak Avro Bölgesi’nde büyümenin ivme kaybetmesi ile ECB’nin faiz artıracağı beklentisi ötelenmiştir.

Şekil 15: 2018-2019 Yılı Nisan Ayı Arasında Finansal Stres Endeksinin Seyri

-1,2 -0,8 -0,4 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0

Ocak 18 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18 Temmuz 18 Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 Kasım 18 Aralık 18 Ocak 19 Şubat 19 Mart 19 Nisan 19

(Standart Sapma)

2018 - 2019 Nisan Ayı Arası FSE

Döviz Kuru Dalgalanmasıı

SONUÇ

Çalışmada, Türkiye için finansal piyasaların tepkilerinden kaynaklı stresin analiz edilmesini sağlayan bir finansal stres endeksi (FSE) geliştirilmiştir. Çalışmanın güncel olması ve krizlere ışık tutması amacıyla 18 yıldan uzun bir zamanı (Temmuz 1999 - Nisan 2019) kapsayan yüksek frekanslı (günlük) piyasa verileri kullanılmıştır. FSE oluşturulmasında stres belirleyici değişkenler seçilirken ekonominin geneli için finansal piyasaların sunduğu aracılık işlevi ve bu işlevin sahip olduğu hayati önem dikkate alınmıştır. Bu aracılık faaliyetinin aksamasının finansal stresin artışıyla kendini belli ettiği düşünülmektedir.

Türkiye için geliştirilen FSEde, stresi yansıtan mekanizmalar olarak döviz piyasası, uzun vadeli kredi piyasası ve hisse senedi piyasası ele alınmıştır.

Bunun yanı sıra dış kaynaklı etkiler VIX endeksi ile FSEye dahil edilmniştir. FSE oluşturulurken, finansal stresi en iyi biçimde yansıtan değişkenler olarak belirlenen; hisse senedi piyasasında, döviz piyasalarında riskin göstergesi olarak kabul edilen volatiliteler ve tahvil piyasasında Türkiye’nin riskliliğini yansıtan EMBI+Türkiye endeksi ile küresel etkinin dahil edilmesi amacıyla VIX değerlerinden yararlanılmıştır.

Seçilen stres değişkenleri normalize edilerek aynı ölçeğe getirilmiştir. Daha sonra literatürde yaygın şekilde kullanılan, değişkenlerin eşit ağırlıklandırılması ve değişkenlerin birikimli olasılık dağılım fonksiyonları kullanılarak ağırlıklandırılması yöntemleriyle FSE oluşturulmuştur. Ancak, bu yöntemlerle oluşturulan FSE’lerin, yüksek finansal stres zamanlarında - kaliteye ve likiditeye kaçışın etkisiyle- azalan iktisadi faaliyet neticesinde yanıltıcı bir şekilde düşük stres seviyesi göstermesi, görsellikten uzak (gürültülü) ve yorumlanması zor olması gibi sebeplerle yanıltıcı sonuç verebileceğine karar verilmiştir. Bu kanının ardından daha iyi bir FSE geliştirmek amacıyla literatürde sıklıkla başvurulan diğer bir yöntem olan faktör analizinin kullanılmasına geçilmiştir.

Geliştirilen FSE, Temmuz 1999 – Nisan 2019 döneminde ekonomiyi etkileyen önemli gelişmeleri ve konjonktürel dalgalanmaları yansıtmak açısından oldukça başarılı olmuştur. Nitekim gerek 2000-2001 krizi gerekse 2008-2009 küresel krizi ve sonrasındaki Avrupa Borç krizleri ile çalışma dönemlerindeki şiddetli hareketlerde FSE dikkat çekici yükselişler göstererek dönemsel zirve değerlerine ulaşmıştır. Bu dönemlerde, oluşturulan endeks krizlerin başlangıcı olarak kabul gören önemli olayları neredeyse günü gününe saptamayı başarmıştır. Bunlara ek olarak, oluşturulan endeks ekonomik gelişmelerin yanı sıra, Türkiye ve dünyadaki, finansal piyasalara etkide bulunan her türlü siyasi olaylara ilişkin piyasaların vermiş olduğu tepkileri de saptamıştır.

Çalışmada esas olarak finansal piyasalardaki stresin ölçülmesi amaçlanmış olsa da, elde edilen sonuçlar yüksek finansal stres seviyeleriyle reel sektörün olumsuz etkilendiği dönemlerin paralel seyrettiği gözlenmiştir. 2000 - 2001 krizi ve 2008-2009 küresel krizi dönemlerinde gözlenen yüksek finansal stres seviyeleri bu duruma örnek teşkil etmektedir.

Öte yandan, çalışma sonucunda geliştirilen FSE’nin krizlerin karşılaştırılmasına imkân verebilecek niteliğe sahip bir ölçek olarak da yorumlanabileceği tespit edilmiştir. Bu bağlamda, 2000-2001 krizi, Türkiye’deki finansal piyasaların gösterdiği tepki bazında çalışma döneminin en yüksek finansal stres seviyesine sahip dönem olarak belirlenmiştir. FSE değerleri incelendiğinde 2008-2009 küresel krizinin etkilerinin, 2000-2001 Krizi’nin finansal piyasalarda yarattığı etkilerin altında kaldığı görülmüştür. Son dönemde yaşanan Avrupa Borç Krizi’nin ise geçmiş krizlerle kıyaslandığında Türkiye’deki etkisinin daha sınırlı kaldığı saptanmıştır.

Çalışmada ayrıca, endeksin değişim biçimi de sert veya dereceli yükseliş veya belirli seviyenin üzerinde ne kadar bir süre geçirildiği de stres dönemlerinin etkisini değerlendirmede faydalı sonuçlar verir.

Çalışma kapsamında geliştirilen endeksin, finansal piyasalarda stres olarak yankı bulan önemli gelişmeler ve bilinen konjonktürel dalgalanmalarla örtüşebilecek, bunların piyasalardaki etkilerini ölçeklendirebilecek ve böylece stres dönemlerinin kıyaslanmasına imkân verebilecek özellikte olduğu görülmüştür. Bunun yanı sıra endeksin, geçmişte alınan ekonomik önlemlerin etkileri değerlendirilebilecek, stresin hangi alt-finansal piyasadan kaynaklandığı anlaşılabilecek, özellikte olması amaçlanmıştır.

Bu çalışmanın Türkiye gibi uluslararası ekonomideki etkinliği gittikçe artan, finansal piyasalarındaki derinleşmenin hız kazandığı ve yakın geçmişinde çeşitli kriz tecrübeleri bulunan bir ülke için uygulanmış olmasının literatüre önemli katkılar yapacağı düşünülmektedir. Çalışma sonucunda ulaşılan bulgular ve geliştirilen endeksin, krizlerle mücadele konusunda somut göstergelere ihtiyaç duyan politika yapıcılara kaynak teşkil edeceği düşünülmektedir.

Gelecekte Türkiye’deki türev araç piyasasının gelişerek derinlik kazanmasıyla birlikte, döviz ve hisse senedi vadeli işlem ve opsiyon piyasalarından elde edilen zımnî (beklenen) volatilite değerlerinin kullanılmasıyla geliştirilebilecek yeni bir finansal stres endeksinin, krizlerin öngörülmesi için erken uyarı sistemi olarak kullanılabileceği düşünülmektedir.

KAYNAKÇA

A Global Index Of Financial Turbulence, Financial Stability Review, December 2009, European Central Bank, Box 1.

Akay, H. K., & Nargeleçekenler, M. Finansal Piyasa Volatilitesi Ve Ekonomi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 61(4), 5-36.

Aktaş, Z., Alp, H., Gürkaynak, R., Kesriyeli, M., & Orak, M. (2009). Türkiye'de para politikasının aktarımı: Para politikasının mali piyasalara etkisi. Iktisat Isletme ve Finans, 24(278), 9-24.

Balakrishnan, R., Danninger, S., Elekdag, S., & Tytell, I. (2009). The Transmission of Financial Stress from Advanced to Emerging Economies.

Balcı, A. 2009. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara Pegem Akademi.

Becketti, S., & Sellon Jr, G. H. (1989). Has financial market volatility increased. Federal Reserve Bank of Kansas City, Economic Review, June, 17-30.

Bernanke, B. (2009). Letter to the U.S. Senator Corker, Speech at the Council on Foreign Relations, 10.

Bollerslev, T. (1986). Generalized autoregressive conditional heteroskedasticity. Journal of econometrics, 31(3), 307-327.

Bordo, M. D., Dueker, M. J., & Wheelock, D. C. (2000). Aggregate Price Shocks and Financial Instability: An Historical Analysis (No. w7652). National Bureau of Economic Research.

Buket, B. M. (2009). Türkiye’de Eurotahvil Uygulaması ve Eurotahvil Getiri Marjlarını Belirleyen Faktörler. Yayınlanmış Doktora Tezi. İstanbul: Kadir Has Üniversitesi SBE.

Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı.(10. Baskı) Ankara: Pegem A Akademi.

Cardarelli, R., Elekdag, S. A., & Lall, S. (2009). Financial Stress, Downturns, and Recoveries. IMF Working Papers, 1-58.

Cevik, E. I., Dibooglu, S., & Kutan, A. M. (2013). Measuring financial stress in transition economies. Journal of Financial Stability, 9(4), 597-611.

Ceylan, A., Korkmaz, T. 2000. Sermaye Piyasası ve Menkul Değer Analizi. Ekin Kitabevi.

Cihák, M. M. (2006). How Do Central Banks Writeon Financial Stability? (No. 6-163). International Monetary Fund.

Corbet, S. (2014). The European financial market stress index. International Journal of Economics and Financial Issues, 4(1), 217-230.

Çiçek, M. (2010). Türkiye’de Faiz, Döviz ve Borsa: Fiyat ve Oynaklik Yayilma Etkileri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(2), 1-28.

Eichengreen, B., Rose, A. K., & Wyplosz, C. (1995). Exchange market mayhem: the antecedents and aftermath of speculative attacks. Economic policy, 10(21), 249-312.

Elekdag, S., Kanli, I. B., Samancioglu, Z., & Sarikaya, C. (2010). Finansal stres ve iktisadi faaliyet. Central Bank Review, 10(2), 1.

Engle, R. F. (1982). Autoregressive conditional heteroscedasticity with estimates of the variance of United Kingdom inflation. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 987-1007.

Ertuğrul, H. M. (2010). Türkiye’de Döviz Kuru Volatilitesi Modellemesi. Unpublished Manuscript, Undersecretariat of Treasury, Republic of Turkey, Ankara.

Ertunga, E. İ. Küresel Mali Dalgalanmalar: Gelişen Ülkelerin Euro-Tahvil Getirileri Açısından Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(04), 67-86.

Field, A. (2013). Discovering statistics using IBM SPSS statistics. sage.

Foot, M. (2003). What is financial stability and how do we get it?. The Roy Bridge Memorial Lecture, 3.

Forecasting Volatility in Istanbul Stock Exchange Markets: An Application with Asymmetrical GARCH Models). Available at SSRN 3008342.

Gertler, M., & Hubbard, R. G. (1988). Financial factors in business fluctuations.

Gjone, K. (2010). Ekonomik temellerin ötesinde döviz krizi modelleri: Türkiye ve ABD’nin analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.

González-Hermosillo, M. B., Martin, M. V., Dungey, M. M., & Fry, M. R.

(2003). Characterizing Global Investors' Risk Appetite for Emerging Market Debt During Financial Crises (No. 3-251). International Monetary Fund.

Güneş, H., & Saltoğlu, B. (1998). İMKB getiri volatilitesinin makroekonomik konjoktür bağlamında irdelenmesi. Borsası.

Gür, A. İ. 2009. Uluslararası Dalgalanmaların Gelişmekte Olan Ülke Risk Primleri Üzerine Etkileri. Uzmanlık Tezi. Hazine Müsteşarlığı. Ankara.

Hacıhasanoğlu, E. (2003). Menkul kıymetler piyasalarında volatilitenin modellenmesi: İMKB için bir Deneme. Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, (139).

Hair, J. F., Anderson, R. E., Tatham, R. L., & Black, W. C. (1995). Multivariate data analysis with readings.

Hakkio, C. S., & Keeton, W. R. Financial Stress: What Is It, How Can It Be Measured, and Why Does It Matter?.

Hansen, J. L. (2006). A risk index for euro-denominated assets (No. 36).

Danmarks Nationalbank Working Papers.

Hollo, D., Kremer, M., & Lo Duca, M. (2012). CISS-a composite indicator of systemic stress in the financial system.

Illing, M., & Liu, Y. (2006). Measuring financial stress in a developed country:

An application to Canada. Journal of Financial Stability, 2(3), 243-265.

Jolliffe, I. (2011). Principal component analysis (pp. 1094-1096). Springer Berlin Heidelberg.

Kaiser, H. F., & Rice, J. (1974). Little jiffy, mark IV. Educational and psychological measurement, 34(1), 111-117.

Kliesen, K. L., Owyang, M. T., & Vermann, E. K. (2012). Disentangling diverse measures: A survey of financial stress indexes. Federal Reserve Bank of St.

Louis Review, 94(5), 369-397.

Kline, P. (2014). An Easy Guide to Factor Analysis. Routledge.

Mandelbrot, B. (1963). New methods in statistical economics. Journal of political economy, 71(5), 421-440.

Mazibas, M. (2005). IMKB Piyasalarındaki Volatilitenin Modellenmesi ve Öngörülmesi: Asimetrik GARCH Modelleri Ile Bir Uygulama

Merton, R. C., & Bodie, Z. (1995). A conceptual framework for analyzing the financial system. The global financial system: A functional perspective, 3-31.

Mills, T. C., & Markellos, R. N. (2008). The econometric modelling of financial time series. Cambridge University Press, 332-333.

Minsky, H. P. (1992). The financial instability hypothesis. The Jerome Levy Economics Institute Working Paper, (74).

Mishkin, F. S. (1999). International capital movements, financial volatility and financial instability (No. w6390). National Bureau of Economic Research.

Morgan, J. P. (2004). Emerging Markets Bond Index Plus (EMBI+). Rules and Methodology. Emerging Markets Research.

Nelson, D. B. (1991). Conditional heteroskedasticity in asset returns: A new approach. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 347-370.

Oet, M. V., Eiben, R., Bianco, T., Gramlich, D., & Ong, S. (2011). The Financial Stress Index: Identification of Systemic Risk Conditions. Federal Reserve Bank of Cleveland Working Papers, (WP 11-30R3).

Österholm, P. (2010). The effect on the Swedish real economy of the financial crisis. Applied Financial Economics, 20(4), 265-274.

Özatay, F., Özmen, E., & Şahinbeyoğlu, G. (2009). Emerging market sovereign spreads, global financial conditions and US macroeconomic news. Economic Modelling, 26(2), 526-531.

Özdamar, K. 2004. Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi (Çok Değişkenli Analizler).Kaan Kitabevi, ESKİŞEHİR, 528s

Parasız, İ. (2000). Para Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi Kitabevi Yayınları, 7. Baskı, Ocak.

Poon, S. H., & Granger, C. W. (2003). Forecasting volatility in financial markets:

A review. Journal of economic literature, 41(2), 478-539.

Reinhart, C. M., & Rogoff, K. S. (2009). The aftermath of financial crises. American Economic Review, 99(2), 466-72.

Sandahl, J. F., Holmfeldt, M., Rydén, A., & Strömqvist, M. (2011). An index of financial stress for Sweden. Sveriges Riksbank Economic Review, 2.

Shabbir, T. (Ed.). (2007). Recent financial crises: analysis, challenges and implications. Edward Elgar Publishing.

Slingenberg, J. W., & de Haan, J. (2011). Forecasting financial stress.

TCMB, Enflasyon Raporları, url:https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Yayinl ar/Raporlar/Enflasyon+Raporu/

Trichet, J. C. (2009). Systemic risk. Clare Distinguished Lecture in Economics and Public Policy. University of Cambridge.

Uygur, E. (2001). Krizden krize Türkiye: 2000 kasım ve 2001 şubat krizleri (No.

2001/1). Discussion Paper.

Vergi Kanunları ve Bazı Kanun Ve kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2019). T.C. Resmi Gazete (30659, 18 Ocak 1995).

Weymark, D. N. (1998). A general approach to measuring exchange market pressure. Oxford Economic Papers, 50(1), 106-121.