Alman Federal Meclisi, Almanya Federal Cumhuriyeti’nin millet meclisidir Federal Meclis üyeleri doğrudan özgür, eşit ve gizli oyla seçilerek iş başına gelirler. Milletvekilleri bütün halkın temsilcisi olup, emir veya talimatlarla sınırlı değildirler ve salt vicdanlarına bağlıdırlar. 18 yaşını dolduran her vatandaş, bir yıllık bir süreden beri Federal Almanya'da oturuyor olmak kaydıyla Federal Meclis’e üye seçilebilir. Anayasa, temsilcilere geniş bir hareket alanı tanımaktadır (Hartmann, 2008, 60).
62
Anayasa’nın 39/1. maddesine göre, “Federal Meclis, dört yıl için seçilir. Görev süresi, yeni Federal Meclisin toplanmasıyla sona erer. Yeni seçim, seçim döneminin başlangıcından en erken 46 ay içinde, en geç de 48 ay sonra yapılır. Federal Meclisin feshi durumunda, yeni seçim 60 gün içinde yapılır”. Meclisin süresinden önce dağılması, Anayasa’nın 68. maddesine göre, güvenoyu talebi reddedilen Federal Başbakanın önerisi üzerine Federal Cumhurbaşkanınca 21 gün içinde feshi halinde mümkün olabilmektedir (Can, 2004, 5).
Federal Meclis üyelerine ilişkin seçim sistemi kişiselleştirilmiş nispi temsil usulü olarak nitelendirilmektedir. Ön seçim bulunmamaktadır ve adaylar usulen partiler tarafından belirlenmektedir. Ancak, bağımsız aday olunması da mümkündür. Anayasa’nın 48. maddesi uyarınca, Federal Meclise seçilmek için aday olan herkesin, seçim hazırlığı için gereken izini talep etme hakkı bulunmaktadır. Aynı maddede, seçilenlerin görevini kabul ve yerine getirmesine engel olunamaz denilmektedir. Bu nedenle bir iş sözleşmesinin feshi veya ilgilinin işine son vermek yasaktır hükmüne yer verilmiştir (Can, 2004, 8).
Temel Yasa, seçimlerin demokratik kurallara göre yapılacağını ve milletvekillerinin herhangi bir bağlayıcı vekâlet olmadan, tüm halkı temsil edeceğini belirtmektedir. Milletvekilleri kimseden emir almazlar ve vicdanının sesini dinlerler. Milletvekili partisinden ayrılsa bile milletvekilliği devam etmektedir. Bu durum milletvekilinin daha cesur davranmasına zemin hazırlamaktadır. Milletvekillerinin mali bağımsızlığı, milletvekilliği görevinin önemine uygun bir aylık ödenmek suretiyle sağlanmaktadır. Milletvekilleri görevlerinin önemine uygun belirlenmiş maaşları almakta ve sekiz yıl milletvekilliği yapan ve yaş sınırına gelmiş olanlar emeklilik maaşı da alabilmektedirler (Hartmann, 2008, 174).
Milletvekillerinin yasama dokunulmazlığı ve yasama sorumsuzluğu bulunmaktadır. Yasama dokunulmazlığını düzenleyen Anayasa’nın 46/1. maddesi uyarınca, “Bir milletvekili aleyhine, hiçbir zaman, milletvekilleri Federal Meclis veya onun komisyonlarından birinde verdiği oy veya açıkladığı bir düşüncesinden dolayı, adli veya disiplin yönünden kovuşturmaya tabi tutulamazlar ve Federal Meclis dışında bir başka şekilde hesap vermeye çağrılamazlar. Bu hüküm sövmeli hakaretlerde uygulanmaz” denilmektedir. Anayasa’nın 46/2. maddesi de şu şekildedir: “Milletvekilleri suçüstü halinde veya ertesi günü tutuklanmış olmadıkça
63
cezayı gerektiren eylemlerinden dolayı ancak Federal Meclisin izniyle hesap vermeye çağrılabilmekte veya tutuklanabilir”. Milletvekillerinin yasama sorumsuzluğu da Meclis çalışmaları sırasında söyledikleri sözlerden ve kullandıkları oylardan hiçbir zaman sorumlu tutulmamaları şeklindedir (Eroğul, 2008, 229).
Anayasanın 40/1. maddesine göre, “Federal Meclis başkanını, başkan yardımcılarını ve kâtiplerini seçer. Kendi iç tüzüğünü yapar”. Federal Meclis başkanlığına, parlamentonun en büyük parti grubundan bir milletvekili seçilir. Bu durum Alman Anayasa geleneğinden gelmektedir. Meclis kendi çalışma takvimini kendisi serbestçe düzenlemektedir. Olağanüstü toplantıya çağırma yetkisi meclis başkanına aittir. Ancak, üyelerin üçte biri, cumhurbaşkanı ya da başbakan istediğinde, başkan meclisi toplantıya çağırmak zorundadır (Hartmann, 2008, 61).
Federal Meclis çalışma alt komisyonları kurarak yaklaşık on altı ayrı alanda faaliyet gösterir. Bu komisyonların önemlileri; Tarım, Đş ve Sosyal, Dışişleri, Đçişleri, Avrupa, Mali, Hukuk, Ulaştırma, Ekonomi, Dilekçe komisyonlarıdır. Almanya’da yaşayan bütün insanlar siyasal taleplerini dilekçe şeklinde bu komisyonlara iletirler. Kişinin siyasal taleplerini, şikâyetlerini, dilekçe yazarak siyasal sisteme iletmesi, siyasal katılımın devamlılığını gösterir. Komisyonlarda tüm partiler, meclisteki büyüklükleri oranında, temsilci bulundururlar. Komisyonlardaki parti temsilcileri genellikle adı geçen konuların uzman kişileridir. Bu nedenle Federal Meclis ağırlıklı olarak uzman kişiliklerden oluşmaktadır. Yasaların ön çalışmaları, meclis komisyonlarında yapılır. Komisyonlarda uzmanlar ile siyasal iradenin talepleri arasında uyum sağlamaya çalışılır. Hükümet etkinliklerinin ağırlık merkezi de komisyonlardır. Çünkü komisyonlar, hükümetin yetki alanları dikkate alınarak kurulmuştur (Arslan, 2001, 63).
Bundestag'ın en önemli öğeleri guruplardır. On beş sandalyesi olan her partinin bir parlamento örgütü ve grup kurma hakkı vardır. Grubu bulunan partiler, çeşitli komisyonlara üyelerini sokarlar. Parlamentodaki işlerin büyük bölümü gruplarda çözümlenir. Önemli sorunlar olduğunda, partinin görüş ve davranışını saptamak için gruplar toplanır ve bu görüşlerini toplantıda ifadelendirecek sözcü seçerler. Komisyonlardaki üyelere grup kararları sürekli olarak iletilir ve böylece parti rotasıyla uyum sürdürülür (Eroğul, 2008, 229).
64
Almanya federal devlet yapısına sahip olduğu için yasa yapma yetkisinin sınırları Federasyon ile eyaletler arasında Anayasanın 70-74. maddelerinde yasama yetkilerine ilişkin hükümlerle belirlenmiştir. Anayasa’nın 70. Maddesine göre, “Eyaletler, bu Anayasanın Federasyona yasama yetkisi tanımadığı sürece, yasama yetkisine sahiptirler” diyerek yasamada Federal Meclisi üstün tutmuştur. Dış politika, savunma, seyahat özgürlüğü, göç, para rejimi, gümrük ve ticaret birliği, kültür varlıklarının korunması, hava ve demiryolu ulaşımı, kamu tüzel kişilerindeki görevlilerin hukuki statülerinin korunması, sınai hakların korunması, silah ve patlayıcı madde rejimi, posta ve telekomünikasyon, atom enerjisi gibi ülkenin tamamını ilgilendiren konularda yasama yetkisi Federal Meclis’e ait bulunmaktadır. Bu konular Anayasanın 73/1. maddesinde 14 bent halinde sayılmıştır. Belirtilen konularda eyaletlerin, ancak federal bir yasanın kendilerine açık bir şekilde izin vermesi halinde ve o yasanın öngördüğü ölçüde yasama yetkileri bulunduğu Anayasanın 71. maddesinde belirtilmiştir (Can, 2004, 7).
Anayasanın 74. maddesinde 33 bent halinde sayılan ve genellikle mahalli işleri ilgilendiren konularda federasyonun öncelikli yasama hakkı bulunmaktadır. Federasyonun bu yasama hakkını kullanmadığı hallerde ve ölçüde, eyaletler yasama yetkisine sahiptirler. Federal Devlet ve federe devletlerin birlikte yasama yetkisi olan bu konular medeni yasalar, ceza yasaları, hükümetlerin uygulanması, mahkeme işlemleri, noterlikler, doğum, ölüm ve evlenme kayıtları, dağ yolları dışında federal olmayan diğer karayollarıdır. Ancak, Anayasa’nın 72. maddesinin 2 numaralı fıkrasına göre; “Federasyon, öncelikli yasama yetkisine, Federasyon topraklarında eşdeğer yaşam şartlarının sağlanması veya hukuki ve ekonomik birliğin muhafazası bir federal düzenlemeyi yüksek devlet yararının gerektirdiği hallerde ve ölçüde sahiptir” diyerek eyaletlerin de kendi başına yasa yapabileceği konular olduğunu belirtmiştir. Anayasanın 72/3. Maddesine göre federasyonun, kendi yasama yetkisini kullanması halinde eyaletler av rejimi, Doğanın ve doğal güzelliklerin bakımı ve korunması, arazilerin taksimi, çevre düzeni, sular idaresi, yükseköğretim konularında aykırı düzenlemeler yapabilirler (Uygun, 2007, 158).
65
Federal Meclis, anayasal bir organ olmanın ötesinde, Alman halkının, federal düzeyde tek meşru temsilcisi olması dolayısıyla hiçbir anayasal organın yetkisi altında kalmamakta ve kendi çalışma kurallarını kendisi belirlemektedir. Bundestag’ın esas görevleri hükümeti seçmek ve denetlemek, ülkenin cumhurbaşkanını seçmek, kanunları yapmak ve uygulanmasını kabul etmek, halkı temsil etmektir (Arslan, 2001, 59).
Hükümeti seçmek ve denetlemek, Federal Meclis’e, seçmenlerce verilmiş anayasal görevdir. Federal Meclis çıkardığı yasaları uygulatabilmek için yürütmeye ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle milletvekillerinin çoğunluğunun oyları ile önce Başbakan seçilir. Meclisten aldığı destekle başbakan adayı hükümeti oluşturacak bakanları seçer. Bakanlar hükümet partilerinin üzerinde uzlaştıkları kişilerden oluşur. Başbakan adayı daha sonra bakanlar kurulu listesini Cumhurbaşkanına sunar ve kabulü sonrasında da Federal Meclisten güvenoyu alma yoluna gider. Hükümetin Federal Meclisten güvenoyu almasından sonra Başbakan seçilmiş olur. Federal Meclis güvenoyu verdiği hükümeti güvensizlik oyu ile yönetimden uzaklaştırabilir. Meclis, hükümeti kontrol etmek amacıyla; herhangi bir konuda rapor vermeye zorlayabilir, komisyonlar ile hükümetin çalışmalarını kontrol altına alabilir, soru önergeleriyle hükümetin çalışmaları hakkında bilgi alabilir (Arslan, 2001, 59).
Hükümetin Federal Meclis’i denetleme yolların ise Federal Meclis’in fesih edilmesi ve teşrii zorunluluk halidir. Anayasanın 83. maddesine göre Federal Meclisin Başbakana istediği güvenoyunu vermeyip ama yerine yeni bir Başbakan seçememesi durumunda Başbakan, 68’inci maddeye uygun olarak Meclisin feshedilmesini; ya da 81’inci maddeye göre teşriî zorunluluk hali ilân edilmesini isteyebilir. Başbakanın istemi ve Federal Senatonun onayı varsa Cumhurbaşkanı teşriî zorunluluk hali ilân eder. Bununla, Federal Meclisin reddettiği kanun tasarıları ve Federal Meclis’e sunulan ve onun dört hafta içinde sonuçlandırmadığı kanun tasarıları kendiliğinden kabul edilmiş sayılır. Teşriî zorunluluk hali, bir başbakan döneminde en fazla altı ay süreyle kullanılır (Gözler, 2000, 37).
66
Federal Meclis önemli görevlerinden bir diğeri, Cumhurbaşkanının seçiminde etkin rol almaktır. Federal Meclis anayasanın kendisine verdiği yetkiye dayanarak devletin başkanının seçiminde etkin rol oynamaktadır; çünkü Almanya Cumhurbaşkanının seçiminde etkin rol oynayan “ Genişletilmiş Meclis ”in yarısını Federal Meclis üyeleri oluşturmaktadır (Çam, 1993, 292).
Federal Meclisin en önemli anayasal görevi kanun yapmaktır. Kanun tekliflerini hükümet, Eyaletler Meclisi veya Federal Meclis’ten en az % 5 oy desteğine sahip partiler yapabilmektedir. Yasa tasarı ve teklifleri Federal Mecliste üç defa görüşülmekte ve usulen bir defa yetkili komisyonlara gönderilmektedir. Üçüncü görüşmede oylamaya konulan ve verilen oyların çoğunluğunu alan yasa kabul edilmektedir. Ancak, eyaletlerin görevleri ile ilgili yasaların Federal Konseyin onayına sunulması gerekmektedir. Onaylanan yasalar Başbakanlıkça Federal Cumhurbaşkanlığına gönderilmekte ve Cumhurbaşkanlığınca tasdiki uygun görülenler Başbakanlıkça Resmi Gazete’ de yayımlattırılmaktadır (Can, 2004, 8).
Federal Meclisin önemli görevlerinden sonuncusu ise Federal Meclis’in halkı temsil etme fonksiyonudur. Federal Meclis bu görevini, halkın şikâyetlerini dinleyerek ve gerektiğinde düzeltilmesi yönünde müdahale ederek yerine getirmektedir. Dilekçe ile başvuru haklarını kullanan vatandaşlar vekillerini seçtikten sonra da siyasi yönetime katılıp yönetimi etkilemeye çalışmaktadırlar. Her Alman vatandaşı dilekçe hakkını kullanarak yasal düzenlemeye veya kanunlara itiraz edebilmekte ve adı geçen kanun veya düzenlemelerin parlamento tarafından tekrar gözden geçirilmesini talep etmektedir. Vatandaşların başvuruları meclis tarafından oluşturulan bir komisyonca değerlendirilmekte ve ciddiye alınabilecek itirazlar meclisin gündemine alınıp çözümler üretilmeye çalışılmaktadır (Arslan, 2001, 63).
Almanya’da yasama organının işleyişi üzerine Roskin (2009, 223) Almanya’nın güçlü bir parlamento geleneği olmadığını savunmuştur. Bismarck’ın Federal Meclisi yok sayarak hareket etmesi, Weimar döneminde meclisin sorumlulukları kaldıramaması ve iktidarı kullanamaması buna örnektir. Meclis kültürü Alman siyasi sistemine yerleşememiştir. 1949’da yeni yönetimin kurulmasıyla Federal Meclis demokrasinin direği ve yönetimin önemli parçası olduğunu kanıtlamaya uğraşmaktadır. Almanya Federal Meclisi güçlü bir gelenek oluşturmamasına rağmen yürütme karşısında bağımsız bir güce sahiptir.
67