Avrupa Birliği Antlaşması’nın yürürlüğe girmesiyle beraber, Ekonomik ve Parasal Birlik aşamasının tamamlanmasına yönelik birçok düzenleme yapılmış, Euro’sun dolaşıma girmesi konusuyla ilgili belirsizliklerle ilgili açılımlar sağlanmıştır. Ancak Ekonomik ve Parasal Birliğin sağlanmasıyla bitmeyen
190 Mircan Yıldız Tokatlıoğlu, Avrupa Birliği’nde Maliye Politikası ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme, Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 2004, s.66
belirsizlikler yine AB organları tarafından belirlenmiş ve çözüm bulunmaya çalışılmıştır. Aşağıda bu düzenlemelerden belli başlı olanları, tarihsel sırayla incelenmiştir.
Madrid Zirvesi
1995 yılında toplanan Madrid Zirvesi’nde, Ekonomik ve Parasal Birliğin üç aşamada tamamlanmasına, üçüncü aşamanın 1 Ocak 1999’da başlamasına, 1 Ocak 2000’de de dolaşıma girmesine ve tek para biriminin “Euro” olarak adlandırılmasına karar verilmiştir191.
Dublin Zirvesi
Konsey, 1996 yılındaki bu Zirvede, ekonomik ve parasal birlik konusunda üye ülkelere tavsiyelerde bulunmuş ve çeşitli kararlar alınmıştır. Bunlar, yeni kur mekanizmasının kabulü, Euro’nun kullanımına yönelik antlaşma taslakları için yasal çerçeve oluşturulması, İstikrar ve büyüme paktı’nın oluşturulması konusunda anlaşamaya varılması ve temel prensiplerinin kabul edilmesidir.192
İstikrar ve Büyüme Paktı
Özellikle Maastricht Kriterlerinin yerine getirilmesinde yaşanan sorunlar nedeniyle oluşturulan 1997 Amsterdam Antlaşması ile resmi belge haline gelen İstikrar ve Büyüme paktı bir anlamda bu kriterleri teyit etmiştir. Buna göre, Euro alanındaki üye devletler orta vadeli bütçe hedeflerine uymaları, açıkları ortadan kaldırdıktan sonra hızlı şekilde düzelmeyi, Avrupa Birliği Antlaşması’nda belirlenen tavsiyeleri gerçekleştirmeleri, belirgin bir durgunluk veya problem olursa aşırı açık prosedüründen yararlanabilmeleri düzenlenmiştir193. Ayrıca Pakt, Avrupa Birliği Antlaşması ile öngörülen yaptırım kurallarını ihtiyari olmaktan çıkarmıştır. Paktın
191 DTM, “Avrupa Birliği ve Türkiye”, DTM, Ankara, 2002, s.227
192 DTM, a.g.e., ss. 231-232.
193 Nicholas Moussis, “Avrupa Birliği Politikalarına Giriş Rehberi”, Megapress Yayınevi, İstanbul,
zamanında ve iyi bir şekilde uygulanması için gerekli girişimlerde bulunması için Komisyon’a yetki verilmiştir. Buna göre, Komisyon, yukarıda belirtilen Antlaşmadaki yaptırımlara uygun olarak bütçe açıklarının gayri safi yurtiçi hasılaya oranı %3’ü geçen üye ülke için Konsey’in alacağı kararlara hazırlık için raporlar, görüşler ve tavsiyeler yayınlamakla yükümlüdür. Ayrıca üye ülkeler, Konsey’e fiyat istikrarı ve sürdürülebilir büyümeyi sağlamayı amaçlayan istikrar programı sunarlar.
Bu programın değerlendirilmesinden Konsey, Komisyon ve ilgili komite sorumlu olacağı da Pakt ile düzenlemiştir.194
İstikrar ve Büyüme Paktı oluşturulması sırasında ve kabul edilmesi sürecinde, Fransa özellikle bunun istihdamı yok edeceğini iddia ederek karşı çıkmasına rağmen Pakt kabul edilmiştir. Ancak Fransa’nın istihdamla ilgili bu iddiaları, Birliğin 1997 Lüksemburg Zirvesi’nde ve Amsterdam Antlaşması’nda istihdam konusuna daha fazla odaklanmasına neden olmuştur195.
İstikrar Büyüme Paktı’na Fransa’nın istihdam odaklı eleştirisi dışında, Euro alnındaki ülkelerin maliye politikası yetkilerinin de elinden alınması sebebiyle de eleştirilmiştir. Euro alanındaki ülkelerde, sabit döviz kuru, Avrupa Merkez Bankası kontrolü altındaki para politikası uygulamaları yanında, Pakt’ın “açık kriter” kuralı ile getirdiği maliye politikası kısıtlamaları, ülkelerin ekonomilerin ortaya çıkan şoklara cevap vermesini zorlaştıracağı ve bu şokların Birliğin sürdürülebilir büyüme, ekonomileri yakınlaştırma ve yüksek istihdam hedeflerine ulaşmayı tehlikeye atacağı düşüncesiyle eleştirilmiştir196.
2004 yılının sonuna doğru, Komisyon’un sunduğu bildiri ile borç düzeyine daha fazla ağırlık verilerek, Paktın yorumuna esneklik getirildi. 2005 yılının başında da Konsey böyle bir reform konusunda anlaşmaya vardı. Buna göre, Düşük borç
194 J. Dallmeyer, D. Klaus ve H. Hans-Dieter, The Euro, A Stable Currency for Europe, Deutsche Bank Research, Berlin, 1997, s.21.
195 J.F.Gerald, A.Bergin, “The Stability and Growth Pact: How Much Co ordination?”, The Economic and Social Institute AIECE Brussels meeting Conference Paper, 29th October 2003. Dublin 2003 s.8.
196 David Cameron(a), “Economic and Monetary Union: Underlying Imperatıves and Third-Stage Dilemmas”, Journal of European Public Policy, 1997, s. 472.
oranı ve Yüksek büyüme potansiyeli olması şartıyla iktisadi konjonktür üstünde
%1lik açığa izin verilecekti. İkinci olarak, GSYİH’ sinde %2 ve daha fazla düşüş yaşayan ülkeler için %3’lük bütçe açığı konusunda biraz gevşeme yapılabileceği belirlendi. Buna ek olarak bir de ülkelerin özel bir durumu gereği, %3’lük bütçe açığı şartı konusunda gevşeme söz konusu olabilecekti. Son olarak, %3’lük tavanı aşan ülkelerden düşük borç düzeyine sahip olanlar için yüksek borç düzeyine sahip olanlara oranla bu durumlarını düzeltmek için daha fazla süre verilecekti.197
Amsterdam Zirvesi
1 Ocak 1999’da uygulamaya konulan yeni döviz kuru mekanizmasının prensipleri ve temel unsurları 1997 yılında yapılan Amsterdam Zirvesi’nde tespit edilmiştir. Bu mekanizma ile Euro Alanına dahil olmayan ülke paralarının Euro’ya bağlanmasına karar verilmiştir. Kalıcı bir döviz kuru istikrarının sağlanması, kalıcı bir yakınlaşmanın temini ile mümkün olacağından, tüm üye ülkeler fiyat istikrarına dayanan para politikalarını izlemesi gerektiği belirtilmiş ve ekonomik koordinasyonu geliştirme çağrısında bulunulmuştur. Ayrıca Amsterdam Antlaşması ekli protokol ile İstikrar ve Büyüme Paktı da kabul edildi.
Lüksemburg ve Viyana Zirveleri
Aralık 1997’de toplanan Lüksemburg Zirvesi’nde finansal piyasalara daha fazla istikrar kazandırmak amacıyla Avrupa Konseyi, Bakanlar Konseyi’ne her üye ülke ulusal para birimlerinin değişme oranının kesin olarak belirleme görevi vermiştir. Viyana Zirvesi’nde ise, G7 ve IMF Toplantılarında ekonomik parasal birliği ilgilendiren konularda Komisyondan bir temsilcinin de grup içinde yer alacağı konusunda Konsey karar vermiştir198.
Euro’nun Piyasaya Sunuluşuna Yönelik Tüzükler
3 Mayıs 1998’de Konsey Tüzüğü ile Euro’nun piyasaya sunuluşu düzenlen-
197 Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Oxford University Press, 2005, ss.243-245
miştir. Bunun yanında yeni döviz kuru mekanizması şekillendirilmiş ve üçüncü aşamanın başlaması ile uygulamaya gireceği düzenlenmiştir. 31 Aralık 1998’de hazırlanan Tüzükle ise 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren de katılımcı ülkelerin paralarının yerini alacak Euro’ya ilişkin kuralları ortaya koymuştur. Euro ve Euro Alanındaki ülkelerin para birimleri arasındaki paritelerin sabitlendiği oranlar belirlendi.
Euro Alanı ile Dünya Ekonomisi Hakkında Bildirge
Ekonomik ve Parasal Birliğin üçüncü aşaması sırasında dünyada yaşanan krizler ve bunun sonrasındaki durgunluğun Euro Alanını da etkilemesi üzerine Komisyon 2000 yılında bir rapor sunmuştur. Bu raporda 1999 yılının sonunda yaşanan durgunluğun yarattığı küçülme, enflasyonda 2001 yılındaki artış yaşanması ve %2,5’a gelmesi konusu tartışılmıştır. Bu raporla Avrupa Merkez Bankası’nın öncelik vermesi gereken ilk konu enflasyonu %2’ye düşürmek olduğu belirtilmiştir.
Brüksel Zirvesi: İstikrar ve Büyüme Paktı’na İlişkin Gelişmeler
İstikrar ve Büyüme Paktı’nın başlangıcından itibaren ortaya çıkan sorunlarla ilgili getirilen çözümlerde yaşanan tıkanıklık üzerine 2005 yılında, Konsey’de bu konuda bir düzenleme yapıldı. Pakt’ın temel kurallarının değiştirilmediği ancak bu kuralların yorumlarına istisnalar getiren bu karar birçok kesim tarafından çok fazla gevşetildiği yönünde eleştirildi199. Karar ile bütçe açığının yıllık olarak değil beş yıllık olarak belirlenmesi, harcamaların Avrupa Birliği politikalarını gerçekleştirmek amacıyla yapılması tavan değeri aşabileceği kabul edilmiştir.200