Endonezya Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı verilerine göre 2011 yılında Endonezya Nüfusu:

Nu. Bölge Toplam

1. Aceh 4,948,907

2. Kuzey Sumatera 15,074,334

3. Bati Sumatera 5,133,268

4. Riau 5,860,250

5. Jambi 3,390,682

6. Güney Sumatera 8,321,592

7. Bengkulu 1,830,869

8. Lampung 8,711,511

9. Kepulauan Bangka Belitung 1,250,554

10. Kepulauan Riau 1,861,471

11. Dki Jakarta 9,809,857

12. Bati Java 45,423,259

13. Orta Java 37,453,830

14. DI Yogyakarta 3,876,391

15. Doğu Java 41,437,769

16. Banten 953,414

17. Bali 4,028,792

18. Bati Nusa Tenggara 4,539,888 19. Doğu Nusa Tenggara 4,892,414 20. Bati Kalimantan 4,935,048 21. Orta Kalimantan 2,514,375 22. Güney Kalimantan 4,087,776 23. Doğu Kalimantan 3,908,737 24. Kuzey Sulawesi 2,422,345

25. Orta Sulawesi 2,686,198

26. Güney Sulawesi 9,390,322

27. Güneydoğu Sulawesi 2,508,050

28. Gorontalo 1,152,729

29. Bati Sulawesi 1,429,588

30. Maluku 1,801,948

31. Kuzey Maluku 1,165,308

32. Papua 3,130,938

33. Bati Papua 1,008,443

Toplam 259,940,857

2009 yılında Endonezya‟da, sosyal medya yaygınlaşmaya başlamıştır. En çok kullanılan sosyal medya ortamları Facebook ve Twitter‟dir. Büyük şehirlerdeki oldukça çok sayıda gençlerin veya öğrencilerin sosyal medyalarda hesapları bulunmaktadır. Endonezya‟daki üst orta sınıflı olan toplumlarda da birbirleriyle

78

iletişim kurmak için, sosyal medya kullananlar çok fazladır. Hem tanınmış olan arkadaşlarıyla hem de sosyal medyadan edindiği yeni arkadaşlarıyla iletişim kurmaktadırlar.

Bu son yıllarda sosyal medya, dünyanın her köşesine oldukça hızlı bir şekilde yayılmıştır. 250 milyon nüfusuna sahip olan Endonezya gibi bir ülke için de sosyal medya veya internet veya dijital medya, yeni sayılan bir medyadır.

Republika veya Harian Republika gazetesinin Baş Editörü, Nasihin Masha, sosyal medyanın dünyadaki bütün insanları etkilemekte olduğunu söylemiştir. Sosyal medyanın olmasıyla insanlar arasındaki ilişki daha da yoğunlaşmaktadır. Sosyal medyanın ortaya çıkmasından önce insanlar birbiriyle buluşmak için önce zamanını sonra mekanı ayarlamak zorundaydı. Diğer işler de gözününde bulundurulduğunda bunları yapmak oldukça zahmetlidir. İşte sosyal medyanın ortaya çıkışıyla birlikte bütün bu şartlar artık değişmiştir. Buluşmak artık sosyal medya aracılığıyla arkadaşımızla selamlaşıp konuşmak haline dönüşmüştür.

Yine Nasihin‟e göre sosyal medyanın bir diğer avantajlı tarafı: mezun olduktan sonra uzun zamandır ayrılmış arkadaşları tekrar buluşturmasıdır. Sadece internet dünyasında buluşmakla kalmayıp toplantı yapmak veya gazeteciler için röportaj yapmak için de kullanılabilir.

Gun Gun Heryanto‟nun (2012) Indira Abidi‟den yaptığı alıntıya göre Endonezya‟daki dijital kültürü, akıllı telefonun nüfuzu ve sosyal medyanın yaygın olması ile nitelendirmektedir. Dijital kültürü, toplumun içerik üretmesi ve paylaşması, etkileşim kurması, „real time online‟ veya gerçek zamanlı çevrimiçi beğenmesi ve eleştirmesini mümkün kılmaktadır. Dijital kültür de, toplumun

79

gereksinimi, algısı, ve beklentisini öğrenebilmek için devlet kurumlarının geleneksel medya yanı sıra sosyal medyayı da ciddi bir şekilde kontrol etmesi gerektiği anlamına gelmektedir.

Gun Gun Heryanto‟nun (2012) Terry Flew‟den (2005) yaptığı alıntıya göre yeni medya, sıkça internet ile ilişkilendirilmektedir. Yeni medya anlayışı: yakınsak sıfatına ve dijital ağlarına sahip, geniş çaplı, etkileşimci, kolay ve anlaşılır gibi sıfatları taşımak demektir. Bu medyada bir haber üreticisinin aynı zamanda tüketici olabilmesi veya tam tersi tüketicinin de üretici olabilmesini sağlamaktadır.

Yakınsama fenomeni, bir medya aracının karışmasına neden olmakta ve aynı zamanda medya tüketimi ile ilgili bütün herşeyin yapılabilmesini sağlayabilmektedir.

Örneğin, medya araçlarından (cep telefon/ dizüstü bilgisayar/ tablet PC/ vs.) birine sahip duğunuzda hem radyo dileyicisi, çevrimiçi gazeteleri okuyucusu, hem de televizyon programlarını izleyicisi olabiliriz. Ayrıca sosyal medya aracılığıyla sosyal etkinlikleri gerçekleştilebilir, kişisel bloglarda yazar olabilir, bir kurumun veya organizasyonun web sitesine doğrudan eleştiri yapabiliriz. Web sitesi, blog, Facebook, ve Twitter‟in kullanımı artık olağanüstü bir şey değildir.

Ahmad Fauzi‟nin (2009) kitabına aldığı Gartner Inc Araştırma Başkan Yardımcısı Allen Weiner‟in görüşüne göre; gazetecilik endüstrisinin ağır bir ekonomik sıkıntıda olduğu zaman, müşterinin sadakatini korumaya ve geliştirmeye odaklarması gerekir. Müşteriler, sadık olduktan sonra haber okumaya devam ederler ve gerek yazılmış gerek çevrimiçi sunulan reklamları izlerler.

Twitter aracılığıyla, haber okuyucunun sadakatini arttırmak için gazete ajanslarının ilk önce Twitter hesabını açması gerekir. Daha sonra haberlerin adı veya

80

özetini Twitter‟da sunarlar ve bu haberlerin tam versiyonu içeren sayfaya giden linkler verirler. Bu bağlamda tabii ki gazetenin çevrimiçi versiyonunun mevcut olması gerekir.

Yine Weiner‟a göre; gazete ajanslarının, müşterilerinin sadakatini ve kendi gelirini arttırmak için sosyal ağlarının potansiyelinden faydalanması gerekmektedir çünkü günümüzde gazetecilik endüstrisinin durumu pek parlak sayılmaz.

Yine Ahmad Fauzi‟nin kitabından, IDG Başkanı Patrick McGovern‟a göre;

yazılı basın, geçmiş haberler içerir. Halbuki okuyucu en son haberleri takip etmek ister. İşte çevrimiçi medya, bu sorunun çözümüdür. Yayımcılar için çevrimiçi medya daha kolay ve daha ucuzdur. Medya kralı ve aynı zamanda da News Corp Başkanı, Rupert Murdoch da aynı argümanı savunmuştur. Murdoch, gazeteciliğin veya habercilik sanayinin geleceğinin dijital medya olacağını, gelecek 10-15 yıl içinde basılı gazeteyi okuyan kimse kalmayacağını, herkes çevrimiçi medyayı daha çok tercih edeceğini öngörmüştür.

Yine Murdoch‟un ifadesine göre, gelecekteki gazeteler değişecektir. Basılı medya biçiminde değil cep telefon aracılığıyla çevrimiçi olarak okunabilecek, haberleri her iki saatte güncellenebilecek, dijital biçiminde olacaktır. Böylece gazete, gelir kazanmaya devam edebilecektir. Zaman gelişimine ayak uydurabilen bir gazete örneği olarak, ABD‟de yayınlanan The Ann Abror News‟i verebiliriz. The Ann Abror News, 1835 yılında kurulmuştur. The Ann Abror News 23 Temmuz 2009 tarihinde, 174 yaşına gelince, basılı versiyonu yayımını durdurmuştur.

Gazetecilik endüstrisinin krizi yalnızca ABD‟de değil Asya da dahil olmak üzere tüm dünyada olmuştur. Asya medya kralı Jimmy Lai‟ın dediği gibi Asya‟daki

81

gazetecilik endüstrisi şu anda bedava çevrimiçi medyayla şiddetli bir rekabet içindedir. Lai‟a göre şimdiki medya nesili, haberleri televizyonda görmekte ve internetten okumaktadır. Gazetecilik endüstrisinin varlığını sürdürebilmesi için çaba göstermesi gerekmektedir. Gazetecilik endüstrisinin gelir kaynaklarını korumak istiyorsa yaratıcılığını geliştirmesi gerekmektedir.

Basın Meclisinin çıkardığı 2011 yıllı ulusal basın verilerine göre;

Endonezya‟daki yazılı basın sayısı 1081‟dir. Daha ayrıntılı bakacak olursak 322 gazete, 402 haftalık medya organı, 357 tane aylık yayın yapan medya organı olarak vardır.

Asmono Wikan‟ın sorduğu (2011): “yazılı basın, 10-20 sene sonra hala varlığını sürdürebilir mi?” sorusu, son yıllarda gazeteciler arasındaki toplantılarda sıkça sorulan bir sorudur. Hatta Bill Gates, 2000 yılında yazılı basının öleceğini tahmin etmiştir. Ancak günümüzde yazılı basın hala vardır ve insanların buna ihtiyaç duyduğu sürece gazete var olmaya devam edecektir.

Vanishing Newspaper (2004) yazarı Philip Meyer, ABD‟nin son gazetesinin 2043 yılında yayımlanacağını tahmin etmiştir. Ondan sonra yazılı gazete artık kalmayacaktır. Meyer‟ın verdiği ifade, dünyadaki bütün yayımcıları sarsmıştır.

Meyer‟ın ifadesi Endonezya‟da da etkili olmuştur. Fakat Endonezya‟daki yayımcılar, bu ifadeye karşı kaygı duymaktansa geliştirme için adımlar atmaya çalışmaktadırlar.

Merkezi Gazete Yayıncılar Birliği (SPS Pusat), Haziran 2009 yılında Endonezya‟daki Yazılı Basının Geleceği adlı bir araştırma düzenlemiştir. Uygulaması LP3ES adlı bir sosyal kurum tarafından yapılan bu araştırma, birkaç öngörü üzerinde çalışmayı amaçlanmıştır. Sözgelimi, her bölgedeki genç okuyucuların okuma stili,

82

televizyon ve çevrimiçi medyalara göre yazılı basında reklam yapmanın verimliliği, genç okuyucuların yazılı basına karşı okuma ilgisi, vs.

SPS‟in anketi, okuyucu anketidir. Fakat yazılı basın okuyan bütün Endonezya halkını kapsamamıştır. Daha doğrusu, sadece 15 ildeki yazılı basın okuyanlara yapılmıştır. Amaç, okuyucuların yazılı basının sunduğu enformasyon tüketimi akım ve davranışları hakkında bilgi edinmektir. Birkaç sonucu aşağıdaki gibidir:

İnternet nüfuzu. Sonuçlarına bakılırsa, Endonezya‟daki yazılı basın okuyucularının yüksek internet erişiminin çevrimiçi medya (%19.9) ve haber sitelerinden (%11.6) daha çok sosyal ağ sitelerine yapıldığını göstermektedir (%59).

Yetişkinlere (%34.8) göre gençler sosyal ağ sitelerine daha çok erişimde bulunmaktadırlar (%66.5). Yetişkinler, daha çok çevrimiçi medyaya (%27) ve haber sitelerine (%25) erişimde bulunmayı tercih etmektedir. Gençler ise, çevrimiçi medyada sadece %17 ve haber sitelerinde %7.6 olarak çıkmıştır.

Genel olarak (%63.2) internet erişimi, 1-2 saatlik yapılmaktadır. 1 saatten daha kısa sürede erişimde bulunanların oranı ancak %17.9 ve 3-4 saatlik erişimde bulunanların oranı ise %14.4‟dir. İnternet kafe, internet kullanıcılarının en sık erişimde bulunduğu yaptığı yerdir (%67.1). Diğer yerler ise ev (%19.3) ve ofis (%7.9). Böylelikle internet erişim aracı olarak kişisel bilgisayarın (PC) rolü (%84.1) hala en baskın düzeydedir. Dizüstü bilgisayardan erişim yapanları ise ancak %9.6, cep telefondan veya Blackberry‟den ise %5.9‟dur.

Yazılı basın hala okunmaktadır. Asmono Wikan (2011), Endonezya‟daki yazılı basının geleceği hakkında iyimser düşünmektedir. Merkezi İstatistik Bürosu (BPS) Ürün İstatistiği Bölüm Başkanı, Subagio Dwijosumono, Jakarta‟da 19 Ağutos

83

2009 tarihinde SPS Merkez‟in düzenlediği Endonezya Basın Toplantısındaki konuşmasında da aynı şekilde ifade etmiştir. Özel bir araştırma yapmamasına rağmen BPS, gelecekteki toplumun sosyal ekonomik eğilimi yaklaşımıyla toplumun ihtiyaçlarına bakılırsa basın endüstrisinin hala geliştirmeye ve sevilmeye devam edeceğine inanmaktadır.

Olağanüstü bir durum ortaya çıkmamadığı sürece toplumun yoksulluk düzeyi azalacak, satın alma imkanına sahip olan toplumun düzeyi ise yükselecektir. Orta eğitim ve daha yüksek eğitim görenlerin sayısı da artmaktadır. Böylece yazılı basının okunma oranı da artacaktır. Kentleşmenin sayısı her yıl arttıkça bölgelerde yaşayan insanların sayısı ve oranı da artacaktır.

Medya bağlamında E-paper aracılığıyla dijital dönem gittikçe gelişecektir, fakat gelecek yirmi sene içinde medya dijitalleştirmesi, Endonezya‟daki yazılı basını okuma ilgisinin yerini henüz ortadan kaldırmayacaktır. E-paper, ofislerde çalışan yüksek eğitim görenler ve profesyoneller grubu için yeni bir moda haline gelecektir.

Ancak Endonezya halkının çoğu henüz bu gruba değildir.

Bu duruma bakınca, böyle bir dijital dönemde yazılı basının yapması gereken şey nedir sorusunun cevabı için Nielsen Media Indonesia Müdür Yardımcısı Ika Jatmikasari, sekiz tane verimli adım tavsiye etmiştir (2009). İlk adım, internet kanallı kurmak ve çeşitli ortamlarda röportaj yapmaktır. New York Üniversitesi‟nden bir pröfesör, Jay Rosen‟ın ifade ettiği gibi, günümüzdeki gazeteci, tek bir ortamdan değil çoklu ortamlardan haber yazabilmelidir.

Teknoloji, insanların haber alması için yollarını farklılaştırmasına neden olmuştur. Birçok müşteri, haber almak için hala yazılı basından faydalanmaktadır.

84

Fakat televizyon, cep telefon, ve internet gibi birden fazla medyayı birlikte kullanan müşteriler de az değildir.

İkinci adım, oyuk bir medya olmak. Yazılı basın modeli, internet modeli kadar iyi çalışamaz. Şimdi çok sayıda kişi internet aracılığıyla daha ilgi çekici alanları veya konuları bulabilmektedir. Bunun için gazeteyi, daha yönlendirmek veya haberleri daha uygun bir yere koymakla bir an önce ilgilenmek gerekmektedir.

Üçüncüsü, gerçek zamanlı bir rapor entegre etmek. Sosyal ağ siteleri (Facebook, Twitter, vs.), kullanıcıların kendi yaptığı haberleri sunmasına yol açmıştır. Gazete, bu sosyal medyayı son haberleri sunmak için her an kullanabilmektedir. Dördüncüsü, yeniliği (inovasyon) teşvik etmek. Beşincisi, mobil cihaz alanında yatırım yapmak. Zaman geçtikçe daha fazla insan akıllı telefon kullanmakta ve irtibat kurmak için bu cihazdan faydalanmaktadır. Bundan yola çıkarak telefon sanayinin potansiyel bir gelir elde etmesi mümkündür.

Altıncı adım, genç okuyucularla iletişim kurmak. Sosyal ağ siteleri (Facebook, Twitter, vs.) kullanıcıları herşey hakkında yorum yapmaya yol açmıştır.

Yedincisi, topluluk kurmak. Sosyal medyada topluluk kurmakla, okuyucularla sadık bir ilişki kurabiliriz. Sekizinci adım ise, üyelik veya bedava sistemini uygulamak.

Gazetenin çevrimiçi versiyonu, erişim yapacak birinden ücret almalı mıdır?

Bu konuda en iyisi hangi model kullanılabilir? News Corp Başkanı, Rupert Murdoch, web sitesine erişim yapan ziyaretçilerden sitedeki tüm enformasyon için ücret almaya başlamıştır. Çünkü gazete, okuyucuları için bir değer yaratmalı ve insanların ödemeye kıyabileceği hizmetler sağlamalıdır.

85

Republika gazetesi Müdürü Nasihin Masha, kitle iletişim araçları için sosyal medyanın bir tehdit olmadığını söylemiştir. Bir medya olarak kitle iletişim araçları, yeni olan sosyal medyayı akıllıca kullanabilmelidir. Mesela, sosyal medyadaki kurulmuş topluluklar için bir penetrasyon yaparak faydalanabilir. Bu sosyal medyayı kullanmak veya faydalanmak da oldukça zor ve yaratıcılık gerektiren bir süreçtir.

Sosyal medyadaki sohbetler; düşünce, hobi, veya yöresel topluluk gibi toplulukların kurulmasına yol açmıştır. Sosyal medya aracılığıyla kurulan sayıca çok fazla olan topluluklar veya daha önce kurulmuş daha sonra sosyal medyada hesap açan topluluklar da bulunmaktadır.

Yaygın bir sosyal medyanın aramızda bulunması, kitle iletişim araçlarının da ister istemez sosyal medyadaki topluluklarla etkileşim kurmasını gerekmektedir. İlk amaç, gazete okuyucu kitlesinin daha geniş kapsamlı olmasını sağlamaktır. İkincisi, kitle iletişim aracının sunduğu haberlerin sosyal medyada paylaşılabilmesidir.

Nasihin‟e göre, ulusal bir gazete olarak Republika, bu nüfuz için sosyal medyadan faydalanmayı öğrenmeye çalışmaktadır. Republika‟da yazı başlıklarından biri kreatipreneur adlı bir topluluğun yazı başlığıdır. Kreatipreneur yazı başlığı; genç girişimci, iş sohbetleri, ve iş kliniği ile ilgilenen oldukça yaratıcı ve yenilikçi bir topluluk yazı başlığıdır. Kreatipreneur, Republika tarafından kurulan kendi toplulukların buluşma ortamıdır. Bu topluluklar, sosyal medyadaki Republika hesabı aracılığıyla Republika ile irtibat kurabilmektedirler.

Ayrıca Republika, sürekli gelişen teknolojilere uyum sağlayabilmektedir ve değişikliklerden korkmamaktadır. Önemli olan kendine özgü şeylere sahip çıkmasıdır. Kimi Blackberry ile, kimi cep telefonuyla, kimi ise yazılı gazete ile daha

86

rahat okuyabilmektedir. Sosyal medya ile adaptasyonun amacı, Republika‟nın okuyucu kitlesinin nüfuzu genişletmektir.

Kreatipreneur Yazı Başlığı Sorumlusu Zaky Alhamzah, sosyal medyanın moda olmasının 2008 yılından bu yana devam etmekte olduğunu söylemiştir. Sosyal medyada açılan hesap birçok avantaj sunmaktadır: birincisi, ürünü tanıtması; ikincisi, ürünün markalaşması; üçüncüsü, konu açıp yönetmesi; dördüncüsü şirketi geliştirmesi; ve beşincisi, kişisel imaj oluşturması veya markalaşmasıdır. Pazarlama işleri için önemli olan pazarın bölünmesidir. Sosyal medyadaki iletişim modeli oldukça iyidir. Çünkü bir haber veya pazarlanmakta olan bir ürün hakkında bilgilere karşı, anında dönüt alınabilmektedir.

Daha önce kurulmuş olan topluluklar, Republika gazetesinde yayımlanacak bir ortam verilerek oldukça iyi yönetilmektedir. Kreatipreneur yazı başlığı ise, kendini geliştirmek isteyen veya daha yeni yaratıcı girişimi başlatan topluluklar kurmaktadır. Bu yazı başlığın altında Republika, alttan bir iş başlatan birkaç başarılı girişimci sunmaktadır. Üstelik kreatipreneur yazı başlığı da çeşitli şirketler ile işbirliği yapmaktadır.

Zaky, kreatipreneur yazı başlığının doğumunun nedenlerine ilişkin şöyle ifade etmiştir: birinci neden; son zamanlarda gazete okumanın pek moda olmaması;

ikicisi, Endonezya‟daki sosyal medyanın gittikçe daha popüler olması ve hızlı gelişmesi; üçüncüsü, Endonezya‟daki genç nüfusun ve üst orta sınıf nüfusun oranının artması; dördüncüsü, teknolojik geçişin moda olması ve gadgetin kullanımının artması; beşincisi ise, okuma yönteminin yazılı basından internet ortamına geçmesidir.

87

Kreatipreneur‟un ortaya çıkışıyla Republika, genç okuyucuların ilgisini çekmeye çalışmaktadır. Kreatipreneur yazı başlığında sosyal medyadaki hesap aracılığıyla okuyucu, yazar, ve bilgi veren kimsenin birbirleriyle entegre olmasına olarak sağlanmaktadır. Bunun dışında, kreatipreneur, belli konuların uzman kişilerini davet ederek üniversitelerde seminer yapmaktadır. Republika okuyucular tarafından iyi karşılanmaktadır. Seminere katılan fazla katılımcıların olması, bu programın oldukça olumlu karşılandığını göstermektedir.

Republika‟nın Kreatipreneur yazı başlığının doğumundan beklentisi: gençlere girişimcilik yapma imkanını sağlayarak Endonezya için gerçek bir değişim yaratmaktadır. Bu beklenti şüphesiz bağımsız bir Endonezya hedefine ulaşmak için yeni bir akımdir ve şarttır. Kreatipreneur yazı başlığı ve sosyal medya aracılığıyla Republika, ekonomik bağımsızlığının kalkınmasını beklemektedir. Çünkü, sadece yeni girişimcileri yetiştirmekle kalmayıp Endonezya‟nın kalkınması için de birlik sağlamaya çalışmaktadır. Yurtiçi ürünlerinin hem kendi yurdumuzda hem de yurtdışında satılmasını sağlayabilme ve en son tüm ırkları birleştirebilme da Republika‟nın umutlarındandır.

2. Radyo ve Televizyon Elektronik Medya

Basın Meclisinin çıkardığı 2011 yıllı ulusal basın verilerine göre Endonezya‟daki elektronik medyanın toplam sayısı 671‟dir. Ayrıntıları şöyledir:

radyo 531 , televizyon ise 140‟dır. Asmono Wikan‟ın (2011) yazdığı eserinde bulunan 2000 yıllı Susenas‟ın (Ulusal Sosyo Ekonomik Araştırmasının) sonucuna dayanarak Dwijo‟nun anlattığına göre, Endonezya halkının %78.9‟nu televizyon

88

seyretmektedir. Bu rakam, 2006 yılında %85.9 olarak çıkmıştır. Aynı süre içinde gazete ve dergi okuyucularının sayısı da %19.8‟den %23.5 oranına yükselmiştir.