Eğitimde Dergi Kullanımı

Yazılı materyaller çocuklara yönelik eğitimin en önemli araçları arasındadır ve matbaanın keşfinden itibaren günümüze hızlı bir ilerleme kaydedilmiştir. Amaç, kolaylıkla çoğaltılabilen yazılı eserler aracılığıyla çocukların zihin dünyasına nüfuz edebilmek ve onları eğlendirirken meraklarını teşvik ederek hem eğitmek hem de yeni bilgiler öğretmektir (McGuire ve Smith, 1948; Akt: Köse, İ., 2015). Medya içeriklerinden ve reklamlardan en çok etkilenen kesim olan çocukların boş zaman etkinliklerinin önemli bir kısmını çocuk programları, çizgi filmler, sanal oyunlar, çocuk dergileri ve karakterleri kaplamaktadır (Yiğitbaşı, 2014). Dünya’da çocuk gazeteleri ilk defa 18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de ve daha sonra Fransa’da yayımlanmıştır. Çocuklara yönelik dergiler ise 19. Yüzyılın ikinci yarısından başlayarak günümüze kadar gelişme kaydetmiştir (Oğuzkan, 2016). Türkçe basılan çocuk dergilerinin geçmişi 15 Ekim 1869’da çıkan Mümeyyiz’e uzanır. Aynı adla yayımlanan gazetenin eki olan ve çocukların ilgisini çekebilmek için her sayısı farklı renkle basılan bu dergi 49 sayı yayımlanır. Mümeyyiz’in amacı toplumun geleceği olan çocuklara iyi ahlak, terbiye ve tahsil konusunda onların anlayacağı dille bilgi vermektir. Mümeyyiz’de ve ondan sonra çıkan Hazine-i Etfal (1873) ve Sadakat (1875) dergilerinde herhangi bir resim yer almaz. İçinde resim olan ilk çocuk dergisi Etfal’dir (1875).1869-1908 yılları arasında toplam 20 çocuk dergisi yayımlanırken, 1908 Meşrutiyeti’nden Cumhuriyet’e uzanan on beş yıllık zaman diliminde çıkan çocuk dergilerinin sayısı ise 23’tür. Sadakat dergisinin içeriğinde ise yabancı dilden çevrilmiş yazılar, küçük hikâyeler ve atasözleri gibi kısımlar yer alır. Mümeyyiz’in aksine Sadakat’ın dili daha sadedir. Sadakat’ın devamı niteliğinde olan Etfal dergisinde ise konular aynı olmasına rağmen daha ağır bir dil kullanır. Dönemin dergilerinin içeriklerine bakıldığında, ahlaklı ve çalışkan çocuklar

yetiştirme ile ilgili bilgilerin yer aldığı ve bunun haricinde özlü sözler, öğütler, kitap tavsiyeleri, öyküler, bilmeceler; hayat bilgileri, eşya ve hayvanlar alemi gibi pek çok konuya da yer verilir (Gündüz, D., 2018).

Yeni harflerin kabulü ve çocukların okullaşma oranlarındaki yükselmeyle beraber Cumhuriyet döneminde çocuk gazete ve dergilerinin sayısı artış gösterse de önceki dönemlerde olduğu gibi yayın hayatını uzun ve kesintisiz bir şekilde devam ettirenler az sayıda olmuştur. Bunlara örnek olarak; Çocuk Sesi, Afacan, Arkadaş, Mektepli, Çocuk ve Yuva ile Doğan Kardeş gösterilebilir (Oğuzkan, 2016). Günümüzde ise ülkemizde çocuk dergiciliği oldukça ilerlemiştir. Hem içerik hem sayı bakımından değişen çocuk dergiciliği çocukların bilişsel ve duyuşsal gelişmelerine katkı sağlaması bakımından büyük önem taşımaktadır.

Türkiye’de yayımlanan bilimsel dergiler olduğu gibi, yurt dışında da her yaştan çocukların gelişimsel düzeyine uygun bilimsel dergiler yayımlanmaktadır. Bu bilimsel dergilerin amacı Türkiye’de olduğu gibi, çocuklara bilimi, doğayı sevdirmek; çocuklara günlük yaşam becerileri kazandırmak, okul derslerine ilgisini artırmak ve okulda gördükleri derslere yardımcı olmak, yaşamlarında sorumluluk sahibi olmalarını ve çevreye duyarlı olmalarını sağlamaktır. Türkiye’de çocuklara yönelik yayımlanan bilimsel dergiler arasında ise TRT Çocuk Dergisi, Bilim Çocuk Dergisi, National Geographic Kids ve Türkiye Çocuk yer almaktadır (Selim, 2013:14).

Yurt dışında ilkokul düzeyindeki çocukların yaş grubuna hitap edenler arasında İngiltere’de yayımlanan 7-10 yaş arası çocuklara yönelik içeriğe sahip olan Ask dergisi ve 9-14 yaş grubu çocuklara hitap eden Muse dergisi, bilimsel bir dergiler olup içeriğinde bilim-fen, teknoloji ve kültür konularını barındırmaktatırlar. Bunların dışında Adventure Box, Discovery Box, Calliope, Appleseeds, Faces, Dig, Aquila ve Big Backyard isimli İngiltere’de yayımlanan diğer dergilerdir. Kanada’da yayımlanan doğa ve bilim ile ilgili konuları ve etkinlikleri içeren ChickaDEE, Owl; Amerika’da çocukların dünyada merak ettikleri bilim, uzay, doğa, tarih, kültür vs. tüm konular içeren Kids Discover; amacı çocukların ilgilerini doğaya ve açık havaya çekmek olan Ranger Rick; hayvanlar ve doğa ile ilgili içeriğe sahip Zoobooks

çocuklara hitap eden bilimsel dergilerdir. Ayrıca Geolino Almanca olarak yayımlanan ve Almanya’nın yanı sıra İsviçre ve Avusturya’da da dağıtılan aylık popüler bilim dergisidir.

Bu çalışmada Tübitak bünyesinde, Ocak 1998’den bu yana yayın yapmakta olan Bilim Çocuk dergisi kullanılmıştır. Bilim Çocuk, her ay yayımlanan 64 sayfalık popüler bir bilim dergisidir. Derginin amacı, küçük yaşlardan başlayarak bilimi çocuklara sevdirmek, çocuklara bilime nasıl katkıda bulunabileceklerini fark ettirmek; araştırma yapma, soru sorma, merak etme ve okuma isteği uyandırmak; bilimin yaşamın bir parçası olduğunu göstermek ve okuyucularını buluş yapmaya özendirmektir (Tübitak, 2017). Bilim Çocuk dergisinde uzman insanlarla ortak yapılan çalışmalar sonucunda ortaya çıkan etkinlik ve yazılar çocukların bilim fen alanında gelişmelerini sağlamakta ve hem okulda hem evde hem de dışarıda severek eğlenerek öğrenmelerini amaçlamaktadır (Selim, 2013: 21). Bilim Çocuk dergisinde Buluş Atölyesi, Sorun Söyleyelim, Evde Bilim, Sizden Gelenler ve Mektup Kutusu gibi bölümler bulunmaktadır. Araştırma kapsamında Buluş Atölyesi ve Evde Bilim Bölümleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Buluş Atölyesi bölümünde, derginin her bir sayısında yer alan bir proje konusu verilmektedir. Çocuklardan bu proje konusu ile ilgili yaratıcı, özgün bir proje tasarlamaları beklenmekte ve proje konusunun belirlendiği sayının, bir sonraki sayısında ise beğenilen projeler, bu projeleri yapan okuyucuların isimleriyle birlikte dergide yayımlanmaktadır. Evde Bilim bölümünde ise çocukların yaşlarına uygun bilişsel ve diğer gelişim alanlarına uygun deneyler yer almaktadır.