Dolaysız yabancı sermaye yatırımları, gittiği ülkede yatırım yaptığı andan itibaren sermaye, know-how ve teknoloji bakımından ülkenin büyümesine katkıda bulunmaktadır. Bu yönüyle dolaysız yabancı sermaye yatırımları teknoloji transferi, yönetim bilgisi ve dış pazar imkânları ile Türkiye açısından da önemli olmaktadır.
Türkiye’de dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının arttırılması önemli ölçüde sermaye açığının ortadan kalkmasına, üretimde yeni teknolojinin kullanılması aynı zamanda da yeni teknoloji ile birlikte üretimde verimliliğin artması ve yeni dış pazarlara açılma hususunda önemli imkânlar sağlamaktadır (Çetinkaya, 2011: 242). Ayrıca dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının sanayileşmiş ülkelerden sanayileşmekte olan ülkelere gitmesi durumunda giden sermaye, cari işlem açıklarını finanse edebiliyorsa yabancı
sermayenin büyüme ve reel ekonomiye katkıda bulunduğu söylenebilir (Saygılı vd, 2001: 169). Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının Türkiye ekonomisi üzerine etkilerini iktisadî büyüme ve kalkınma, ödemeler dengesi, teknoloji ve istihdam üzerine etkisi olmak üzere dört başlıkta incelemek mümkündür.
3.3.1. İktisadi Büyüme ve Kalkınma Üzerine Etkileri
Türkiye’nin en önemli ekonomik sorunlarının başında sermaye ve kaynak yetersizliği gelmektedir. Bunun yanında Türkiye’de reel gelir düşük ve ayrıca tasarruflarda yetersizdir. Bu durum Türkiye’nin sermaye ihtiyacının iç kaynaklardan sağlanamayacağını göstermektedir. İktisadi büyüme ve kalkınmayı sağlayabilmek ve aynı zamanda üretimin artması için dolaysız yabancı sermaye yatırımlarına gereksinim duyulmaktadır. (Alagöz vd, 2008: 83; Karluk, 2001: 98). Bu amaçla Türkiye iktisadî büyüme ve kalkınmayı gerçekleştirmek için birçok teşvik politikası uygulamıştır. Bu sayede Türkiye’ye giren dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının miktarı artmıştır.
Dolaysız yabancı sermayenin girmesi ile Türkiye’nin iş olanakları artmış ve bu duruma paralel olarak işsiz sayısında da azalış olmuştur. Bu durumun sonucu olarak da Türkiye iktisadî olarak büyüme trendine girmiştir.
3.3.2. Ödemeler Dengesi Üzerine Etkileri
Geniş anlamda ödemeler dengesi, belirli bir dönem içerisinde bir ekonomide yerleşik ülke sakinleri (merkezi hükümet, parasal otorite, bankalar, gerçek ve tüzel kişiler) ile yabancı ülke sakinleri arasında yapılan ekonomik işlemlerin sistematik bir şekilde kayıtlarını tutan istatistikî bir rapordur. Temelde ödemeler dengesi iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde mal ve hizmet hareketleri ve bu hareketlerin neden olduğu döviz girişi ve çıkışları gösterilmektedir. İkinci bölümde ise, birinci bölümde mal ve hizmet hareketlerine neden olan döviz giriş ve çıkışlarının oluşturduğu olumsuzluklar açıklanmaktadır (Ödemeler Dengesi Müdürlüğü, 2011: 1).
Dolaysız yabancı sermaye yatırımları ile ülkeye giren dövizler, uzun dönemde ithalatı ikame ettiği ve ihracatı teşvik ettiği müddetçe, gidilen ülkenin ödemeler dengesini sağlama hususunda önemli bir görev üstlenmektedir (Şimşek ve Behdioğlu, 2006: 52). Bu durum Türkiye açısından da düşünüldüğünde, yabancı sermaye sayesinde Türkiye’ye gelen döviz ülke açısından ihracatı teşvik edip ithalatı da önceki durumuna göre azaltmakta ise bu durumda dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının ödemeler
dengesi üzerinde olumlu bir etkisi vardır denilebilir. Ancak dolaysız yabancı sermaye yatırımı yapan şirketler, hammadde ve diğer girdileri üretimini devam ettirebilmek için ithal etmek zorundadır. İthalatın sonucunda ise, ev sahibi ülkenin ödemeler dengesinde olumsuz bir durum oluşmaktadır (Demir, 2007: 157). Genel itibariyle ödemeler dengesindeki bu olumsuzluk sanayileşmekte olan ülkeler açısından ve aynı zamanda Türkiye açısından olumsuz bir sonuç doğurmuş olmaktadır.
3.3.3. İstihdam Üzerine Etkileri
Küresel rekabet, çokuluslu şirketlerin uluslararası pazarlara tek bir merkezde üretim yapıp, ihraç etmek suretiyle erişmek yerine, müşteriyi pazarın olduğu yerde çok fabrikalı bir yapılanmaya götürmektedir. Bu yapılanma yabancı sermayenin istihdama olan etkisini, sanayileşmekte olan ülkeler açısından öne çıkarmaktadır (Cömert, 2000:
2). Bu sebeple dolaysız yabancı sermaye yatırımlarından beklenen ve en önemli ekonomik etki, istihdam üzerine yapılmış olan etki olmaktadır. Sanayileşme yönünden zayıf ve sanayileşmekte olan ülkelerin en önemli sorunlarından biri işsizliktir. Bu tür ülkelerin işsizlik sorununun çözümünde, dolaysız yabancı sermaye yatırımları önemli bir etkiye sahiptir. Dolaysız yabancı sermaye yatırımları, şirketlerin piyasada geçerli olan ücretten daha yüksek ücret ödemeleri çalışanların yaşam standartlarını yükseltirken eğitim içerikli uygulamalar sayesinde de bireylere teknik bilgi ve beceri kazandırmada ve dolayısıyla verimliliği arttırmada katkıda bulunmaktadırlar (Şimşek ve Behdioğlu, 2006: 52; Gürak, 1999: 64).
Türkiye’de dolaysız yabancı sermaye yatırımları, ülkeye sağladığı milli gelir artışı ve buna paralel olarak istihdam hacminde de belirli bir artışa yol açtığı için ülkenin istihdamı üzerinde önemli bir etkiye sahip olmaktadır. Ayrıca Türkiye’ye gelen dolaysız yabancı sermaye yatırımları işsizliği azaltmakta ve azalan işsizlik istihdamı beraberinde getirmektedir. Son yıllarda çok fazla dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye gelmesiyle işsizlik oranlarında da nispeten düşüşler görülmektedir.
3.3.4. Teknoloji Transferi Üzerine Etkileri
Üretim için bilgi olarak tanımlanabilen teknoloji kavramı, tüm ülkelerin ekonomilerindeki verimlilik artışının ve aynı zamanda refah artışının en önemli kaynağı olmaktadır. Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının getirdiği yeni teknolojiler ile tüketicilerin yeni ürün ve hizmet ile tanışmasının yanı sıra bilinen ürün ve hizmet de
daha kaliteli ve ucuza üretilebilmektedir (Gürak, 1999: 65). Sanayileşmekte olan ülkelerin yabancı sermaye çekmelerindeki amaçlardan biri de ülkelerine teknolojiyi getirmek ve bunun yanı sıra teknolojinin nimetlerinden de faydalanmaktır.
Teknoloji transferi Türkiye açısından düşünülürse, Türkiye’nin sanayileşmiş ülkelerle arasındaki teknolojik gelişmişlik farkı arttıkça ekonomik büyüme performansı üzerinde negatif etkiler görülmektedir. Ancak Türkiye, son zamanlarda dolaysız yabancı sermaye yatırımı çekmek için yatırım ortamını iyileştirme faaliyetleri kapsamında AR-GE çalışmalarını teşvik etmeye yönelik politikalar uygulamaktadır. Teknoloji yayılımı vasıtasıyla ev sahibi ülkeye teknik bilgi getirilmesi özelliğinden dolayı dolaysız yabancı sermaye yatırımları sayesinde Türkiye ile sanayileşmiş ülkeler arasındaki fark kapanmak üzeredir (Hazine Müsteşarlığı, 2009: 9).
3.4. TÜRKİYE’NİN DAHA FAZLA DOLAYSIZ YABANCI SERMAYE