Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırımlarının Sektörlere ve Ülkelere Göre Dağılımı

Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının sektörel dağılımı incelendiğinde, 1980 yılından günümüze doğru dolaysız yabancı sermaye yatırımlarında imalat sektöründen hizmet sektörüne doğru bir kayma görülmektedir. Hizmetler sektörüne alt sektörler itibariyle bakıldığında; başta ticaret, oteller, lokantalar, ulaştırma, haberleşme ve sağlık işleri ve sosyal hizmetler gibi hizmet birimleri öncelikli olarak yer almaktadır. İmalat sanayinde önceliği gıda, taşıt araçları imalatı, elektrikli makine ve demir çelik, kimya

gibi alt sektörler almakta iken, tarım sektöründe ise tarım hizmetleri, bitkisel üretim ve hayvansal üretim başı çekmektedir.

Tablo 3.4: Uluslararası Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırım Girişlerinin Sektörlere Göre Dağılımı

2009

Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı

Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Makine ve Teçhizat İmalatı

Elektrikli Optik Aletler İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork İmalatı

Diğer İmalat Elektrik, Ga z ve Su İnşaa t

Topta n ve Pera kende Ticaret Oteller ve Loka nta la r

Ulaştırma , Ha berleşme ve Depola ma Hizmetleri

Mali Ara cı Kuruluşların Faa liyetleri Ga yrimenkul Kira la ma ve İş Faa liyetleri

Sağlık İşleri ve Sosya l Hizmetler Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faa liyetleri Kaynak: T.C. Merkez Ba nka sı

(Milyar $) 2010

Tablo 3.4’te 2005–2010 yılları arasında dolaysız yabancı yatırım girişlerinin sektörlere göre dağılımı milyar dolar olarak verilmektedir. Tabloya göre, imalat sanayi 2005 yılından 2007 yılına kadar artmaktayken 2007 yılından sonra yani 2008, 2009 ve 2010 yıllarında bu artış yerini azalışa bırakmıştır. Hizmetler sektöründe ise imalat sektöründe anlatılan durumun tersi bir durum söz konusudur. Ayrıca imalat ve hizmet sektöründen farklı olarak tarım, avcılık, ormancılık, madencilik ve taş ocakçılığı sektörlerinde de artış gözlenmektedir. Ancak tarım sektöründeki artışın imalat ve hizmet sektörüne göre daha az olmasının sebepleri; tarım üzerine üretken politikalar oluşturulamaması, verimli üretim yapılamaması ve sanayileşmeye verilen teşviklerin tarıma verilememesi ile açıklanabilir. Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe de artış gözlenmesi, özelleştirme politikaları ile atılan önemli adımlar ve yabancı yatırımcılara verilen güven ile açıklanabilir.

Tablo 3.5 ise, 2010 yılında Türkiye’de sektörlere göre uluslararası dolaysız yabancı sermaye yatırım girişlerini göstermektedir. Tabloya göre, Türkiye’de 2010 yılında ilk üç sektör; elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı (enerji), mali aracı kuruluşların faaliyetleri ve imalat sanayidir. Dolaysız yabancı sermaye yatırımların

%56,5’i, enerji sektörü ile mali aracı kuruluş faaliyetleri sektöründe gerçekleşmiştir.

Enerji sektöründe 2010 yılında yaklaşık 2,1 milyar dolar dolaysız yabancı sermaye yatırımı gerçekleşmiştir. Bu sektör son iki yılda en çok dolaysız yabancı sermaye yatırımı çeken sektör olmuştur. Özellikle son iki yılda enerji sektöründe gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemleri bu sektörün ilk sırada yer almasında önemli pay sahibidir. Petrol Ofisi hisselerinin %54,17’sinin OMV şirketi; Aralık, Hamzalı ve Reşadiye Kaskatı’da bulunan beş hidroelektrik santrali hisselerinin tamamının Energo-Pro Grubu ve Yeşil Enerji hisselerinin %5’inin Statkraft şirketi tarafından satın alınması işlemleri; enerji sektörünün ilk sırada yer almasında önemli rol oynamıştır.

Sıra

Tablo 3.5: Sektörlere Göre Uluslararası Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırım Girişleri- 2010

Serma ye Girişi

(Milyon Dolar)

Elektrik, Ga z, Buha r ve Sıca k Su Üretimi ve Da ğıtımı Ma li Aracı Kuruluşla rın Fa aliyetleri

İmala t

Topta n ve Pera kende Tica ret İnşa at

Ga yrimenkul, Kira la ma ve İş Fa a liyetleri Ula ştırma , Depola ma ve Ha berleşme Ma dencilik ve Ta şoca kçılığı Sağlık İşleri ve Sosya l Hizmetler

Diğer Sosya l, Toplumsa l ve Kişisel Hizmet Fa a liyetleri Diğer aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründe 2010 yılında gerçekleşen 1,6 milyar dolar tutarındaki dolaysız yabancı sermaye yatırımı son altı yıl ortalamasının altında olmasına rağmen, bu yatırım tutarıyla mali aracı kuruluşların faaliyetleri en çok dolaysız yabancı sermaye yatırımı çeken ikinci sektör olmuştur. Sektörün son altı yılda çektiği toplam dolaysız yabancı sermaye yatırımı 31 milyar dolar civarındadır. Bu tutar son altı yılda Türkiye’ye yapılan toplam dolaysız yabancı sermaye miktarının %42,6’sını ifade

etmektedir. Sektörde ağırlıklı olarak bankacılık alanında son yıllarda gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri sonucunda yüksek seviyelerde dolaysız yabancı sermaye yatırımı rakamlarına ulaşılmıştır. 2010 yılında 867 milyon dolar dolaysız yabancı sermaye yatırımının gerçekleştiği imalat sanayinde ise büyük ölçekli birleşme ve satın alma işlemi gerçekleşmemesine rağmen, çok sayıda şirket tarafından gerçekleştirilen dolaysız yabancı sermaye transferleri ile yıllar itibarıyla genel eğilim korunmaktadır. Türkiye’de imalat sanayinde 2010 yılı sonu itibarıyla 4.369 adet uluslararası sermayeli şirket faaliyet göstermektedir. Bu rakam, toplam uluslararası sermayeli şirketlerin %17’sini oluşturmaktadır. İmalat sanayi içerisinde kimya sektörü 484, gıda ürünleri, içecek ve tütün sektörü 468 ve tekstil sektörü 440 adet uluslararası sermayeli şirket ile ilk üç sırayı paylaşan alt sektörler olmaktadır (Hazine Müsteşarlığı, 2011: 11-12).

Şekil 3.1, 2010 yılına ait dolaysız yabancı sermaye yatırımları girişinin sektörel dağılımının yüzdelik oranını göstermektedir. Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı %31’lik oranla ilk sırada yer almaktadır. İkinci sırada yer alan mali aracı kuruluşların faaliyetleri %25 orana, imalat sanayi ise %13 orana sahiptir. En düşük orana sahip olan sektörler ise, %6’lık oranla inşaat ve toptan ve perakende ticaret sektörleridir.

2010 verileri itibariyle, Türkiye’de dolaysız yabancı sermaye yatırımı yapan ülke gruplarında ilk sırada yer alanlar Avrupa Birliği ülkeleri olan; Almanya, Fransa, Hollanda, İngiltere ve İtalya’dır. Avrupa Birliği ülkelerinin ilk sıralarda olmasında coğrafi yakınlık, dış ticaretimizde bu ülkelerin payı ve bu ülkelerdeki vatandaşlarımızın nüfusunun yoğunluğu gibi nedenler gösterilebilir.

31%

6% 25%

6%

13%

19%

Elektrik,Ga z,Buha r ve Sıca ksu Üretim ve Da ğıtımı Ma li Ara cı Kuruluşla rın Faliyetleri

Topta n ve Pa rekende Tica ret

İnşa a t İma la t Sa nayi Diğer

Şekil 3.1: Uluslararası Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı

Ka yna k: Hazine Müsteşarlığı, 2011: 12

2010 yılında 6 milyon 260 dolarlık yatırımın 4 milyon 762 dolarlık bölümü Avrupa Birliği ülkelerinden Türkiye’ye gelmiştir. Avrupa Birliği ülkeleri tarafından Türkiye’ye gelen bu 4 Milyon 762 dolarlık dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye giren toplam yatırımlar içindeki payı yaklaşık olarak yüzde 76’dır. Avrupa Birliği ülkelerinden sonra önemli bir paya sahip olan ülke ise Asya’dır. Asya ülkeleri 2008 yılına göre azalma göstermesine rağmen yinede diğer ülkelere göre artmıştır.

Uluslararası dolaysız yabancı sermaye yatırımı girişlerinin ülkelere göre dağılımı yıllık olarak incelendiğinde, AB ülkeleri 2005 yılında 5,006 milyon dolar iken 2006 yılında 14,489 milyon dolara ulaşmıştır. 2007 yılında bu miktar 12,601’e düşmüştür. 2010 yılında ise 4,762 milyon dolara düşmüştür. Bu ülkelerden ilk sıralamayı Fransa, Hollanda ve diğer AB ülkeleri paylaşmaktadır. Uluslararası dolaysız yabancı sermaye yatırımlarının girişlerinde en az miktarı 2005 yılında 2 milyon dolar ve 2010 yılında 16 milyon dolar ile Diğer Yakın ve Ortadoğu Ülkeleri paylaşmaktadır.

Tablo 3.6: Uluslararası Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırım Girişlerinin Ülkelere Göre Dağılımı

Orta -Güney Amerika ve Karayipler Asya değişmediği görülmektedir. Bu durum; Almanya, Fransa ve Hollanda’dan Türkiye’ye yapılan dolaysız yabancı sermaye yatırımı trendinin korunduğunu göstermektedir. Bu durumun oluşmasında coğrafi yakınlık, Türkiye’nin dış ticaretinde bu ülkelerin payı ve bu ülkelerde yaşayan Türk vatandaşları nüfusunun yoğunluğu önemli faktörler olarak görülmektedir Ayrıca Türkiye’nin sermaye girişinin %88’inin AB ülkeleri kaynaklı olmasının Türkiye’nin Avrupa’nın ve Avrasya’nın mal ve hizmet üretim üssü olma hedefine doğru ilerlediğinin kanıtı olmaktadır.

3.1.4. Dolaysız Yabancı Sermaye Açısından Türkiye’nin Konumunun